Morgunblaðið - 26.11.2008, Side 27

Umræðan 27
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. NÓVEMBER 2008
ÞAÐ var lítil reisn
yfir því af hálfu odd-
vita ríkisstjórn-
arflokkanna að velja
Þjóðmenningarhús Ís-
lands til að kynna
nýja sérrétt-
indaútgáfu af eft-
irlaunalögunum ill-
ræmdu. Allar götur
frá því ríkisstjórnin var mynduð
hefur verið beðið eftir því að rík-
isstjórnin stæði við fyrirheit í
stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar
um breytingu á þessum lögum. En
aldrei kom frumvarpið. Í 20 mán-
uði hefur þjóðin beðið eftir því að
ríkisstjórnin mannaði sig upp í að
afnema eigin sérréttindi. Nú þegar
lagabreytingin er kynnt kemur
fram að ráðherrarnir tíma ekki að
draga úr eigin forréttindum meira
en svo að áfram verða þeir með 4%
réttindaávinnslu á ári! Þingmenn
lækka úr 3% í 2,375% ávinnslu en
sjálfum sér ætla ráðherrarnir
helmingi meiri lífeyrisávinnslu en
best gerist hjá almennum starfs-
mönnum ríkisins! Þeir starfsmenn
sem eru í gömlu B-deild LSR hafa
um 2% ávinnslu á ári en hjá þeim
sem eru í A-deildinni (allar nýráðn-
ingar frá 1. janúar 1997) er
ávinnslan 1,9%. Í flestum öðrum
lífeyrissjóðum er ávinnslan enn
minni.
Ósannindi í Þjóðmenning-
arhúsi
Samkvæmt Morgunblaðinu sagði
formaður Samfylkingarinnar á við-
hafnarfréttamannafundinum í Þjóð-
menningarhúsinu: „Kannski verða
uppi kröfur um að ganga enn
lengra. En þarna er verið að nema
úr lögum nánast allt það sem mest-
um deilum olli. Við erum að breyta
öllu því sem deilt var um 2003.“
Þetta er ósatt. Þegar þingmálið
kom til umræðu á Alþingi 11. des-
ember 2003 sagði ég
m.a.: „Ég spyr: Nú,
þegar við endur-
skoðum lífeyrisréttindi
þingmanna og ráð-
herra, hvers vegna í
ósköpunum er ekki
hægt að halda með
þennan hóp, alþing-
ismenn, ráðherra og
hæstaréttardómara,
inn í lífeyrissjóði sem
þessum aðilum standa
opnir? Hvers vegna
getur þetta fólk ekki verið á lífeyr-
iskjörum sambærilegum þeim sem
aðrir búa við?“ Um þetta snerist
deilan af minni hálfu og hefur alla
tíð gert. Á þessu byggðist gagn-
rýnin einnig utan veggja Alþingis.
Fróðlegt að fylgjast með
nafnakalli
Það er ömurlegt til þess að
hugsa að ríkisstjórnin skuli hafa
legið yfir því í 20 mánuði samfleytt
að reyna að finna út hve lítið hún
komist upp með að skerða eigin
sérréttindi því nákvæmlega það
hefur nú fengist staðfest að „vinn-
an“ gekk út á. Og í ofanálag á
breytingin ekki að eiga sér stað
fyrr en í júlí á næsta ári!
Fróðlegt verður að fylgjast með
nafnakallinu þar sem sérhver þing-
maður verður látinn greiða atkvæði
um breytingu á frumvarpi rík-
isstjórnarinnar í þá átt að allir sem
sérréttindalögin taka til færist yfir
í almenna deild lífeyrisþega starfs-
manna ríkisins. Slíka breyting-
artillögu mun ég flytja.
Geir og Ingibjörg
með nýja sér-
réttindaútgáfu
Ögmundur
Jónasson skrifar
um eftirlauna-
frumvarpið
Ögmundur Jónasson
»… sjálfum sér ætla
ráðherrarnir helm-
ingi meiri lífeyrisá-
vinnslu en best gerist
hjá almennum starfs-
mönnum ríkisins!
