Sjómannablaðið Víkingur - 01.05.1945, Blaðsíða 3

framleiða þarf jafnvel þúsundir og tugþúsund-
ir hestafla. Jafnframt hafa þær þó einnig rutt
sér nokkuð til rúms í minni skipum, sem auka-
vélar við aðalvélina, til þess að hagnýta hinn
lága þrýsting gufunnar eftir að hún kem-
ur úr strokkvélinni. Þetta kerfi hefur m. a. ver-
ið hagnýtt í ýmsum þýskum togurum, sem kom-
ið hafa hingað til lands, og ritaði ég m. a. um
þessar vélar í Morgunblaðið árið 1938 eða 1934,
en þá lá hér í slippnum þýskur togari með slík-
um vélaútbúnaði.
Jafnframt þróun gufuvélarinnar og eimsnæld-
unnar, fer fram þróun sprengiorkuvélanna, þ. e.
a. s. benzínvélanna, glóðarhausvélanna, diesel-
vélanna, og nú síðast gassnældanna. f öllum
þessum vélum fer bruninn fram í vélunum sjálf-
um og þær þarfnast einskis milliliðs til að flytja
í hitann eins og gufuvélarnar og eimsnældurn-
ar, sem nota vatnsgufuna. Þær þurfa því held-
ur engan ketil.
Benzínvélarnar eru dýrar í rekstri en léttar
og tiltölulega öruggar. Þær henta því best flug-
vélum og léttum flutningatækjum vegna örygg-
is og léttleika og svo aftur smábátum þar sem
eyðslan sjálf hefur ekki ákaflega mikla þýðingu.
Hér á landi kynnumst við fyrst gufuvélum í
togurum okkar, en glóðarhausvélum í mótor-
bátum. Og menn eru fastheldnir á þessar vélar.
Ég man það greinilega, er ég kom hingað til
jands frá Danmörku og Englandi 1932, að ég
gat engan áhuga vakið fyrir notkun dieselvéla,
hvorki í fiskibáta, togara, vörubíla eða strætis-
vagna. Glóðarhausvélin sat þá í öndvegi í mót-
orbátunum, gufuvélin í togurunum og benzín-
mótorarnir í Strætisvögnunum.
En nokkrum árum síðar fóru menn að taka
upp dieselvélar í mótorbáta og jafnvel í strætis-
vagnana og nokkra vörubíla og fóru jafnvel að
taka gufuvélarnar úr nokkrum línuveiðurum og
setja dieselvélar í staðinn.
Þróunin var að færast í rétta átt. Smám sam-
an fara menn einnig að taka upp öllu hraðgeng-
ari og fyrirferðarminni dieselvélar. Fasta skrúf-
an sem ekki mátti heyrast nefnd 1932 ryður
sér einnig til rúms ásamt dráttargírinu, er færir
snúningshraða skrúfunnar niður í helming,
þriðjung eða jafnvel fjórðung af snúningshraða
vélarinnar.
Síðan skellur stríðið á. Sambandið við Banda-
ríkin opnast, og frá Bandaríkjunum taka að
flytjast mjög hraðgengar vélar af ýmsum teg-
undum, útbúnar með dráttargírum og stórum
hæggengum skrúfum. Yfirleitt eru menn mjög
vantrúaðir á þessar vélar til að byrja með. En
sumar þeirra gefast með afbrigðum vel. Á öðr-
um verða hins vegar ýmis konar bilanir. Mjög
alvarleg vandræði koma í ljós, vegna þess að til
sumra vélanna fást engir varahlutir afgreiddir,
VÍKINGUR
hversu mikið sem við liggur og þótt allar hugs-
anlegar leiðir séu farnar. Það verður því með
ærnum kostnaði að taka sumar þessar vélar úr
bátunum og setja niður í staðinn gamla, hæg-
genga glóðarhaussrokka, sem þó alténd er hægt
að gera við í viðlögum, vegna þess að ekki þarf
að viðhafa mikla nákvæmni.
Ástæðurnar fyrir óhöppunum eru ýmis kon-
ar. Sums staðar er vélgæzlan vítaverð. Menn
hyggj a að hægt sé að bjóða hinum tiltölulega
fíngerðu, hraðgengu vélum sams konar rudda-
skap eins og hinum stærri. Og þegar skökk send-
ing af eldneytisolíu, sem er bæði svört og full
af óhreinindum, fer út um hafnir landsins og
stíflar síurnar í þessum vélum, þá láta sumir sér
lítið fyrir verða og kippa síunum burtu. Þann-
ig vaða óhreinindi beint inn í hinar nákvæmu
olíudælur og stífla hin örsmáu göt á innspraut-
ingslokunum, er síðan brenna í sundur og eyði-
leggjast.
Aðrir gleyma að fylgjast með smurolíuhita
og smurolíuþrystingi og keyra vélarnar áfram
hvað sem tautar, unz þær eru komnar í mél.
En svo eru aftur aðrir vélgæzlumenn, sem
með umhyggju og varúð halda vélunum gang-
andi — jafnvel langt fram yfir þann tíma sem
verksmiðjurnar hafa gert ráð fyrir — án þess
að skipta um slithluti. En vegna þessara mis-
taka og hinna miklu erfiðleika á útvegun vara-
hluta, skapast vantraust á hinum nýju hrað-
gengu vélum, ekki síður þótt fjölda margar hæg-
gengar vélar brjóti sig á sama tíma og valdi
tjóni og erfiðleikum. En slíkt er ekki eins nýtt.
Það er eðlilegt, að þeir sem eiga báta og gera
þá út, vilji tryggja sig gegn slíkum óhöppum,
enda þótt þeir að nokkru leyti stafi af því að
ekki er farið eftir settum reglum, en að öðru
og meira leyti vegna óviðráðanlegra stríðsor-
saka.
Þetta almenna hugarfar: vantrúin á hi-að-
gengu vélarnar, kemur berlega í ljós t. d. af út-
boðslýsingu þeirri, er nýlega er fram komin,
vegna véla í hina nýju báta, sem hér á að smíða.
Þar er tekið fram að vélarnar eigi að vera hæg-
gengar eða meðal hæggengar. Jafnframt hefi ég
frétt að margir muni hyggja á að taka upp notk-
un glóðarhausvéla á ný.
Ég er þeirrar skoðunar að þetta sé allt sam-
an skiljanlegt, en þó all-varhugavert. Kæmi mér
ekki á óvart þótt bátar með slíkum vélum yrðu
taldir úreltir að vélaútbúnaði fyrr heldur en
varir. Svo glæsileg reynsla hefur þegar hlotist
af, að minnsta kosti nokkrum hraðgengum dies-
elvélum hér á landi, að eigendur þeirra mundu
eigi vilja á þeim skipta fyrir nokkrar aðrar vél-
ar. Glæsileg björgunarafrek hafa verið unnin,
þar sem skipstjórinn og skipshöfnin áttu líf sitt
10?