Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1980, Blaðsíða 45

Einar Jónsson, fiskifrædingur:
Enn um átu
Úr ríki hafsins
í fyrri grein var aðallega fjallað
um rauð- og ljósátu. Þótt segja
megi, að þessir hópar séu einna
veigamestir í heimi átunnar, fylla
þennan flokk margar fleiri lífver-
ur, sem vert er á að minnast. Hér á
eftir verður því fjallað um helstu
lífveruhópa í íslenskum sjó, er
mynda átuna, að frátöldum áður-
nefndum tveimur hópum, sem
þegar hafa verið gerð skil. Sumt af
því sem fyrir verður tekið getur þó
vart talist mikilvægt, heldur frekar
á það drepið til gamans, sökum
einhvers sérkennileika. í lok þessa
spjalls verður svo lítillega fjallað
um áturannsóknir.
„GIæráta“
Allir sjómenn kannast við það
sem allmennt gengur undir nafn-
inu glæráta þeirra á meðal.
Fræðimenn eru að vísu ekki sáttir
við þessa nafngift og nota hana
ekki, af því hún lýsir aðeins litnum
eð öllu heldur litleysinu á grautn-
um, en í raun geta hér verið um
nokkrar óskyldar dýrategundir að
ræða. Oftast eru þetta loðnu- eða
síldarseiði á fyrsta ári eða sandsíli
á fyrsta eða öðru ári. Á þessu ald-
ursskeiði eru þessir fiskar svo
óásjálegir að sjómenn vita stund-
um vart hvað þessir glæru spottar
eru, sem hanga stundum svo í
möskvum trolla, að þau eru loðin.
Eins og fram kemur hér á eftir þarf
hér ekki að vera um fiskseiði að
ræða. Sé hins vegar svo, má greina
fisklagið í glærum bolþræðinum
ef nánar er að gáð, þótt stærðin sé
sjaldan meiri en á við tommu til
tútommu nagla. Þarmurinn er eins
og svartur þráður í glærum boln-
um og endar í gotrauf aftur undir
sporði hjá síldar- og loðnuseiðum
en miklu framar á bol sandsíla.
Munurinn á síldar- og loðnuseið-
um, a.m.k. þeim stálpuðu er, að
loðnuseiðin hafa veiðiuggann á
bakinu eins og frændi þeirra lax-
inn. Einnig er litarblettir (pig-
ment) mismunandi. Af því sem
áður var sagt um troll loðin af
glærátu má ljóst vera, að gífurlegt
magn getur verið af henni í sjón-
um, enda foreldramir sem standa
að þessu ungviði þekktir fyrir
mikinn einstaklingsfjölda. Ung-
seiði sem þessi reyna gjaman eftir
bestu getu að halda sig sem næst
yfirborði eða í efstu 10—15 metr-
unum. Síldin gengur oft í sín eigin
afkvæmi, eða glærátu af hvaða
tagi sem hún er. Var það vel þekkt,
hversu svikull sá síldarafli var oft,
sem fékkst úr síld er var í glærátu
sökum þess hve þunnar þær torfur
voru og síldin stygg. Síld sem var í
rauðátu var hins vegar rólegri,
stóð í þykkari torfum og veiddist
mun betur.
Pílormar
Næst skal nefna pílormana, sem
í sumum tilfellum mynda glærátu.
Til er hópur nokkurra óásjálegra
dýrategunda, sem dýrafræðingar
hafa verið í vandræðum með hvar
skipa skyldi niður í ættartöflu
dýraríkisins. Þessi litli hópur er
sérstök fylking innan dýraríkisins
sem kölluð er „Chaeatognötur“
þ.e. burstamunnar. Á lirfustigi
sýnir þessir hópur af sér nokkra þá
tilburði í líffæraþróun að ætla
mætti að hann ætti skyldleika við
hin æðri dýr jarðarinnar. Úr þess-
um tilburðum verður þó næsta
lítið og líkamsbyggingin er sára-
einföld. Menn hafa sett þennan
hóp nánast sem undirstöðu þess
glæsta meiðs á ættarbarminum
sem ber seildýrin, en það eru
hryggdýr táknmunnar og möttul-
dýr. Algengasta nafnið á þessum
dýrum er pílormar, en nokkrar
tegundir pílorma eru til hér við
land. Flestir eru smáir, aðeins
2—3 sm að lengd og mjóslegnir,
þannig að menn verða þeirra lítt
eða ekki varir. Hér finnast og pO-
ormar allt að 8 sm að lengd og að
gildleika á við blínat, en þeir eru
með stærri pílormum sem til eru.
Fjöldi þeirra getur orðið mikill á
stundum og minnist höfundur
þess að hafa séð rækjutroll loðið af
45
Stærsti pílonnurinn í íslenskum sjó, Sagitta maxima, allt að 9 sm langur.
VÍKINGU