Höfundur er þingflokksformaður VG.
Í NÓVEMBER fer
fram árlegt brunavar-
naátak hjá Lands-
sambandi slökkviliðs-
og sjúkraflutninga-
manna. Slökkviliðs-
menn um allt land
heimsækja þá 3. bekk
grunnskólanna og
fræða börnin um eld-
varnir og viðbrögð við
bruna.
Undirritaður er forstöðumaður
forvarna- og fræðsludeildar LSS og
heimsækir fjölda fyrirtækja til að
fræða starfsmenn. Á þessum við-
sjárverðu tímum finnst mér rétt að
skerpa á nokkrum staðreyndum
varðandi brunavarnir fyrirtækja.
Samkvæmt lögum ber eigandi
húss ábyrgð á brunavörnum þess.
Notendur húsa bera ábyrgð á því að
viðhald brunavarna sé í góðu lagi. Má
þar nefna að reglulega sé farið yfir
handslökkvitæki, út- og neyðarlýs-
ingu, hurðapumpur á sjálflokandi
eldvarnahurðum séu virkar og við-
halds- og þjónustusamningur vegna
viðvörunar- og slökkvikerfa sé í gildi.
Starfmenn bera sjálfir ábyrgð á því
að fara eftir þeim reglum sem settar
eru í fyrirtækinu um brunavarnir.
Flestar nýlegar byggingar á Íslandi
ættu að vera öruggar m.t.t. bruna-
varna því þær eru byggðar eftir
ströngum ákvæðum bygging-
arreglugerðar og staðla um bruna-
varnir. Öryggi eldri bygginga getur
hins vegar verið ábótavant og er því
alltaf ástæða til að huga að öryggi
þegar dvalið er í gömlum húsum.
Sérstaklega er ástæða til að kanna
hvernig ástand flóttaleiða er.
Fræða þarf starfsfólk
Kostnaður vegna brunavarna er
ekki eyðsla heldur fjárfesting sem
skilar sér. Sífellt fleiri stjórnendur
fyrirtækja gera sér grein fyrir mik-
ilvægi góðra brunavarna. Hitt er
langtum algengara að fjárfest sé í
búnaði til brunavarna eins og viðvör-
unarkerfum, slökkvitækjum, þjón-
ustu- og eftirlitssamningum og
vatnsúðarakerfum. Eitt gleymist oft
eða er stórlega vanmetið, en það er
fræðsla til starfsfólks um brunavarn-
ir. Starfsfólk sem kann að bregðast
rétt við eldsvoða er
gulls ígildi, það getur
jafnvel slökkt byrj-
unareld eða lokað rým-
um sem eru að reykfyll-
ast. Slíkt dregur úr
tjóni og getur í sumum
tilfellum haft úr-
slitaáhrif á hvort fyr-
irtæki lifir eldsvoða af
eða ekki. Þannig er
hægt að tryggja góða
umgengni sem skilar
sér í minni eldhættu,
greiðfærari flóttaleið-
um, virku eftirliti með slökkvitækj-
um, útljósum og öðru því sem leik-
maður getur tekið að sér varðandi
brunavarnir.
Hvað þarf til?
Hvernig eru þá nægar og góðar
eldvarnir? Þessi upptalning verður
ekki tæmandi. Í fyrsta lagi þarf hús-
næðið að uppfylla kröfur eldvarna-
eftirlits með tilliti til eldvarna.
Eru brunahólfanir í lagi? Virka
eldvarnahurðir? Er virkt bruna-
viðvörunarkerfi? Viðbragðsáætlun?
Þarf að þétta lagnagöt? Eru útljós og
neyðarlýsing í lagi? Eru slökkvitæki
til staðar? Kunna starfsmenn á þau?
