Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.2007, Síða 9

aðila í mennta-
l einnig uppi á
einstakir
leggja nú
si mikla hönn-
ðvitað jákvæð
eð sér sam-
starf og deilt fjárhagslegri ábyrgð. En því er sjaldn-
ast að heilsa. Þeir sem staðið hafa í samningaviðræð-
um við ráðuneytisfólk vegna hönnunarverkefna vita
að vilji ráðuneytin á annað borð koma að þeim, vilja
þau hafa þau fyrir sig. Einkum ef um er að ræða svo-
kölluð „prestige“-verkefni, sýningar á fínum stöðum
í útlandinu, þangað sem óhætt er að senda ráðherra
til að halda opnunarræðu. Í utanríkisráðuneyti hefur
það gerst að sendiherrar hafa skipulagt hönnunar-
uppákomur á svipuðum tíma, án þess að vita (eða
vilja vita) hvor af frumkvæði hins.
Þrautseigja og fórnarlund
Að hönnuðum okkar skuli nokkurn tímann hafa tek-
ist að lifa mannsæmandi lífi af hönnun sinni, jafnvel
að gera hana að arðbærri útflutningsvöru, má ein-
ungis þakka þrautseigju þeirra og fórnarlund. Með
því að eyða þriðjungi starfævi sinnar í söluferðalög
tókst Pétri Lútherssyni að koma húsgagnahönnun
sinni á erlenda markaði; sjálfsagt hefði hann viljað
hafa þau hlutföll öðruvísi. Valdimar Harðarson
þurfti einnig að eyða mörgum árum og miklum pen-
ingum í að vekja athygli útlendinga á stólnum Sól-
eyju, einu mesta – og ábatasamasta – afreki ís-
lenskrar húsgagnahönnunar.
Og ef litið er til þeirra hönnuða og fyrirtækja sem
eru í þann mund að mala gull höfundum og þjóð:
leikjaframleiðandans Eve Online, ELM fatahönn-
uða, Össurar, Marels, Steinunnar Sigurðardóttur
o.fl., þá eru þetta allt aðilar sem hafist hafa upp af
sjálfum sér.
Aðrir íslenskir hönnuðir sem gert hafa sig gild-
andi á erlendri grund hin seinni ár hafa hlotið braut-
argengi fyrir milligöngu erlendra starfsbræðra
sinna eða fyrirtækja, ekki gegnum íslensk átaks-
verkefni, sjá t.d. Siggu Heimis, Hlyn Vagn Atlason,
Sigurð Gústavsson, Katrínu Pétursdóttur, Margréti
Adolfsdóttir, Hjalta Karlsson og Guðrúnu Lilju
Gunnlaugsdóttur.
Því miður er eins og áhrifamenn mistúlki vel-
gengni þessa fólks af ásettu ráði. Þannig er frum-
kvæði dugandi hönnuða lagt út sem sönnun þess að
Íslendingar, þessir eitilhörðu einstaklingshyggju-
menn, muni ávallt pluma sig, hvað sem öllum styrk-
veitingum líður. En hafi menn séð jafn mörg ágæt
hönnunarverkefni koðna niður vegna vöntunar á
styrkjum og annarri fyrirgreiðslu eins og undirrit-
aður, er ekki ólíklegt að þeir færu að hugsa sinn
gang. Ég nefni aðeins þær mörgu og athyglisverðu
hugmyndir sem urðu til meðal íslenskra hönnuða
eftir að álverið í Straumi tók til starfa fyrir mörgum
áratugum.
Vilji menn vera jákvæðir, eins og aðstandendur
„Kviku“, hinnar nýju og glæsilegu yfir-
litssýningar á íslenskri hönnun sem
verður opnuð á Kjarvalsstöðum nú
um helgina, gætu þeir sagt sem svo
að langvarandi andstreymi og vönt-
un á hefðum hefði hert íslenska
hönnuði, aukið á útsjónarsemi
þeirra og ýtt undir frumleika.
Það er kannski skammgóður
vermir fyrir hönnuði sem ekki
hefur tekist að koma verkum
sínum í framleiðslu, en um-
sagnir erlendra sérfræðinga
sem hafa kynnt sér hönnunina
og handverkið í landinu eru allar
á þann veg að hvorttveggja einkennist
af villtri og frumlegri sköpunargáfu sem
eigi sér fáar hliðstæður. Þetta kemur m.a. fram í
bók Katherine Nelson: New Scandinavian Design
(2004), bók Ingrid Sommar: Skandinavisk Design
(2004), sýningarskrá eftir Jordönu Pomeroy fyrir
sýninguna Nordic Cool í Washington (2004) og loks
yfirlitsriti um grafíska hönnun á Norðurlöndum,
55ºNorth, eftir Patrick Sundqvist (2002). Eitthvað
hlýtur þetta veraldarvana fólk að hafa fyrir sér.
