Lesbók Morgunblaðsins - 16.06.2007, Page 6

6 LAUGARDAGUR 16. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Þýski stórframleiðandinn oghandritshöfundurinn Bernd
Eichinger hefur nú hafist handa við
framleiðslu
myndarinnar Der
Baader-Meinhof
Komplex, en eins
og nafnið gefur til
kynna mun hún
fjalla um fyrstu
ár eins alræmd-
asta hryðjuverka-
hóps Þýskalands,
Rauðu herdeild-
ina. Eichinger
skrifar sjálfur handritið en Moritz
Bleibtreu og Martina Gedeck munu
leika upphafsmenn og forsprakka
hópsins, þau Andreas Baader og Ul-
rike Meinhof, en til gamans má geta
að nýlega léku þau saman í myndinni
Elementarteilchen í leikstjórn Osk-
ars Roehler, en hún var einnig fram-
leidd af Eichinger. Þar var á ferðinni
kvikmyndaaðlögun á þekktri skáld-
sögu Michels Houellebecqs sem kom
út á íslensku fyrir nokkrum árum
sem Öreindirnar. En í myndinni um
Rauðu herdeildina mun Johanna
Wokalek leika Gudrun Ensslin, ann-
an forsprakka og kærustu Baaders,
en leikstjórinn er Uli Edel sem sum-
ir minnast kannski fyrir kvikmynda-
aðlögun hans á Dýragarðsbörn-
unum, eða Christiane F (sem einnig
var framleidd af Eichinger). Eich-
inger hefur látið mikið að sér kveða í
þýskri, evrópskri og bandarískri
kvikmyndagerð undanfarin ár með
myndum á borð við Hitler-dramað
Der Untergang (Fallið), Parfum
(Ilmurinn) og Resident Evil röðinni
og er nú talinn með áhrifameiri
mönnum í faginu í Evrópu.
  
Leikstjórinn Siddiq Barmak hef-ur nú hafist handa við að gera
nýja mynd en í ljósi velgengni síð-
ustu myndar leik-
stjórans, Osama
(2003), er óhætt
að segja að nýja
verksins sé beðið
með nokkurri eft-
irvæntingu. Á
ensku ber mynd-
in nafnið Opium
War en segir þar
sögu tveggja
bandarískra her-
manna sem taka þátt í innrásinni í
Afganistan árið 2001. Hermennirnir
komast fyrir tilviljun í kynni við afg-
anska fjölskyldu sem búið hefur sér
ból í yfirgefnum skriðdreka. Sam-
skiptin sem þar fylgja í kjölfarið á
milli hermannanna og fjölskyld-
unnar mynda hornstein mynd-
arinnar. Einkar athyglisverð er sú
staðreynd að Barmak hefur fengið
leyfi frá Afgönskum stjörnvöldum til
að rækta ópíumekrur til að nota sem
bakgrunn í myndinni. Skilyrðin voru
þau að leikstjórinn eyddi ekrunum
að kvikmyndun lokinni.
  
Nýjasta mynd Michael Moore,Sicko, var frumsýnd á nýlið-
inni Cannes-kvikmyndahátið. Fjöl-
miðlum ber sam-
an um að þar hafi
viðtökurnar verið
framúrskarandi
jákvæðar, sem
kemur kannski
ekki á óvart þar
sem Moore hlaut
Gullpálmann, eft-
irstóttustu verð-
laun hátíð-
arinnar, fyrir
þremur árum fyrir Fahrenheit 9/11.
Nýja heimildarmyndin fjallar um
heilbrigðiskerfi Bandaríkjanna og
tekur þar víst afar gagnrýna afstöðu
og þarf engan að undra ef myndinni
tekst að vekja sterk viðbrögð í
heimalandinu. Nokkurn vísi að
væntanlegum viðtökum má reyndar
sjá á vefsíðunni Youtube en þar er
sýnishorn myndarinnar að finna
ásamt nokkrum blaðsíðum af við-
brögðum. Þar gefur að líta ágæta
samantekt á þeim gríðarsterku
skoðunum sem fólk hefur á kvik-
myndagerð Moore.
KVIKMYNDIR
Bernd Eichinger
Michael Moore
Siddiq Barmak
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Það er heilmikil hefð fyrir því að skáld-sagnahöfundar skrifi um kvikmyndir. Ogþótt ekki sé sú hefð jafn rík og sú semfjallar um skáldsagnahöfunda sem einn-
ig skrifa kvikmyndahandrit er hún ansi merkileg.
