Morgunblaðið - 26.11.2008, Qupperneq 8

8 FréttirINNLENT
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. NÓVEMBER 2008
Morgunblaðið/Golli
Fjölmenni Fullt var út úr dyrum á borgarafundi í Háskólabíói á mánudag. Þangað mættu átta ráðherrar og fjöldi þingmanna og svöruðu spurningum.
FRÉTTASKÝRING
Eftir Unu Sighvatsdóttur
una@mbl.is
FRÓÐLEGT verður að líta um öxl
þegar fram líða stundir og setja það
andrúmsloft sem nú kraumar í ís-
lensku samfélagi í samhengi. Sú til-
finning er ríkjandi að íslensk þjóð
standi á tímamótum en erfitt er að
fullyrða um hvert atburðarásin muni
á endanum leiða okkur.
Fyrir fáum mánuðum hefði senni-
lega verið ómögulegt að finna þver-
skurð úr þjóðfélaginu, þúsundir
manna, sem nennti að mæta á mót-
mæli eða tala fyrir opnum borg-
arafundi. Í haust hefur það hinsvegar
verið vikulegur atburður. Grasrót-
arstarfið er skyndilega ekki á jaðr-
inum lengur heldur er almenningur
orðinn virkur þátttakandi.
Eðlilegt að endurskoða kerfið
Gunnar Helgi Kristinsson, prófess-
or í stjórnmálafræði, segir óhætt að
fullyrða að ástandið sé óvenjulegt.
„Meginstaðreyndin um borgarana í
flestum lýðræðissamfélögum er að
þeir eru ekkert mjög virkir. Það er
kannski hægt að fá þá á einn fund, en
svona sívirkni er óalgeng og lýsir
óvenjulegum aðstæðum.“
Ekki eru allir á eitt sáttir sem láta í
sér heyra en þó virðist undirliggjandi
að vaxandi efi sé um það stjórnkerfi
sem verið hefur við lýði á Íslandi.
Margir vilja flýta kosningum, sumir
hafa viðrað hugmyndir um að afnema
þingræðið og brjóta upp flokkakerfið
fyrir einstaklingskosningar. Þetta eru
ekki nýjar hugmyndir, en Gunnar
Helgi bendir á að eðlilegt sé að þjóðin
taki til endurskoðunar það stjórnkerfi
sem var hluti af hruni í samfélaginu
og því beri að fagna umræðunni.
Hugmyndirnar eru misróttækar.
Sumir supu hveljur þegar Viðar Þor-
steinsson heimspekingur lagði fram
þá kröfu á Austurvelli 15. nóvember
að hið íslenska lýðveldi yrði stofnað
upp á nýtt á nýjum grunni, en tillagan
er kannski ekki eins róttæk og hún
kann að hljóma. Í Frakklandi stendur
nú t.d. fimmta lýðveldið, sem varð til
árið 1958 þegar þingræði vék fyrir
hálf-forsetaræði. Þar hafa reglulega
orðið greinileg skil í stjórnarfari síð-
an fyrsta lýðveldið var stofnað 1792.
Lýðveldið Ísland ungt að árum
Bandaríski stjórnmálafræðing-
urinn Michael Lind fullyrti nýlega að
kjör Baracks Obamas sem forseta
gæti markað upphaf fjórða lýðveldis
Bandaríkjanna. Hann lítur svo á að
fyrsta lýðveldi Bandaríkjanna hafi
varað frá 1788 í kjölfar frelsisstríðs-
ins, annað lýðveldið hafi tekið við í
þrælastríðinu 1860 og þriðja lýðveldið
hafi staðið frá 1932 með réttindabar-
áttu almennings og „New deal“
Roosevelts þar til nú.
Lýðveldið Ísland er ekki gamalt.
Þótt margir hafi um árabil tekið
ríkjandi stjórnkerfi sem sjálfsögðum
hlut eru ekki nema 1-2 kynslóðir frá
unga fólki nútímans til dönsku ný-
lendunnar. Ef taka á mark á mót-
mæla- og borgarafundum síðustu vik-
ur má ætla að nú séu margir
Íslendingar að vakna til meðvitundar
um að kerfið sé ekki óhagganlegt og
að þjóðin öll geti haft áhrif á mótun
ungs lýðveldis.
