Náttúrufræðingurinn - 1961, Qupperneq 9

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
157
!
i :
!
j
2. mynd. Móbergsstapinn Stóri-Meitill séður úr Uveradölum. Fremst Kristni-
tökuhraun. Raninn norður úr fjallinu er úr bólstrabergi. Ofan á því er móberg
og í fjallsbrúninni grágrýtislög. Leifar jökulbergskápu sjást mjög greinilega í
fjallshliðinni. — Der Tafelberg Stóri-Meitill. — Ljósm. Þorleifur Einarsson.
Þegar vatnsdýpið minnkaði vegna upplileðslu gosefna í geilinni,
lögðust laus gosefni ofan á bólstrabergið og fylltu liana að meira
eða minna leyti. Ef hún fylltist meir en að 9/10, komst vatn ekki
í snertingu við hraunkvikuna og dró þá úr myndun lausra gos-
efna, en þau verða einkum til við snögga kælingu hraunkviku.
Hraun íann nú úr gígunum og barmafyllti geilina og rann jafn-
vel út á jökulinn. Fjöll, sem náð hafa þessu stigi, eru nokkur á
Hellisheiði, t. d. Stóri-Meitill og Geitafell. Slík fjöll nefnast mó-
bergsstapar. Miklu algengari eru þó fjöll, sem byggð eru upp úr
lausum gosefnum, sem síðar hafa límzt saman, móbergshryggirnir,
t. d. Stóra-Reykjafell og Skálafell.
Ummyndun lausra gosefna, ösku, í móberg sannar ekki, að mó-
bergsfjöllin hafi hlaðizt upp í eða undir jökli, því að móberg er
einnig þekkt sem millilög í tertieru blágrýtismynduninni, t. d. í
Esju. Móberg myndast líka í glerkenndu hrauni, runnu eftir jök-
ultíma, svo sem rannsóknir Jóns Jónssonar (1954) í Landbrotshól-
um hafa sýnt. Ummyndun gosösku í móberg getur orðið hröð, ef