Gorki skrifaði eina fyrstu greinina um kvikmynda-
upplifunina sem einhverju máli skiptir, Laxness
skrifaði merkilega grein um Hollywood fyrir
margt löngu, og nýlega skrifaði David Mamet
heila bók um sama úthverfi Los Angeles borgar
(svo örfá dæmi séu nefnd, en sá síðast nefndi er
reyndar leikskáld). Sérstök undirgrein í þessum
flokki eru svo skáldverk höfunda sem gera kvik-
myndabransann að umfjöllunarefni en þar er
sannarlega af miklu að taka. Samt verð ég hálf-
partinn að gera ráð fyrir að skáldverk séu skrifuð
um kvikmyndaiðnað annarra þjóðlanda en Banda-
ríkjanna þar sem, einhverra hluta vegna, flestar
þær bækur sem mér hafa áskotnast um þetta efni
fjalla um Hollywood. What Makes Sammy Run
eftir Budd Schulberg (handritshöfund On the Wa-
terfront) er sígild, sama má segja um bók Fitzger-
alds, The Last Tycoon. Önnur sígild, og ekki amer-
ísk að uppruna, er Svikinn af Ritu Hayworth eftir
Manuel Puig. I’m Losing You eftir Bruce Wagner
er nýlegt og gróteskt, meistaraverk um Holly-
wood (en Wagner fylgdi henni eftir með tveimur
öðrum skáldsögum svo úr varð Hollywood-
þríleikurinn) og jafnvel sjálfur Thomas Pynchon
lætur efnið ekki í friði í sinni nýjustu bók, Against
the Day.
Þó verð ég að viðurkenna að ég hef aldrei lesið
viðlíka bók um Hollywood og þriðju nýjastu skáld-
sögu Pauls Austers, The Book of Illusions frá
árinu 2002.
Bók þessi er harmleikur frá upphafi til enda.
Hún hefst á því að bókmenntafræðingurinn David
Zimmer missir fjölskyldu sína í flugslysi. Sorgin í
kjölfarið reynist allt að því óyfirstíganleg. David er
ónýtur maður, flosnar upp úr starfi og virðist ein-
setja sér að drepa sig með drykkju. Kaldhæðnin er
síðan sú að tryggingaféð sem honum áskotnast
eftir slysið gerir hann að ríkum manni. Fyrir til-
viljun sér David kvöld eitt þátt í sjónvarpinu um sí-
gilda gamanleikara þögla tímabilsins. Í þættinum
bregður fyrir brotum úr myndum eftir gleymdan
kvikmyndagerðarmann frá skeiðinu, Hector
Mann. Hector hvarf með dularfullum hætti um
það leyti sem hljóðmyndirnar voru að ryðja sér til
rúms og ekkert hefur spurst til hans síðan. Fram
kemur að myndir þessa leikstjóra (og leikara) voru
álitnar glataðar en nýverið hafa fullkomin eintök
tekið að berast til kvikmyndasafna um víða veröld.
David ákveður að rekja slóðina og horfa á allar
þessar myndir, hvar svo sem þær séu geymdar. Að
lokum skrifar hann bók um leikstjórann, bók sem
reynist að hluta fjalla um yfirvaraskegg Hectors
og er þannig kannski hápóstmódernísk.
Zimmer heldur að málinu sé þar með lokið en
undarleg orðsending fylgir í kjölfar útgáfu bók-
arinnar. Orðsending sem virðist koma frá sjálfum
leikstjóranum. David heldur þar með á vit æv-
intýra í sögu Hollywood og upplifir heilmikla op-
inberun varðandi það hlutverk sem kvikmyndir
gegna í samfélagi manna.
Auster tekst ansi margt ansi vel í þessari bók.
Þar má telja lýsingar hans á kvikmyndalífi hins
dálítið villta vesturs sem Hollywood ennþá var á
öndverðum þriðja áratugnum. Þá lýsir hann snilld-
arlega gangvirki þögulla gamanmynda eins og
þær voru framreiddar af meisturum formsins,
Chaplin, Keaton, Lloyd og hinum uppfundna Hec-
tor. Það sem gerir bók Austers þó einkum mik-
ilvæga er að hann tekur til umfjöllunar hið tví-
benta hlutverk kvikmyndarinnar sem tækni
varðveislunnar, sem eins konar arkívíska þrá-
hyggju, eða það sem Derrida eitt sinn kallaði varð-
veislusótt. Enda þótt miðillinn sjálfur sé einstakur
hvað varðar varðveislu augnabliksins, hvort sem
það er uppsett á skáldlegan hátt frammi fyrir
kvikmyndavélum eða það sé fangað beint úr
mannlífinu, þá er form varðveislunnar hverfult.