Að íslensk hönnun væri frábrugðin hönnuninni
annars staðar á Norðurlöndum varð mér ljóst þegar
ég fylgdist með þýskum safnamönnum losa úr gám-
um norræna hönnun sem fara átti á sýninguna
Scandinavian Design-Beyond the Myth í Listiðn-
aðarsafninu í Berlín haustið 2003. Hönnunargrip-
irnir voru ekki merktir eftir löndum, en safnamenn-
irnir voru alltaf með það á hreinu hverjir þeirra
væru íslenskir. „Þeir eru bara
öðruvísi,“ sögðu þeir að-
spurðir.
Ímynd landsins
Það er líka deg-
inum ljósara að
ekki er öll íslensk
hönnun jafn villt og frum-
leg, enda hafa hinar ýmsu
greinar hönnunar ekki
staðið jafnt að vígi. Í kjöl-
far EFTA-samninganna
sem opnuðu fyrir stór-
felldan innflutning á ódýrum
erlendum húsgögnum á sjöunda áratugnum, hefur
húsgagnaiðnaðurinn í landinu ekki talið svara kostn-
aði að vinna náið með íslenskum hönnuðum. Það eru
því erlend fyrirtæki sem tryggt hafa velgengni
þeirra húsgagnahönnuða sem mest hafa látið að sér
kveða hin síðari ár, hins „sígræna“ Péturs Lúthers-
sonar, Erlu Sólveigar Óskarsdóttur, Sigurðar Gúst-
avssonar, Leós Jóhannssonar og Siggu Heimis. Nú
þegar íslenskur markaður virðist þola dýr húsgögn –
annars staðar í heiminum fjárfesta menn í hús-
gögnum – væri e.t.v. lag fyrir húsgagnaframleið-
endur að breyta um taktík.
Vöruhönnun hefur einnig átt undir högg að sækja.
Þrátt fyrir bullandi frumleika, sem ræktaður hefur
verið upp af ágætum kennurum í hönnunardeild
Listaháskólans, eru ungir vöruhönnuðir mjög upp á
framsýni fyrirtækja komnir. Og eins og nefnt er hér
að framan vantar enn töluvert upp á þá sýn hjá þeim.
Ljósið í myrkrinu er skipuleg viðleitni þessara hönn-
uða til að „vinna“ með ímynd landsins í breiðasta
skilningi sem getið hefur af sér ýmislega smávöru
fyrir ferðamannaiðnaðinn. Ég nefni til dæmis ný-
stárlega prjónavöru, merkt Vík Prjónsdóttur og
„Súkkulaðifjöll“ þeirra Brynhildar Pálsdóttur og
Hafliða Ragnarssonar, en hvorttveggja má sjá á
„Kviku“ að Kjarvalstöðum.
Ég held samt að fáum blöðum sé um það að fletta
að sú „heimatilbúna“ hönnun sem borið hefur hróður
lands og lýðs víðar en nokkur önnur og á e.t.v. mesta
framtíðarmöguleika er fatahönnunin, þar með talin
hönnun ýmiss konar fylgihluta. Og hér er „heima-
tilbúin“ innan gæsalappa, því fatahönnunin hefur
notið meiri velvildar hins opinbera en nokkur önnur
grein. Velgengni ELM-þríeykisins er ekkert eins-
dæmi, 66º Norður er í mikilli sókn, Steinunn Sigurð-
ardóttir er fyrir löngu orðin “klassíker“ á erlendum
markaði, og önnur íslensk fatafyrirtæki eru reglu-
lega kynnt í erlendum tískublöðum: Spaksmanns-
spjarir, María Footwear, Farmers Market, Aftur,
Nakti apinn, Nikita …
Ég sé ekki betur en Nafnlausi Svarti Stenslarinn,
sem nefndur er hér í upphafi sé nú farinn að hanna
fótboltaauglýsingar fyrir Landsbankann. Fleiri
fyrirtæki mættu virkja sér til framdráttar villta og
frumlega sköpunargáfu íslenskra hönnuða.
ipt?
Höfundur er forstöðumaður Hönnunarsafns Íslands
í Garðabæ.
Skór eftir Egil Kalevi Karlsson.
» Það er líka
deginum
ljósara að ekki
er öll íslensk
hönnun jafn
villt og frum-
leg, enda hafa
hinar ýmsu
greinar hönn-
unar ekki
staðið jafnt að
vígi.
Stóll eftir Guð-
rúnu Lilju Gunn-
laugsdóttur
Vík Prjónsdóttir
Unnið með ímynd
landsins.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. MAÍ 2007 9
SUMARBÓKIN Í ÁR!
17 skemmtilegar
og spennandi
sakamálaþrautir
sem þú spreytir
þig á.