Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1958, Blaðsíða 29

«

*
fara. Ennfremur vissi hann þeg-
ar breyta þurfti stefnunni á til-
teknum breiddargráðum. Menn,
sem áður höfðu gert tilraunir
með fugla, héldu að þeir notuðu
kennileiti á yfirborði jarðar til
að styðjast við á ferðum sínum.
Þeir héldu að ströndin fyrir botni
Miðjarðarhafs væri merki hjá
þeim um að breyta stefnunni í
suður. En tilraunir okkar sýndu
að fuglarnir settu stefnuna ein-
göngu eftir stjörnunum.
Næst breyttum við gerfihimn-
inum þannig, að hann sýndi aðra
lengd en þá réttu. Nótt eina þeg-
ar Nonni var að baða vængjun-
um og horfði í suðaustur, sýnd-
um við honum gerfihiminn, sem
búið var að færa til baka um 5
tíma og 10 mínútur. Samkvæmt
því virtist staður búrsins vera
77° austar en hann var. Fuglinn
sýndi strax merki þess að hann
hafði orðið fyrir alvarlegri trufl-
un. Hann horfði æstur á hinn
framandi himinn, í meira en eina
mínútu var hann í vafa um hvað
gera skyldi, síðan sneri hann sér
skyndilega við og stefndi í vest-
ur. Samkvæmt gerfihimninum
var staður búrsins austur við
Balkash-vatn í Síberíu. Nonni
vildi ekki una því og stefndi til
Þýzkalands, þangað sem þessir
fuglar byrja venjulega ferðir
sínar. Jafnóðum og við minnk-
uðum skekkjuna breytti fuglinn
stefnu sinni til suðurs. Þegar við
höfðum minnkað skekkjuna nið-
ur í einn tíma og komnir á lengd
Vínarborgar stefndi Nonni í
suður. Þegar gerfihimininn var
orðinn eins og hann átti að vera,
þar sem við vorum staddir, á
þeim tíma árs og nætur, tók fugl-
inn upp hina venjulegu stefnu í
suðaustur.
Hátterni Nonna og tilraunir
með aðra fugla, sanna að garð-
söngvarar eru gæddir meðfædd-
um undraverðum hæfileika til að
rata eftir stjörnunum. 1 vitund
þeirra er greipt nákvæm mynd
af stjörnuhimninum miðuð við
stað og tíma. Með því að líta
snöggvast til himins vita fugl-
arnir um leið stefnuna þangað
sem þeir ætla að fara. Án nokk-
VÍKINGUE
urrar reynslu og með engan leið-
arvísi annan en stjömumar, geta
þeir gert sér grein fyrir hvar
þeir eru staddir í tíma og rúmi.
Undir skýjuðum næturhimni
hafa þeir einhverja hliðsjón af
fjallgörðum, strandlengjum og
fljótum, sem glampar á í daufu
næturskyni, á daginn nota garð-
söngvarar sólina. Aðeins í blek-
svarta myrkri, þegar lítið eða
ekkert sést frá sér, eru fuglarnir
í vandræðum. Þá fljúga þeir í
hringi hjálparvana og dragast
stundum að vitaljósum.
Við ætlum að rannsaka ratvísi
garðsöngvara í smáatriðum,
fækka á kerfisbundinn hátt
stjörnum og stjömumerkjum, til
þess að komast að, ef hægt er,
hvernig sú grundvallarmynd
stjarna er, sem fuglarnir fara
eftir. Mikil óvissa ríkir um það,
hvernig fuglarnir geta leiðrétt
fyrir breytingu stjörnuhimins í
framþróunarátt, því eftir því
sem ár og aldir líða breytist
mynd stjömuhiminsins, að vísu
hægt, en stöðugt og óaf .'átanlega.
Jafnvel ennþá erfiðar "verður að
útskýra, hvernig á því stóð að
fuglamir tóku upp á því að
treysta á stjörnurnar á íerðum
sínum. Við vitum að garðsöngv-
arar eru ekki einu dýrin sem
búa yfir þessum hæfileika. Til-
raunir hafa sýnt, að aðrir fugl-
ar, skordýr, krabbar og köngu-
lær, geta notað sól og stjörnur
til að fara eftir. En margt fleira
á yfirborði jarðar gæti komið til
greina í sama tilgangi. Hvernig
var sú framvinda, sem olli því,
að fuglamir öðluðust hárná-
kvæman hæfileika til að lesa úr
stjörnunum.
Hvernig sem því er varið, þá
hljótum við að dást að hinu
undraverða eðli fuglanna. Hinn
litli garðsöngvari vegur aðeins
hálft annað. lóð. Á haustin legg-
ur hann Skyndilega upp í ótrú-
legt ferðalag að nóttu til. Einn
síns liðs en aldrei í félagsskap
við fleiri fugla, flýgur hann suð-
vestur um Þýzkaland, Frakldand
og Spán, en breytir þá um stefnu,
í suður, til hins fjarlæga áfanga-
staðar í Suður-Afríku. Hann
flýgur markvisst, hundruð mílna,
á einni nóttu, án'þess að staldra
við, svo viss er hann. Á vorin
leggur hann aftur á stað, sömu
leið til baka, til varpstöðvanna í’
Þýzkalandi eða Skandinavíu, til
þess að fæða þar af sér nýja kyn-
slóð lítilla söngfugla, sem alast
upp, gæddir sama hæfileikanum
og foreldrarnir til þess að rata
sömu leið yfir höf og meginlönd,
með stjörnurnar fyrir kort og
kompás.
Verðlaunagripir!
^_________________________/
237