Náttúrufræðingurinn - 1961, Blaðsíða 26

174
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
líkindum gömul sjávarbjörg (Guðmundur Kjartansson 1943). Þver-
hnýpi Hjallafjalls er myndað á síðjökultíma, en Efrafjalls líklega
á síðustu lilýöld.
Flestir þeir, sem um íslenzkar brotalínur hafa fjallað, hafa ein-
blínt um of á landnorður-kerfið og ekki veitt öðru kerfi, sem nefna
mætt.i vestræna kerfið, atliygli, enda er það ekki jafngreinilegt í
landslagi. Það kemur þó nokkuð vel í ljós á Hellisheiðarsvæðinu.
Má nefna, að norðurbrún (Hverahlíðar) og suðurbrún (Langahlíð)
Skálafellsdyngju hafa J^essa stefnu, svo og brotalína í Hrossaflöt-
um, milli Geitafells og Fjallsins eina, en yfir hana hefur runnið
hraun frá Heiðinni há. Einnig eru Hengladalir grafnir í þessa
stefnu. Kerfi þetta kemur enn fremur í ljós í nágrenni Reykjavík-
ur; nes og eyjar hafa þessa stefnu. En hvergi mun þetta vestræna
kerfi vera greinilegra hér sunnan lands en í Þjórsárdal. Þjófagil í
Búrfelli er eitt slíkt misgengi, og hef ég fundið }:>ar í gilinu núnings-
fleti, sem sýna, að Jrar hefur hreyfing í lárétta stefnu átt sér stað.
Mér er aðeins kunnugt, að slíkar láréttar misgengisrispur hafi fund-
izt áður í sprungu með landnorðurstefnu í gili ofan Stóranúps í
Gnúpverjahreppi, en þær rispur gætu einnig verið til komnar af
töldum jökuls. Misgengisrispurnar í Búrfelli, sem finnast víðar í
fjallinu en í Þjófagili, eru örugglega til orðnar við núning milli
sprungubarma, því að þær koma nú í ljós vegna rofs leysingalækja.
Misgengisrispur af völdum hreyfinga í lóðrétta stefnu eru algeng-
ari en hinar, t. d. á kalkganginum ofan Mógilsár í Esju. Brotalínur
og gossprungur á Snæfellsnesi hafa vestræna stefnu, svo og Dals-
mynni Fnjóskadals, svo að eitthvað sé nefnt, en líklegt er, að við
nánari rannsóknir muni brotalínur með þessari stefnu finnast víð-
ar um land.
Jarðskjálftar eru algengir á Hellisheiðarsvæðinu, svo sem við er
að búast, þar sem mikið er um ungar brotalínur, en slíkar línur
mætti einnig kalla jarðskjálftasprungur, því að við hreyfingar barm-
anna eiga sér oft stað jarðskjálftar. Styrkleiki jarðskjálfta á vestan-
verðri Hellisheiði er ekki mikill, en þeim mun tíðari eru jarð-
liræringar. T. d. fundust um 60 kippir í Hveradölum á einum degi,
29. okt. 1954. Jarðskjálftar þeir, sem skekið hafa Suðurlandsundir-
lendið, hafa oft valdið tjóni í Ölfusi. Þannig féllu 24 bæjarhús og
20 urðu fyrir stórskemmdum að auki í jarðskjálftunum miklu
þar síðsumars 1896, en þeir skóku reyndar mikinn hluta Suður-