Morgunblaðið - 31.12.2007, Qupperneq 4

4 MÁNUDAGUR 31. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
S
trax eftir áramót hefst atgangur
vestur í Bandaríkjunum sem á vafa-
laust eftir að setja svip sinn á fréttir
allt næsta ár – og setti raunar mik-
inn svip á bandarísk stjórnmál á
árinu sem er að líða.
Á þriðja degi nýs árs fer fram fyrsta forval
stóru flokkanna tveggja, repúblikana og demó-
krata, vegna forsetakosninganna sem haldnar
verða næsta haust en það er Iowa-ríki sem
venju samkvæmt ríður á vaðið. Að kvöldi 5.
febrúar ætti síðan að liggja fyrir hverjir verða
frambjóðendur flokkanna í forsetakosning-
unum en þann dag fara fram forkosningar í alls
22 ríkjum og alls verður þá búið að kjósa í um
helmingi ríkja Bandaríkjanna. En þá er ballið
vitaskuld fyrst að byrja: Í kjölfarið hefst hin
eiginlega barátta um forsetaembættið.
Ástæða er til að ætla að betur verði fylgst
með þessum darraðardansi en nokkru sinni
fyrr, bæði í Bandaríkjunum sjálfum og annars
staðar í veröldinni, og kemur þá tvennt til. Ann-
ars vegar þýða þessar forkosningar að farið er
að hilla undir brotthvarf George W. Bush af
forsetastóli og má líklega slá því föstu að marg-
ur hlakki til þess dags, enda hafa fáir forsetar
Bandaríkjanna verið umdeildari. Bush hefur að
sönnu gegnt embætti forseta á umbrotatímum
en sú skýring dugar ekki til að réttlæta rekstur
fangabúðanna í Guantanamo eða innrásina í
Írak og allt það fíaskó.
Hitt sem skiptir máli er sú staðreynd að
spennandi forkosningar fara fram hjá báðum
flokkum að þessu sinni, sitjandi varaforseti
(Dick Cheney) sækist ekki eftir því að taka við
af Bush eins og hefð er fyrir vestra, sem aftur
þýðir að enginn frambjóðenda repúblikana hef-
ur augljóst forskot á keppinauta sína þar.
Bush lætur að vísu ekki af embætti fyrr en í
janúar 2009 en kosningarnar á næsta ári skipta
verulegu máli, enda verður af niðurstöðunni
hægt að ráða hversu líklegt er að næsti forseti
haldi áfram á sömu braut og Bush. Og þetta
verða að öllum líkindum sögulegar kosningar.
Flest bendir til að annaðhvort kona, Hillary
Clinton, eða blökkumaður, Barack Obama,
verði útnefndur frambjóðandi Demókrata-
flokksins og þá eru um leið helmingslíkur á því
að næsti forseti Bandaríkjanna verði ann-
aðhvort kona eða blökkumaður.
Heldur betra ástand í Írak
Fyrir ári síðan var á þessum vettvangi talað
um að árið 2006 hefði verið ár hörmunga fyrir
Bush og Íraksstefnu hans, sannkallað „annus
horribilis“. Ástandið í Írak virtist aðeins lúta
einu lögmáli; að geta sífellt farið versnandi.
Í árslok 2007 er staðan betri – þó að óneit-
anlega fari því fjarri að allt sé í lukkunnar vel-
standi í Írak. Framan af ári bárust raunar ekk-
ert nema slæmar fréttir frá Írak, svo hrikaleg
var skálmöldin í landinu að hundruð þúsunda
Íraka tóku þann kost að flýja heimaland sitt.
Eftir að Bandaríkjamenn fjölguðu tímabund-
ið í herliði sínu í Írak og tóku þar upp ný vinnu-
brögð dró hins vegar verulega úr mannfalli og
er leið á haustið virtist sem vonarglæta hefði
brotist í gegnum skýjabakka hörmunganna.
Sannarlega er of snemmt að draga víðtækar
ályktanir af þeim árangri sem náðst hefur, en
staðreyndin er þó sú að samtökin sem kölluð
hafa verið al-Qaeda í Írak hafa verið á und-
anhaldi og svo virðist sem súnnítar hafi fyrir
sitt leyti fengið sig fullsadda á ofbeldinu sem
haldið hefur verið uppi í borgum eins og Fall-
ujah og vilji taka þátt í hinu pólitíska ferli.
Vandinn kann þá að reynast sá að sjítastjórn
Nuris al-Malikis virðist ófær um eða ófús til að
brjóta odd af oflæti sínu og veita súnnítum hlut-
deild í stjórn landsins.
