Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1958, Qupperneq 2

j(ón (jjinuraríon iccjir, a<f £n<j(enclinjar laji i/erií: —
„ómiÍJir í/ií íi (enzla, ivo acf jó(L jal ch!i
2. (af (iÍiÉ; réÉ jó(! engu iínu og
jé!! eUert jgrir iitt .
GREIN
Grindavíkurstríðið 1532
Bjöm Þorsteinsson
sagnfræðingur.
„Það er nauðsynlegt að hefta
frelsi manna til þess að merkja
sér fisk, áður en hann er keypt-
ur, því að allar deilur milli kaup-
manna eru venjulega sprottnar
af þeim ósið. Jafnskjótt og kaup-
menn koma til hafnar, þjóta þeir
út um allar trissur og merkja
sér hvern fisk, sem þeir finna.
Þá ber það oft við, að þeir merkja
sér annarra manna fiska, sem eru
seldir fyrir löngu, en kaupend-
unum gafst aldrei tími til að
merkja sér. Því næst verður það,
þegar fyrri kaupendur koma og
heimta fisk sinn, að hann er seld-
ur öðrum og gríðarlegar deilur
hefjast. Af þessum sökum er það
gott og rétt, að menn spyrjist
fyrir um réttan eiganda eða um-
boðsmann þeirra fiskbirgða, sem
þeir ætla sér að kaupa, áður en
þeir ganga frá samningum, og
merki sér ekki fiskinn fyrr en
kaupin hafa verið gerð“.
Þessi klausa er úr „Reglugerð
til þess að vai’ðveita frið milli
allra höndlunarmanna á lslandi“
— og er frá árinu 1533. Hún veit-
ir okkur dágott hugboð um það
geysilega kapphlaup, sem þá er
háð um íslenzka ski’eið. Jafn-
skjótt og kaupmenn eru orðnir
landfastir, þjóta þeir um ná-
grenni hafnarinnar með brenni-
merki á lofti og setjast við fisk-
staflana og helga sér skreiðina
með því að brennimerkja hvern
fisk. Síðar komu aðrir kaup-
menn, stundum úr næstu höfn,
og töldu sig eiga fiskinn sam-
kvæmt viðskiptasamningi síðast-
liðins árs og tóku hann í sína
vörzlu, ef þeir gátu. En brenni-
merkið varð ekki þvegið af
skreiðinni, og því auglýsa kaup-
menn í borgum Englands og
Þýzkalands eftir íslenzkum fiski,
sem frá sér hafi verið tekinn,
merktur S eða R eða einhverjum
öðrum stöfum, litlum eða stór-
um, og út af þessu spinnast alls
konar bréfaskriftir og málaferli.
Geysilega hörð keppni kaup-
manna um íslenzka skreið gefur
örugglega til kynna, að verzl-
unin við ísland hafi verið mjög
ábatasöm. Því miður er erfitt að
henda reiður á því, hver sé raun-
verulegur gróði Islandskaup-
manna í sæmilegum árum, því
að heimildir eru fáar um verð
skipa og úthaldskostnað og inn-
kaupsverð á fjölmörgum vörum,
sem hingað eru fluttar. Það hafa
með öðrum orðum ekki varðveitzt
neinir viðhlítandi reikningar út-
gerðarfélags íslandskaupmanna
frá 15. öld og fyrra hluta þeirr-
ar 16., en ýmsar heimildir gefa
þó til kynna, að gróði þeirra hef-
ur verið geysimikill. Frá árinu
1532 eru til skýrslur og útreikn-
ingar eiðsvarinna manna um út-
gerðarkostnað nokkurra enskra
skipa og áætlað verðgildi þess
fanns, sem þau flytja venjulega
frá Islandi til Englands. Sam-
kvæmt þeim skýrslum getur
verðgildi eins skreiðarfarms frá
íslandi orðið um 80% af heild-
arverðmæti skipsins að viðbætt-
nm öllum úthaldskostnaði og
verðmæti þess farms, sem skipið
flutti til íslands. íslandsfar getur
því með öðrum orðum greitt nær-
fellt allan úthaldskostnað og verð
sitt í einni ferð. Svo feitum hesti
hafa auðvitað ekki allir riðið úr
Islandssiglingu, en minnsti gróði,
sem ég þekki eftir slíka ferð á
fyrri hluta 16. aldar, eru 40%
af verðmæti skipsins. Þegar búið
var að greiða verð útfluttrar
vöru, kaup skipverja og allan út-
haldskostnað með verðmæti afl-
ans, þá voru eftir peningar sem
jafngiltu um 40% af verðmæti
kaupfarsins. Islandssiglingin tók
venjulega 6—7 mánuði, en hinn
hluta ársins eru íslandsförin oft
í leiðöngrum með ströndum Ev-
rópu, og auðvitað hafa þau ekki
tapað í þeim ferðum. Það er því
ekkert undrunarefni, að kóngar
og æðstu prelátar gerðu stundum
út skip til Islands. Hins vegar
má ekki gleyma því, að um þess-
ar mundir og lengi síðan voru
margs konar hættur á höfunum,
sjórán alltíð og skipstapar af
völdum veðra. Siglingar eru því
áhættusamar, en freistandi.
Síðustu grein lauk á því að
Ludtkin Smith, kaupmaður og út-
gerðarmaður frá Hamborg, hafði
unnið frægan sigur á Englend-
ingum í orrustunni að Básend-
um dagana 2.—3. apríl 1532.
Skömmu síðar að því er virðist
rita þýzkir kaupmenn í Hafnar-
firði til Hamborgar og biðja
borgarráðið að senda sér liðs-
auka, því að þeir ætli í stríð við
Englendinga, sem sitji í Grinda-
vík og haldi skreið fyrir þeirti.
Mönnum kann að virðast, að það
hafi verið seint að bíða þess liðs-
afla, eins og samgöngum var
VÍKINGUR
210