Einhver arðsamasta fjárfesting
varðandi brunavarnir er bruna-
viðvörunarkerfi. Slík kerfi eru sett
upp til þess að draga úr líkum á að
fólk brenni inni og til þess að vinna
tíma til aðgerða eins og að slökkva
eld og rýma byggingar. Kerfin þarf
að laga að þeirri starfsemi sem í
byggingunum eru, annars aukast lík-
ur á falsboðum sem minnka trúverð-
ugleika kerfanna. Ekki er nóg að
setja kerfin upp, þau þarf að vakta,
þjónusta og yfirfara. Boðum frá
brunaviðvörunarkerfum þarf að
bregðast við eins fljótt og auðið er.
Þess vegna er nauðsynlegt að innan
veggja fyrirtækja séu ávallt ein-
hverjir til staðar sem það geta. Hvað
á fólk að gera þegar bjallan fer í
gang? Það skiptir miklu máli að
starfsfólk hafi þekkingu á eldvörnum
og bregðist rétt við ef upp kemur eld-
ur.
Viðbragðsáætlun
Viðbragðsáætlun sem er aðgengi-
leg og starfsfólk þekkir er gulls ígildi.
Í henni þarf að koma fram hvernig
viðbrögð við hvers konar vá skulu
vera. Hlutverk hvers og eins í rým-
ingu byggingar þarf að vera á hreinu.
Helstu flóttaleiðir þarf starfsfólk
að þekkja.
 Hvernig á síðan að haga rýmingu
og hvert á fólk að safnast þegar út
er komið?
 Komust allir út?
 Er hægt að vita það með einhverri
vissu?
 Hver gerir það þá?
 Hvert á að fara í kjölfarið ef stefn-
ir í óefni?
 Hver á að taka þá ákvörðun?
Eldsvoði er dýrkeyptur jafnvel þó að
allar tryggingar séu í lagi. Ef illa fer
greiðir rekstrarstöðvunartrygging
aðeins „toppinn á ísjakanum“. Lík-
lega gera fæstir sér grein fyrir afleið-
ingum eldsvoða og þess þegar vinnu-
staður brennur og starfsemi þar
stöðvast eða ef einhver örkumlast
eða lætur lífið vegna ónógra bruna-
varna. Líkur á gjaldþroti eru miklu
meiri en líkur á góðu gengi eftir
hugsanlega enduruppbyggingu.
Jafnvel „minniháttar“ eldsvoði og til-
heyrandi reykskemmdir geta haft
ófyrirsjáanlegar afleiðingar í för með
sér.
Ef fyrirtæki er með allan rekstur á
einum stað eru mestar líkur á að
gjaldþrot fylgi í kjölfar rekstr-
arstöðvunar vegna bruna. Hvers
vegna? Ekki er hægt að framleiða
upp í gerða samninga. Nýhafin aug-
lýsingaherferð skilar engu þar sem
ekkert er til að selja auk þess sem
greiða þarf fyrir hana. Viðskiptavinir
geta ekki beðið eftir vörum, finna
aðrar samskonar eða jafnvel betri
hjá samkeppnisaðilum og þeir skila
sér tæplega til baka. Atvinnutæki-
færi hverfa úr byggðarlaginu, fólk
flytur jafnvel burt í kjölfarið ef enga
vinnu er að hafa.
Ég veit að það má ekki brenna hjá
þér.
Má brenna hjá þér?
Jón Pétursson skrif-
ar um gildi bruna-
varna og -fræðslu
»Eldsvoði er dýr-
keyptur jafnvel þó
að allar tryggingar séu
í lagi. Ef illa fer greiðir
rekstrarstöðvunar-
trygging aðeins „topp-
inn á ísjakanum“.
Jón Pétursson
Höfundur er forstöðumaður
forvarna- og fræðslusviðs LSS.
ENN fjölgar vís-
bendingunum um að Ís-
land sé ekki einungis í
miðri fjármálakreppu
heldur einnig í miðri
byltingu. Nýjustu vís-
bendingarnar um þetta
eru þær skoðanir ungra
ráðherra í Samfylking-
unni að nauðsynlegt sé
að efna til kosninga,
þrátt fyrir að ytri að-
stæður séu mjög erfiðar.