Nokkrir stigu af sviðinu
Að öðru leyti hefur George W. Bush ekki haft
mikla ástæðu til að fagna. Hann stendur nú í
sömu sporum og allir forsetar Bandaríkjanna
standa í þegar farið er að hilla undir lok valda-
tíma þeirra; áhrif hans fara þverrandi og einnig
geta hans til að ná málum fram. Án nokkurs
vafa mun kveða enn rammar að þessu á nýju ári
– nema kannski hugsanlega ef annað hryðju-
verk yrði framið í Bandaríkjunum í líkingu við
árásina 11. september 2001, en ekki er útilokað
að einhverjum úr þeim ranni dytti í hug að
reyna að hafa áhrif á forsetakjörið margumtal-
aða með slíkum hætti.
Það gerði Bush ekki auðvelt fyrir á árinu sem
nú er að renna sitt skeið að demókratar réðu
ferðinni í báðum deildum þings, eftir mikla
sigra í kosningum haustið 2006, á „hörm-
ungaári Bush“ sem svo var nefnt. Bush mátti
líka horfa á eftir ýmsum af helstu ráðgjöfum
sínum, Karl Rove er hættur störfum í Hvíta
húsinu, og sömuleiðis Alberto Gonzales, gamall
samstarfsmaður forsetans, sem þurfti að segja
af sér dómsmálaráðherraembættinu í nokkurri
skömm. Þá er ótalinn nánasti bandamaður
Bush í hinu hnattræna stríði gegn hryðjuverk-
um, en Tony Blair vék úr stóli forsætisráðherra
Bretlands um mitt árið.
Menn höfðu miklar væntingar til Blairs er
hann komst til valda í Bretlandi 1997 og um
tíma stóð hann undir nafni sem boðberi breyt-
inga – ef ekki á borði þá a.m.k. í orði. En fylgi-
spekt Blairs við Bush og stefnu hans eftir at-
burðina 11. september olli mörgum
vonbrigðum og þó að hann reyndist oftar en
ekki öflugri talsmaður stefnu Bandaríkja-
forseta en Bush sjálfur skapaði hann sér óvin-
sældir með gjörðum sínum. Þær tilfinningar
móta afstöðu manna þegar þeir meta ráðherra-
feril Blairs.
Arftakinn, Gordon Brown, er eldri en tvæ-
vetur í pólitík og ætti að vera fær um að stýra
bresku þjóðarskútunni skynsamlega. Eitthvað
hefur þó vantað upp á myndugleikann og marg-
ir telja að Brown hafi gert slæm mistök þegar
hann kynti undir tali um haustkosningar, en
hætti svo við á síðustu stundu. Hitt er þó ljóst
að Brown dró línu í sandinn milli sín og Bush
Bandaríkjaforseta; kærleikstaugin milli þeirra
er engan veginn eins sterk og sú sem batt þá
Bush og Blair tryggðaböndum.
Í Ástralíu hvarf John Howard, enn einn
bandamaður Bush í Íraksstríðinu, af stóli for-
sætisráðherra. Í Frakklandi vék hins vegar
Jacques Chirac af forsetastóli en Chirac var
sannarlega enginn bandamaður Bandaríkjanna
í Írak, reyndi þvert á móti að standa uppi í
hárinu á Bush. Chirac lét af embætti forseta í
Frakklandi eftir tólf ár og við tók Nicolas Sar-
kozy. Sarkozy hefur – ólíkt Gordon Brown –
lagt sig fram um að bæta samskiptin vestur um
haf. Sarkozy er að mörgu leyti boðberi nýrra
tíma í frönskum stjórnmálum. Hann er sonur
ungversks innflytjanda, þykir ólíkur hinum
formfasta Chirac í háttum og hann gengur
hratt til verka, eins og sýndi sig þegar Líb-
íustjórn lét fyrir tilstilli Frakka lausa búlgarska
heilbrigðisstarfsmenn sem setið höfðu í fanga-
klefa um árabil á vafasömum forsendum, sak-
aðir um að hafa smitað börn í þeirra umsjá af
HIV-veirunni, sem veldur alnæmi. Það á hins
vegar alveg eftir að koma í ljós hvort Nicolas
Sarkozy nær að marka djúp spor í söguna. Það
veit ekkert endilega á gott að einkalíf hans virð-
ist jafn mikið til umræðu og stefnumál hans.
Lýðræðishalli í Rússlandi
Borís Jeltsín, fyrsti lýðræðislega kjörni for-
seti Rússlands, lést á árinu en hann gegndi
embættinu á miklum ólgutímum, frá 1991 til
1999. Andlát Jeltsíns varð mönnum tilefni til
vangaveltna um stöðuna í Rússlandi en þannig
háttar nú til að þar verður á næsta ári kosinn
nýr forseti, rétt eins og í Bandaríkjunum.
