Náttúrufræðingurinn - 1961, Blaðsíða 16

164
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
hlíð Stóra-Reykiafells. Úr gíg í austuröxl fellsins hefur runnið
hraunspýja til suðurs. Frost hefur síðar sprengt hraunskænið upp,
svo að nú getur að líta þar einkennilegan straum köntótts stór-
grýtis. Úr gígum ofan Hellisskarðs hefur runnið hraunkvísl gegn-
um skarðið heim undir hús að Kolviðarhóli. Gossprungan liggur
síðan norður yfir Stóra-Skarðsmýrarfjall og um Innstadal þveran.
Líklega eru Nesjavallagígar í Grafningi á sömu sprungu. Á norð-
anverðri Hellisheiði hefur hraun frá sprungunni breiðzt út og
runnið austur heiðina og fram af Kambabrún líkt og hin eldri
hraun, en stöðvazt í brekkurótunum beggja vegna Hamarsins. Er
þar falleg hraunbrún. Vegurinn í Kömbum liggur í þessu hrauni.
Á heiðinni er hraunbrúnin nokkuð greinileg norðan vegar. Frá
gígunum á Stóra-Skarðsmýrarfjalli runnu hrauntaumar til Hellis-
heiðar, Sleggjubeinsdals og Innstadals. Úr gígunnm í Innstadal er
rnnnið Innstadalshraun fram í Miðdal.
Hraun þetta er samkvæmt öskulagsrannsóknum yngra en 2700
ára og eldra en landnám, líklega 1500—2000 ára gamalt, þ. e. runn-
ið um Krists burð eða skömmu síðar.
Kristnitökuhraun.
„Þá kom maðr hlaupandi ok sagði, at jarðeldr var upp kominn
í Ölfusi ok mundi hann hlaupa á bæ Þórodds goða.“ Þá tóku
heiðnir menn til orðs: „Eigi er undr í, at goðin reiðist tölum slík-
um.“ Þá mælti Snorri goði: „Um hvat reiddust goðin, þá er hér
brann hraunit, er nú stöndum vér á?“ (Kristni saga).
Hér er sagt frá náttúruviðburði á einfaldan liátt og getið fyrsta
sinni jarðfræðiathugunar á íslandi og hún ekki umvafin blæ þjóð-
sögunnar, eins og svo oft vildi verða. íslendingar hafa þegar að
fornu skilið myndunarsögu landsins að einhverju leyti, því að
Þingvallahraun („er nú stöndum vér á“) eru runnin þúsundum
ára fyrir landnámsöld. Hin elztu eru komin frá Skjaldbreið, en
hin yngri frá gossprungu á Tindafjallaheiði austan Hrafnabjarga.
Á þeim 130 árum, sem liðin voru frá því, er fyrstu landnámsmenn-
irnir tóku land, og þar til, er kristni var lögtekin á Alþingi árið
1000, hafa líklega orðið nokkur gos, því að gosið hefur að meðal-
tali 15 sinnum á öld frá upphafi íslandsbyggðar fram á vora daga,
svo að líklegt er, að Snorri goði hafi séð eldgos eigin augum,
kannski gosið í Eldborg á Mýrum, þá er yngra Eldborgarhraun