Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1974, Qupperneq 6

mönnum og ótrúlega margt af
vinnsluvélum og tækjum einnig
smíðað og teiknað innanlands.
Það ótrúlegasta af öllu var þó og
þá einnig það ánægj ulegasta
hvað þær reyndust vel og lítið
þurfti að betrumbæta, þrátt
fyrir hrakspár og jafnvel póli-
tískan andróður, sem einnig varð
að yfirstíga, samfara hinum
geysilega vinnuhraða og vinnu
hörku, sem hafa varð við allar
framkvæmdir, jafnt á teikning-
um, byggingum, framleiðslu (og
hönnun) vinnuvéla og tækja, út-
vegun á efni og niðursetningu
véla og tækja o. s. frv.
Að sjálfsögðu komu hér
mörg fyrirtæki og einstaklingar
við sögu, sem framkvæmdu
mikla og góða vinnu, en ég held
að ekki sé hallað á neinn, þótt
sagt sé, að aðalþunginn við allan
undirbúning, útvegun og smíði
allra vinnuvéla og tækja og öll
uppsetning og öll járniðnaðar-
vinna við byggingar tanka o. þ. 1.
hafi hvílt á Vélsmiðjunni Héðni
h.f., sem með þessum fram-
kvæmdum reisti sér, sínum þá-
verandi liðsmönnum og íslenzk-
um iðnaðarmönnum yfirleitt ó-
brotgjarnan varða, enda þótt
þess hafi lítið verið getið eða það
metið.
Þegar saga síldariðnaðar á ís-
landi verður skráð á óhlutdrægan
hátt, munu þau afrek, sem hér er
lauslega minnzt á, verða opinber-
uð, og þeir menn sem báru meg-
inþungann í þeim hamförum (í
bókstaflegri merkingu) hljóta
verðskuldaða viðurkenningu.
Síðari hluta þessa áratugar
(1940—1950) fóru aflabrögð
síldar minnkandi í öfugu hlut-
falli við afkastagetu hinna stór-
virku gúanókvarna, sem stóðu
tilbúnar til að taka á móti mikilli
síld en fengu lítið og sumar ekk-
ert. Ef hin mikla síldarganga
í Hvalfjörð 1946—1947 hefði
ekki komið, hefði hin stóra verk-
smiðja S.R. á Siglufirði aldrei
fengið sína prófraun, en þar var
mikið magn Hvalfjarðarsíldar
unnið með frábærum árangri. Ef
þessi vetrarvinnsla hefði ekki
komið til, má segja að algjört
hráefnisleysi hafi verið ríkjandi
í öllum síldarverksmiðj um norð-
anlands.
Síldarverksmiðj a Ingólf s á
Ingólfsfirði var byggð 1943—
1944 og fékk góða reynslu á
fyrsta ári sem gerði það að verk-
um að hún var stækkuð og af-
kastageta hennar tvöfölduð á
næsta ári af landlægri bjartsýni.
En síldin var að mestu horfin og
má segja, að engin síld kæmi
meira til hennar né Djúpuvíkur.
Það litla sem veiddist var helzt á
austursvæðinu og það sem ekki
var saltað fór þá á Raufarhöfn
og Siglufjörð, sem jafnframt
fengu allan úrgang. Síldarafli
var hins vegar svo lítill að þessar
verksmiðjur byrjuðu á að vinna
karfa, ufsa og fiskúrgang, sem
ekki hefði verið litið við ef síldin
hefði verið fyrir hendi.
Á þessum árum var ég verk-
smiðjustjóri hjá SR á Siglufirði,
tók þar við starfi um svipað leyti
og byrjað var á að vinna Hval-
fjarðarsíldina þar. Sú vinnsla
hófst síðari hluta árs 1947 og
varaði óslitið fram á vor 1948.
Ég átti svo eftir að vera þar
þrjú síldarleysissumur eða hall-
ærissumur með allar verksmiðj-
urnar tilbúnar og fastráðna
menn í hundraða tali, fylgjast
með velgengni staðarins fyrstu
8—10 mánuðina af veru minni
þar, þegar allir höfðu meira en
nóg að gera við vinnslu Hval-
fjarðarsíldarinnar og miklar
tekjur. Sjá síðar og finna hin
snöggu viðbrigði: atvinnuleysi
hinna vinnufúsu íbúa kaupstað-
arins með öllu því vonleysi er því
fylgir og að lokum flótta frá
staðnum í leit að vinnu á ókunn-
um stað.
Síldarverksmiðja Ingólfs h.f.
stendur austanmegin Ingólfs-
fjarðar í landi Eyrar. Hún mun
hafa verið einhver bezt hannaða
verksmiðjan sem þá var til í
landinu. Snyrtilegar nýbygging-
ar, löndunarbryggja og lýsis-
tankar, en auk þess var notazt
við eldri byggingar og bryggju
sem fyrir voru á staðnum frá því
að þar var starfrækt síldarsöltun
fyrir nokkrum árum. Verksmiðj-
an var búin fyrsta flokks
vinnsluvélum, löndunartækjum
og öðrum búnaði.
Ástæða fyrir dvöl minni á
Ströndum þetta sumar var sú að
ég var einn af útflytjendum frá
Siglufirði, óráðinn og alltaf til í
tuskið. Fyrrverandi verksmiðju-
stjóri, Jafet Hjartarson, sem
verið hafði frá byrjun, var hætt-
ur störfum og kominn til Hvals
h.f. Þá höfðu eigendur Ingólfs
h.f. hug á að reyna að reka verk-
smiðjuna eingöngu fyrir karfa-
vinnslu, en ekkert sinna um síld,
jafnvel þótt hún byðist fyrir-
hafnarlaust. Hún hafði brugðizt
allt frá byrjun með þeim afleið-
ingum sem ekki þarf að fjölyrða
um.
Það var sem sé ákveðið að
blása nýju lífi í vélar og tæki,
sem staðið höfðu aðgerðarlaus í
áraraðir og vinna karfa frá ca.
fjórum togurum, sem eingöngu
stunduðu þessar veiðar. Þá var
enn þá ekki byrjað á að flaka
karfann og gera hann þar með
að eftirsóttri útflutningsvöru
sem þó mun hafa komið til athug-
unar eða jafnvel verið reynt á
þessu ári.
Vegna staðhátta, samgöngu-
leysis og fámennrar byggðar í
næsta nágrenni varð þessi verk-
smiðja að vera sjálfri sér nóg
með allar nauðsynjar til vinnslu
og hvers konar annarra þarfa og
sjá allflestum starfsmönnum sín-
um fyrir húsnæði og öðru til dag-
legs lífs eins og stórt heimili í af-
skekktri sveit, ekki á sama hátt
og þau voru rekin á sínum tíma
og við höfum kynnzt í sögum og
endurminningum, heldur eftir
nútímakröfum um aðbúnað og
lífsþægindi. Því varð hún (verk-
smiðjan) að vera með alls konar
varning auk matvöru, kjöts og
fisks, svo sem fatnað, gosdrykki,
tóbak og yfirleitt allt sem starfs-
fólk þarfnaðist eða óskaði eftir
að hafa. Þá varð hún að starf-
rækja bakarí, eldhús, mötuneyti,
efnarannsóknarstofu, rafmagns-
VÍKINGUR
150