Nýir valdhafar verða því kjörnir í kalda-
stríðsstórveldunum tveimur en óhætt er að
segja að aðdragandi kosninganna sé nokkuð
ólíkur. Lýðræðishefðin í Bandaríkjunum mun
tryggja að Bush felur nýjum manni völdin er
hann hverfur úr embætti (hvað sem líður þeim
erfiðleikum sem upp komu við framkvæmd for-
setakosninganna 2000). Í Rússlandi má hins
vegar segja að Vladímír Pútín hafi bæði tögl og
hagldir og sé í þeirri stöðu að hann geti einfald-
lega gefið sjálfum sér umboð til áframhaldandi
valda – sem hann gerði í raun á árinu 2007 er
hann tilnefndi náinn samstarfsmann sinn í emb-
ætti forseta, en sá hinn sami, Dímítrí Medvedev,
launaði Pútín greiðann í desember með því að
lýsa því yfir að hann myndi skipa Pútín í emb-
ætti forsætisráðherra.
Þróunin var raunar öll í þessa átt í Rússlandi,
Pútín hefur þar öll völd á sínum höndum og
spurningin hefur eingöngu verið sú hvernig
hann ætlaði að tryggja áframhaldandi áhrif sín,
ekki hvort (rússneska stjórnarskráin heimilar
ekki að menn sitji þrjú kjörtímabil á forsetastóli
í röð). Rússneski björninn hefur verið að hnykla
vöðvana á alþjóðavettvangi, Pútín telur lykilinn
að farsæld rússnesks samfélags felast í því að
Rússar standi keikir sem þjóð og lúti í engu
skipunum eða skilmálum Vesturlanda, með
Bandaríkin í broddi fylkingar, hvorki að því er
varðar kosningar í Rússlandi (sbr. tregðu
stjórnvalda í Moskvu til að heimila kosningaeft-
irlit Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu í
þingkosningunum í desember) né Kosovo-málið
svonefnda (sem snýst um það hvort Kosovo-
Albanar geti lýst yfir einhliða sjálfstæði).
Rússar vilja að þeim sé sýnd virðing og þeir
vilja að umheimurinn viti, að þeir eru stórveldi.
Til marks um þetta er sú ákvörðun að senda
rússneskar herþotur aftur í svonefnt æfingaflug
út yfir Atlantshaf, nokkuð sem við Íslendingar
urðum varir við, og Barentshafsflotann suður í
Miðjarðarhaf til æfinga með Svartahafsflot-
anum, sem ekki hefur verið gert um árabil.
Athygli vakti nú fyrir jól að vikuritið Time
ákvað að útnefna Pútín mann ársins 2007. Rich-
ard Stengel, ritstjóri Time, sagði Pútín hafa
hlotið heiðurinn þar sem hann hefði sýnt „ótrú-
lega forystu í að koma á jafnvægi í landi þar sem
áður ríkti óstjórn“. „Hann er nýi keisari Rúss-
lands, en hann er hættulegur að því leyti að hon-
um stendur á sama um borgaralegt frelsi, hon-
um er sama um málfrelsið,“ sagði Stengel og
bætti réttilega við að Pútín nyti mikilla vinsælda
meðal Rússa, þeir teldu hann að mestu leyti
ábyrgan fyrir að hafa komið á stöðugleika hjá
þjóð sem bjó við ringulreið, eftir fall Sovétríkj-
anna snemma á tíunda áratugnum.
Skýringin á góðæri í Rússlandi er á hinn bóg-
inn ekki aðeins sú að Pútín sé sterkur leiðtogi. Á
það hefur nefnilega verið bent að þegar Pútín
tók við af Jeltsín í árslok 1999 kostaði fatið af ol-
íu 15 dollara en það fer nú á um 90 dollara.
Möguleikar stjórnvalda í Kreml á því að láta til
sín taka byggjast því að miklu leyti á sterkri
stöðu þeirra á olíu- og orkumarkaði, sem um
leið skýrir hvers vegna Pútín hefur slíkt trölla-
tak á völdum í Rússlandi.
Frekari upplausn líkleg í Pakistan
Verðið á olíu tengist vitaskuld öðru stóru
máli, sem mjög var í brennidepli á árinu; vax-
andi spennu sem tilkomin er af meintum ásetn-
ingi íranskra stjórnvalda um að koma sér upp
kjarnorkuvopnum í trássi við samninginn um
bann við útbreiðslu kjarnavopna (NPT).
Lengi vel var fullyrt að Bush Bandaríkja-
forseti myndi láta til skarar skríða á árinu 2008,
jafnvel þó að það yrði hans síðasta verk á for-
setastóli, og að Bandaríkjamenn myndu gera
árás á kjarnorkuver Írana til að fyrirbyggja
þann möguleika, að írönskum stjórnvöldum
tækist ætlunarverk sitt.