Um 80% af öllu kvikmyndaefni sem gert var fyrir
1930 hefur glatast og allir þeir sem rannsaka bíó-
árdaga kannast við þá tilfinningu sem fylgir því að
komast að því að kvikmynd sem ritaðar heimildir
eru til um sé í raun hvergi til. Ekkert safn í heim-
inum kemur í stað ormsins og liggur á gullinu. Að
hluta til er þetta hverfulleikin og sorgin sem Aus-
ter fjallar um. En því mætti jafnvel velta fyrir sér
hvort hann nái ekki að kveða upp nokkra drauga í
þessari frábæru skáldsögu.
Skáldaða Hollywood
SJÓNARHORN »Um 80% af öllu kvikmyndaefni
sem gert var fyrir 1930 hefur
glatast og allir þeir sem rannsaka
bíóárdaga kannast við þá tilfinn-
ingu sem fylgir því að komast að
því að kvikmynd sem ritaðar heim-
ildir eru til um sé í raun hvergi til.
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
V
ið samsetningu yfirlits sem þessa
spyr maður sig óhjákvæmilega
hvernig sé best að flokka þær
myndir sem út hafa komið á árinu.
Jafnvel þótt einungis sé unnið með
toppinn á ísjakanum er fjöldinn
slíkur að erfitt er að halda skipulega utan um
hann. Er best að flokka myndirnar eftir þjóð-
löndum, kvikmyndagreinum, leikstjórum, leik-
urum, upphaflegum framleiðendum eða dvd-
útgefendum. Illgerlegt er að gera upp á milli
nálgunarleiða því ólíkar útgáfur kalla á ólíka
flokkun. Hér verður því oft vaðið úr einni útgáfu í
aðra eftir hentugleik – hvort sem um er að ræða
bestu nálgun eða einfaldlega hreina og klára upp-
gjöf.
Eðalútgáfur og lykilleikstjórar
Ætli helstu fréttir vorsins hafi ekki verið innreið
nýrra útgáfufyrirtækja á dvd-markaðinn. Ber þar
hæst Eclipse sem er í raun ekki sjálfstætt fyrir-
tæki heldur ný útgáfulína hjá hinni virtu banda-
rísku útgáfu Criterion Collection, sem borið hefur
höfuð og herðar yfir aðra dvd-framleiðendur.
Undir merki Eclipse er gefið út mánaðarlega eitt
sett með nokkrum myndum þar sem eitthvað er
slegið af kröfum um mynd- og hljóðgæði móður-
fyrirtækisins, og án nokkurs ítarefnis. Þetta er þó
lítill fórnarkostnaður fyrir að berja augum gamlar
myndir sem ellegar hefðu lengi beðið útgáfu, og
prísinn er talsvert lægri en á Criterion-diskunum.
Eclipse hefur þegar gefið út box með fimm af
elstu myndum Ingmars Bergman, annað með
heimildarmyndum Louis Malle og það þriðja snýr
að verkum undir lok ferils Yasujiro Ozu og vænt-
anleg box geyma verk Raymonds Bernard og
fyrstu myndir Samuels Fuller. Á meðal eðal-
útgáfa síðan sjálfrar Criterion-línunnar er að
finna mynd Kenji Mizoguchi Sansho the Bailiff
(1954) auk þess sem að Eclipse-sett með Japanan-
um mun vera fyrirhugað á árinu. Þetta ætlar að
verða gott ár fyrir Mizoguchi-aðdáendur þar sem
helsti keppinautur Criterion hvað varðar gæði og
íburð í dvd-útgáfum, enska útgáfulínan Masters
of Cinema, hefur staðfest orðróm um að risavaxið
Mizoguchi-sett muni líta dagsins ljós í haust.
Frakkanum Jean Pierre Melville er einnig gert
hátt undir höfði hjá báðum útgáfum, þar sem
Masters mun gefa út Le Silence de la Mar (1949)
og Criterion Les Enfants terribles (1950) auk
þess sem í maí síðastliðnum hóf það dreifingu á
viðhafnarútgáfu af Army of Shadows (1969). Með-
al annarra leikstjóra sem Criterion nostrar við
um þessar mundir eru Jules Dassin, Dusan Ma-
kajevev, Kon Ichikawa og Hiroshi Teshigahara.
Umtalaðasta leikstjórasett ársins er þá án efa
geysivönduð útgáfa Anchor Bay á myndum Alej-
andro Jodorowsky, þ. á m. El Topo (1970) og The
Holy Mountain (1973) sem sýndar voru á Al-
þjóðlegri kvikmyndahátíð í Reykjavík í fyrra.