Ef til vill er erfitt að gera sér grein
fyrir því að nú standi yfir bylting á Ís-
landi. Þegar maður hugsar um bylt-
ingu dettur manni í hug ofbeldi og
blóð, herskár mannfjöldi sem „tekur
á sitt vald“, eins og sagt er í fréttum,
opinberar stofnanir.
Það eru með öðrum orðum drama-
tískar frásagnir sem koma upp í hug-
ann, en í raun og veru verða bylt-
ingar með allt öðrum hætt. Það er
ekki fyrr en löngu síðar, þegar allt er
afstaðið, sem hinar dramatísku frá-
sagnir verða til, og það eru þær sem
lifa og verða að þjóðsögum.
Hin áþreifanlega framvinda bylt-
ingar er aftur á móti með allt öðrum
hætti, og ekki nærri eins dramatísk.
Meira að segja mætti halda því fram
að kjarninn í byltingum sé svo lág-
stemmdur að hann fari hreinlega
framhjá fjölmiðlum,
sem aldrei kveikja á
neinu nema það sé há-
vaðasamt og drama-
tískt.
Það sem fjölmiðlar
sjá og greina frá sem
„byltingu“ eru fjölda-
samkomur, eggjakast
og því um líkt, það er að
segja, atburðir sem
falla að hinni fyrirfram
gefnu skilgreiningu á
byltingum, skilgrein-
ingu sem fengin er úr
fréttum, sögum og jafn-
vel kvikmyndum, en ekki raunveru-
leikanum, sem er allt of hægfara og
tilbreytingarsnauður til að athygl-
isbrostnir fjölmiðlar taki eftir honum.
En hverjar eru þá þær vísbend-
ingar um að bylting standi yfir, sem
hefur mátt sjá undanfarið, ef að er
gáð?
Bylting felur í sér að viðtekið við-
mið hverfur og annað kemur í stað-
inn. Viðmið er þær fyrirfram gefnu
forsendur sem ekki er efast um þegar
staða mála er vegin og metin og
ákvarðanir teknar um hvaða við-
fangsefni það séu sem leysa þurfi,
með hvaða hætti þurfi að leysa þau,
hverjir megi takast á við þau, og ef til
vill umfram allt hvað geti talist lausn
á viðfangsefninu
Viðmið felur einnig í sér ákveðinn
orðaforða sem sameinar þá sem
byggja hugmyndaheim sinn á viðmið-
inu. Orð sem voru jákvætt gild-
ishlaðin fá á sig neikvæðan blæ og öf-
ugt.
Og viðmið búa ekki síst í fólki með
fastmótaðar hugmyndir og lífsgildi.
Lokahnykkur byltinga er í því fólg-
inn að síðustu einstaklingarnir af
gömlu kynslóðinni hverfa af hinum
opinbera vettvangi. Hér í gamla daga
var þetta fólk fjarlægt með hinum
ruddalegasta hætti, oft með því að
gera það bókstaflega höfðinu styttra
en sem betur fer er sá ósiður nú af-
lagður. Nú er fólk sent í launaða út-
legð.
Byltingar byrja á mjög eindreginni
tilfinningu fyrir því að ríkjandi að-
ferðir dugi ekki til að leysa aðsteðj-
andi vanda. Hér á landi fylgdumst við
þannig lengi með vonlausri baráttu
Seðlabankans við að ná verðbólgu-
markmiði. Margir höfðu orðið heift-
arlega á tilfinningunni að verðbólgu-
markmið og stýrivextir væru
vitagagnslaus tæki til að leysa þann
vanda sem að steðjaði.
Hérlendis hefur lengi verið um það
þegjandi samkomulag að fram-
kvæmdavaldið sé hið eiginlega lög-
gjafarvald. Þetta sést á því, að hér er
lögð mikil áhersla á að mynda rík-
isstjórn með stóran meirihluta á
þingi. Minnihlutastjórnir þykja al-
gjört neyðarbrauð. Nú hefur þögnin
um þetta samkomulag verið rofin og
þar með samkomulagið. Nokkrir
þingmenn – meira að segja stjórn-
arliðar – vilja breytingu á þessu
ríkjandi ástandi.