Leyniþjónustustofnanir Bandaríkjanna mátu
stöðuna að vísu svo undir lok ársins, að þær
hefðu áður verið búnar að gera of mikið úr
kjarnorkuáætlun Írana; vakti sú niðurstaða
nokkra athygli í ljósi sögunnar, þ.e. frammi-
stöðu sömu stofnana í matinu á meintri gereyð-
ingarvopnaeign Íraka 2003. Fullyrða má hins
vegar að margir hafi andað léttar. Má enda færa
rök fyrir því að heldur minni líkur séu á því en
áður að látið verði sverfa til stáls í Íran á árinu
2008. Og þó er ekki hægt að slá slíku föstu. Yf-
irlýsingar ísraelskra ráðamanna bentu t.a.m.
ekki til að umrædd skýrsla myndi hafa mikil
áhrif á þeirra þankagang. Engan veginn er því
útilokað að veður verði válynd mjög í heimshlut-
anum á árinu 2008.
Sannarlega var ófriðlegt um að litast á svæð-
um Palestínumanna á árinu 2007, rétt eins og
undanfarin ár. Að þessu sinni var einkum um
innbyrðis hjaðningavíg að ræða og í lok árs 2007
er staðan sú að palestínska þjóðin er klofin: Á
Vesturbakkanum ræður ríkjum Fatah--
hreyfingin, með Mahmoud Abbas í broddi fylk-
ingar, en á Gaza-svæðinu ríkir stjórn Hamas-
samtakanna herskáu, einangruð frá umheim-
inum vegna hryðjuverkafortíðar sinnar og
afstöðu til Ísraelsríkis. Ástandið hefur skv.
nýrri skýrslu Alþjóðabankans valdið því að frá
1999 hafa tekjur á mann skroppið saman um
40%. Lítil ástæða virðist til að ætla að aðstæður
í Mið-Austurlöndum batni mikið á nýju ári og
skýrar vísbendingar eru um að árið 2008 verði
einnig erfitt öllu sunnar í Asíu. Morðið á Benaz-
ir Bhutto, fyrrverandi forsætisráðherra Pakist-
ans, á þriðja degi jóla staðfesti auðvitað bara
það sem allir vissu: Að mikil ólga er í Pakistan,
þessu lykilríki í títtnefndu hryðjuverkastríði
Bush Bandaríkjaforseta. Staða Pervez Mushar-
rafs forseta er veik, öfgamenn á borð við Osama
bin Laden eiga þar dygga stuðningsmenn á öll-
um stigum þjóðlífsins og öruggt húsaskjól og án
efa mun þróun í Pakistan skipta einna mestu
máli þegar til lengri tíma er litið. Fari þar allt í
bál og brand gæti það haft alvarlega afleiðingar
fyrir alla jarðarbúa.
Vitundarvakning um loftlagsmál
Gamall keppinautur George W. Bush, fyrr-
verandi varaforseti Bandaríkjanna, Al Gore, var
mjög í sviðsljósinu á árinu og naut öllu jákvæð-
ari umfjöllunar en forsetasonurinn frá Texas.
Gore hefur helgað sig ýmsum hugðarefnum sín-
um eftir að hann laut í lægra haldi fyrir Bush í
forsetakosningunum vestra haustið 2000 (þar
sem Gore fékk raunar fleiri atkvæði en Bush,
eins og frægt er orðið) en þar ber hæst loftlags-
málin. Gore fékk á árinu Óskarsverðlaun fyrir
heimildarmynd sem hann átti stóran þátt í,
Óþægilegan sannleika, og jafnframt deildi hann
friðarverðlaunum Nóbels nú undir lok ársins
með vísindanefnd Sameinuðu þjóðanna um
loftslagsbreytingar, IPCC, fyrir að hafa sett
loftslagsmálin rækilega á dagskrá – svo mjög
raunar að fullyrða má að vitundarvakning hafi
orðið meðal venjulegs fólks jafnt sem ráða-
manna. Gore verður þó ekki einum þakkaður sá
árangur. Flestum er að verða ljóst að grípa
verður í taumana, að því er varðar breytingar á
loftslagi jarðarinnar, ella muni illa fara.
Vaktaskipti hjá valdamönnum
AP
2007 Bush á eitt ár eftir á forsetastóli en sumpartinn má segja að völd fjari hraðar úr höndum
hans heldur en Pútíns sem þó lætur af embætti forseta í Rússlandi á árinu 2008.
»Morðið á Benazir Bhutto […] á þriðja degi jóla staðfesti auð-vitað bara það sem allir vissu: Að mikil ólga er í Pakistan,
þessu lykilríki í títtnefndu hryðjuverkastríði Bush Bandaríkja-
forseta […] án efa mun þróun í Pakistan skipta einna mestu máli
þegar til lengri tíma er litið. Fari þar allt í bál og brand gæti það
haft alvarlega afleiðingar fyrir alla jarðarbúa.
ALÞJÓÐAMÁL
Davíð Logi Sigurðsson | david@mbl.is