Þetta sett kom út í Bretlandi undir merkjum
Tartan-útgáfunnar, sem einnig hefur sett á mark-
að tvö sett með myndum Ítalans Piero Paolo Pa-
solini og þannig bætt úr brýnni þörf. Þá hefur
Lions Gate hafið útgáfu á sígildum myndum og
ekki verður annað sagt en fyrirtækið hafi farið vel
af stað með vandaðri útgáfu á þöglum myndum
Alfreds Hitchcock og í framhaldi Jean-Renoir
safni – hvoru tveggja á óvenju lágu verði.
Risarnir og rökkurmyndir
Hvað varðar útgáfu Hollywood-risanna ber War-
ner höfuð og herðar yfir keppinautana sem fyrr.
Á árinu hafa þegar komið út sett með stjörnum á
borð við Katharine Hepburn, John Wayne,
Robert Mitchum, Errol Flynn, Doris Day
og James Cagney. Þótt að lykilmyndir
þessara stjarna hafi þegar komið út fylla
þessi box upp í margvíslegar eyður, og
fengur að þeim fyrir unnendur stjarnanna
sem um ræðir. Mikilsverðari voru þó
myndasöfn Warners er sneru að bók-
menntaaðlögunum og stríðsmyndum auk
þess sem spennandi „költ“-box munu líta
dagsins ljós í sumar. Fox er farið að leggja
æ meiri metnað í útgáfu sígildra mynda og
diskar fyrirtækisins jafnast nú oft á við þá
frá Warner hvað varðar myndgæði og ít-
arefni. Sérstaka eftirtekt vakti í ár útgáfa
á ævintýramyndum með Tyrone Power,
Hemingway-aðlögunum og þremur vestr-
um um Jesse James (í leikstjórn Henry
King, Nicholas Ray og Fritz Lang). Og tal-
andi um vestra þá setti Universal á mark-
að nýlega tvö afbragðssett á gjafaprís – og
sambærileg bónus-sett með myndum
kappa á borð við John Wayne, James
Stewart, Clint Eastwood og Richard Pry-
or.
MGM kastar enn og aftur til hendinni
við útgáfu sígildra mynda, en gladdi þó
unnendur rökkurmynda nýlega þegar það
tilkynnti um film noir-útgáfulínu sem
hleypt verður af stokkunum í júlí og mun
innihalda m.a. Edward G. Robinson-
myndirnar The Woman in the Window
(1944) og The Stranger (1946). Þá gaf
útibú Universal í Englandi út tvær frábærar
rökkurmyndir með Alan Ladd The Glass Key
(1942) og The Blue Dahlia (1946). Hæst bar þó út-
gáfu Criterion á Dassin-myndunum Brute Force
(1947) og Naked City (1948). Þá er tíu mynda
rökkursett væntanlegt frá Warner í lok júlí.
Aðdáendur rökkurmynda hafa ekki haft það jafn
gott síðan undir lok fimmta áratugarins.
Heimilda-, teikni- og tilraunamyndir
Í lokin er rétt að benda á að það er ekki síður
blússandi útgáfa í heimilda-, teikni- og tilrauna-
myndum. Hvað þær síðastnefndu varðar er vænt-
anlegt nýtt Avant-Garde sett frá Kino sem inni-
heldur myndir gerðar á árunum 1928-54, og þá
hefur Fantoma hafið heildarútgáfu á myndum
Kenneth Anger. Auk mynda Louis Malle, sem
þegar hefur verið getið, ber hæst í heimi heimild-
armyndanna myndarlega útgáfu Masters of Ci-
nema á Shoah (1985) – öllum 550 mínútunum.
Unnendur teiknimynda geta heldur ekki kvartað
en á árinu setti Kino á markað stórt safn með sov-
éskum áróðursmyndum, Warner keypti réttinn að
Stjána bláa og hefur vandaða útgáfuröð á árinu,
auk þess sem að Villi spæta mun láta kræla á sér.
Dvd-miðillinn er sannarlega ekki dauður úr öll-
um æðum. Góðar stundir.
Útgáfa sígildra mynda í blóma
ÞRÁTT fyrir að markaðsspekúlantar séu farnir
að spá fyrir um endalok dvd-mynda blómstrar
útgáfa þeirra sem aldrei fyrr. Hér er rennt yfir
það markverðasta í útgáfu sígildra mynda það
sem af er ári, auk spennandi titla sem er að
vænta nú strax í sumar.
Pasolini Tartan-útgáfunnar, sem einnig hefur
sett á markað tvö sett með myndum Ítalans Piero
Paolo Pasolini og þannig bætt úr brýnni þörf.