Ný kynslóð þingmanna og ráð-
herra sem hefur öðru vísi hugs-
unarhátt en fyrri kynslóð er nú
skyndilega farin að láta í sér heyra
því að hún hefur orðið svo yfirþyrm-
andi tilfinningu fyrir því að þörf sé á
nýjum aðferðum til að hægt sé að
leysa aðsteðjandi vanda. Þórunn
Sveinbjarnardóttir umhverf-
isráðherra og Björgvin G. Sigurðsson
bankamálaráðherra eru fulltrúar
þessarar nýju kynslóðar.
Þau létu í ljósi þá skoðun að efna
bæri til kosninga til að leita end-
urnýjaðs umboðs fyrir valdhafann.
Þessi kynslóð telur að sú lýðræð-
isframkvæmd sem í kosningum felst
sé svo mikilvæg að til hennar verði að
grípa þrátt fyrir að ytri aðstæður séu
langt í frá hallkvæmar. Þetta er til
marks um öðru vísi forgangsröðun en
hingað til hefur verið viðtekin.
Eldri kynslóð sýnir þessum
breyttu viðhorfum andstöðu. Fulltrú-
ar þeirrar kynslóðar eru oddvitar
stjórnarflokkanna. Það er svo enn ein
vísbendingin um byltingu að átökin
milli kynslóðanna eru orðin sýnileg.
Framvinda byltingarinnar verður svo
með þeim hætti að smám saman
skipta fleiri og fleiri úr hópi fulltrúa
hins fráfallandi viðmiðs um skoðun
og fallast á hið nýja. Þeir sem allra
fastast standa gegn því hverfa af
sjónarsviðinu. Við sáum afgerandi
dæmi um þetta einkenni byltinga
þegar Guðni Ágústsson sagði skyndi-
lega af sér og fór til Kanarí. Fleiri
dæmi munum við sjá þegar banka-
stjórar Seðlabankans hverfa um leið
og bankinn verður sameinaður Fjár-
málaeftirlitinu.
Það hefur líka verið hluti af
ríkjandi viðmiði hér á landi að það
væri hluti af íslenskri þjóðarvitund að
við tilheyrum ekki Evrópusamband-
inu. Andstaða við ESB hér á landi
hefur að miklu leyti átt rætur í þeirri
hugsun að ESB-aðild væri ekki sam-
ræmanleg sjálfsskilgreiningu þjóð-
arinnar.
Nú má sjá vísbendingu um að
þetta sé að breytast og að bráðum
hættum við að skilgreina okkur með
því sem við erum ekki og förum að
skilgreina okkur með því sem við er-
um. Það er að segja, þjóðern-
ishyggjan sem var stór hluti gamla
viðmiðsins hopar fyrir alþjóðahyggj-
unni sem er hluti nýja viðmiðsins.
Við eigum svo eftir að sjá afger-
andi dæmi um breyttan orðaforða.
Það verður spennandi að fylgjast
með því hvort gildishleðslan á til
dæmis orðinu „einkavæðing“ breytist
úr jákvæðri í neikvæða.
Þegar yfirstandandi bylting verður
afstaðin verður Ísland gerbreytt,
fyrst og fremst vegna þess að hug-
mynd Íslendinga um sjálfa sig verður
orðin öðru vísi en hún er núna. Þegar
núverandi kynslóð ráðamanna hverf-
ur af vettvangi kemur í staðinn kyn-
slóð sem hefur mótast af erlendum
hugmyndum, ekki síður en ömmum
sínum.
Við erum í miðri byltingu
Kristján G. Arn-
grímsson skrifar
um samfélagsmál
» Bylting felur í sér
að viðtekið viðmið
hverfur og annað
kemur í staðinn.
Kristján G.
Arngrímsson
Höfundur er heimspekingur.