„Ég held að þessi breyting sé meiri
en fólk gerir sér grein fyrir núna,“
segir Silja Bára Ómarsdóttir stjórn-
málafræðingur. „Auðvitað getur
maður ekki sagt til um það fyrr en
eftir nokkur ár, en þessir borg-
arafundir sýna að fólk er ekki að
hugsa um eitthvert afmarkað mál-
efni, heldur er allt kerfið undir.“
Sé litið til þeirrar kenningar sem
Michael Lind byggir á má sjá að
hvert lýðveldistímabil í Bandaríkj-
unum hefur varað í um 72 ár. Þriðja
lýðveldið í Frakklandi entist í 70 ár,
en hin öllu skemur.
Lýðveldið Ísland er nú 64 ára gam-
alt. Hugsanlega markar framtaks-
semi þjóðarinnar nú upphafsskrefin í
átt að nýju og þroskaðra lýðveldi á Ís-
landi.
Lýðveldið Ísland í mótun
 Borgarafundurinn í Háskólabíói telst sennilega einsdæmi í Íslandssögunni
 Virkni almennings í umræðum er óvenjuleg og gæti haft sögulegar afleiðingar
„VIÐ höfum ver-
ið utan við þetta
ferli ríkisstjórn-
arinnar allan tím-
ann. Þegar það
var samið við Al-
þjóðagjaldeyr-
issjóðinn þá var
samið um fjármál
hins opinbera,
það er fjármál
ríkisins og sveit-
arfélaganna. Þannig að það var sam-
ið fyrir okkar hönd, við sjáum ekki
annað, en það var ekkert talað við
okkur,“ segir Halldór Halldórsson
bæjarstjóri á Ísafirði og formaður
Sambands íslenskra sveitarfélaga,
um samskipti ríkis og sveitarfélaga
vegna lánsins frá sjóðnum.
„Ég hefði alveg frá því að þessar
hamfarir byrjuðu viljað hafa fulltrúa
sveitarfélaganna í einhverju sam-
ráðsferli allan tímann við fjármála-
og forsætisráðuneytið. Okkur var
ekki hleypt að því borði. Það verður
bara að viðurkennast.“
Samstarfið að öðru leyti gott
Halldór vill hins vegar meina að
samstarfið við ríkisstjórnina hafi að
öðru leyti verið gott.
„Við höfum lagt áherslu á sam-
starf við ríkið í þessum málum og
höfum í sjálfu sér átt þokkalega gott
samstarf við samgönguráðuneytið,
sem fer með sveitarstjórnarmál.
Þar hefur farið fram stöðugt sam-
ráð sem við höfum verið að þétta
með aðkomu fleiri ráðuneyta. Því
hefur það í sjálfu sér gengið alveg
þokkalega. Það sem við erum að
kalla eftir núna er að hið opinbera,
sveitarfélög og ríkið, standi saman
um breytingar á gjaldskrám og
skattlagningu, svo við séum ekki á
skjön við ríkið.“ baldura@mbl.is
Ekki verið
hleypt að
borðinu
Sveitarfélögin tjá sig
um lánið frá IMF
Halldór
Halldórsson
FYRSTA des-
ember verður
Auðlind –
Náttúrusjóður
formlega stofn-
aður. Um er að
ræða sjálfs-
eignarstofnun,
en tilgangur
sjóðsins er að
standa vörð um
auðlindir, lífs-
gæði og fjölbreytni íslenskrar nátt-
úru og efla virðingu fyrir þeim fá-
gæta þjóðararfi sem náttúra Íslands
er, segir í tilkynningu aðstandenda.
Fyrirhuguð verkefni á dagskrá
Auðlindar varða endurheimt vot-
lendis og viðhald arnarstofnsins.
Sjóður um
auðlindir
Þróun í stjórnmálaþátttöku hefur
verið í þá átt undanfarin ár að
þverrandi virkni er innan stjórn-
málaflokkanna þar sem fleiri
sækja í sjálfstæð samtök til að
berjast fyrir einstökum málefnum.
Má þar nefna samtök eins og
Framtíðarlandið og Femínista-
félagið. Þróunin er þannig meira í
átt við hefðina í Bandaríkjunum,
þar sem lengi hefur tíðkast að al-
menningur beiti sér fyrir sínum
hugðarefnum með einkaframtaki,
hvort sem það eru málefni sam-
kynhneigðra, blökkumanna, um-
hverfisverndar eða annað.
Borgarafundirnir núna benda
hinsvegar til þess að það sé ekki
eitt málefni heldur allt kerfið sem
fólk vilji breyta. Enda er það ekki
aðeins efnahagskerfið sem mörg-
um Íslendingum finnst hafa brugð-
ið. Stjórnkerfið sætir einnig gagn-
rýni, fjölmiðlar sömuleiðis og
jafnvel háskólarnir.
Það er því kerfið allt sem sætir
nú gagnrýni fólksins, kerfi sem
auðvelt hefur verið að taka sem
sjálfsögðum hlut allt þar til stoð-
irnar brustu.
Að vakna af doðanum
Fékk óvænt 30 þúsund
evrur inn á reikning
Eftir Kristínu Heiðu Kristinsdóttur
khk@mbl.is
„SNEMMA í október voru lagðar inn á evru-
reikning fyrirtækis míns sem heitir Kvasir, óút-
skýrðar 30.000 evrur. Í færslunni kom fram að
greiðandinn væri þetta sama fyrirtæki mitt.
Mér fannst þetta stórundarlegt og lét þjónustu-
fulltrúann í bankanum mínum, Glitni, vita að ég
hefði ekki lagt inn þessar evrur og ætti ekkert í
þeim. Hann gat ekki útskýrt hvernig á þessu
stóð en bakfærði greiðsluna,“ segir hinn heið-
arlegi Jon Olav Fivelstad sem notfærði sér ekki
stöðu sína til að einfaldlega hirða þessar 5,4
milljónir sem komu að því er virtist frá hans eig-
in fyrirtæki inn á reikning þess.
„Þegar ég las fréttina í Morgunblaðinu í gær
um að nákvæmlega sama upphæð væri týnd í
bankakerfinu, þá hvarflaði að mér hvort inn á
reikning fyrirtækis míns, hefðu kannski einmitt
verið lagðar þær evrur sem Vinnslustöðin í
Vestmannaeyjum saknar eftir að hafa millifært
á svipuðum tíma, eða snemma í október.“
Jon Olav velti þó nokkuð fyrir sér hvað hefði
orðið um þessa peninga eftir að þeir voru bak-
færðir af reikningi hans, fyrst bankinn virtist
ekki hafa vitað hvaðan þeir komu. „Ég sendi því
netpóst á þennan sama þjónustufulltrúa í síð-
ustu viku og bað um skýringar á þessu, en ég
fékk svar sem var í raun ekkert svar. Hann
sagði að þetta hefði verið villufærsla sem búið
væri að laga. Bankinn hefur semsagt haft fjórar
vikur til að finna út hvaðan þessi villufærsla
kemur, en virðist ekki hafa fundið út úr því.“
Jon Olav segir þetta allt með miklum ólík-
indum og hann veltir því vissulega fyrir sér
hvort það gerist kannski oft að óútskýrðar háar
upphæðir komi inn á reikninga sem eru lítið not-
aðir, eins og raunin er með evrureikning fyr-
irtækis hans. Og hvað verður um þessa peninga
þegar þeir eru bakfærðir?
Reuters
KJARARÁÐ fundaði í gær um þá
beiðni Geirs H. Haarde forsætisráð-
herra að laun þeirra sem heyra und-
ir ráðið verði lækkuð um 5-15%. Af-
greiðslu málsins er þó ekki lokið að
sögn Guðrúnar Zoëga, formanns
Kjararáðs. Hún segir að ráðið hygg-
ist funda um málið aftur í þessari
viku.
Samkvæmt beiðni forsætisráð-
herra ætti lækkunin að gilda út
næsta ár og vera í hlutfalli við laun.
Er forseti Íslands launahæstur
þeirra sem heyra undir ráðið, en
einnig á að ræða við hálaunahópa hjá
ríkinu um tímabundnar launalækk-
anir.
Engin nið-
urstaða hjá
Kjararáði