Náttúrufræðingurinn - 2007, Qupperneq 9

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Einnig hefur fundist línfræ í
Skotlandi frá miðri bronsöld og
sömuleiðis á írlandi frá seirtni hluta
bronsaldar.12 Er ekki annað að sjá en
að forsögulegir línfundir bendi til
þess að hið fjölæra lín hafi þá ein-
göngu verið notað í Evrópu.
Hvaðan og hvenær hið einæra lín L.
usitatissimum kemur til Evrópu vita
menn ekki. Er þó talið sennilegt að
það hafi komið frá Asíu yfir til
Norður-Evrópu og breiðst þaðan út
með Vestur-Indógermönum.12
Sumir hafa jafnvel haldið því
fram að lín hafi verið ræktað í
Danmörku á bronsöld, en aðrir telja
það vafasamt.8 Svo vildi til að þar í
landi fundust klæðisleifar úr brons-
aldarlögum sem taldar höfðu verið
úr líni og álitnar vitnisburður um að
línvinnsla hefði verið kunn í Dan-
mörku á þeim tímum. Þessi grein-
ing hefur síðan verið endurskoðuð
nánar og kom þá í ljós að um netlu-
klæði hefur verið að ræða.13 Hins
vegar benda aðrir fornaldarfundir í
Danmörku til þess að í byrjun járn-
aldar hafi hið einæra lín verið orðið
útbreytt um norðanverða Evrópu.811
Einæra tegundin var mun betur
fallin til ræktunar í köldu, röku
loftslagi en hið fjölæra og breiddist
hún því ört út um norðanverða álf-
una.
Þess hefur verið getið að fundur
líns frá steinöld í Hollandi bendi til
þess að þar hafi línrækt snemma
verið kunn og þaðan hafi þekkingin
breiðst út til Bretlandseyja, en Bret-
ar eru einmitt taldir hafa staðið
nokkuð framarlega í línrækt á vík-
ingaöld.12 Einnig er talið sennilegt
að línrækt hafi verið kunn í Noregi
í heiðni, þar sem línkambar hafa
fundist í fornmannahaugi í Hed-
mark.14 Eftir kristnitökuna er kunn-
ugt af ritum að línrækt hefur verið
stunduð í Noregi svipað og í Sví-
þjóð og Danmörku. Má sjá þetta af
því að tíund hefur verið greidd þar
í löndum með ákveðnu magni af
líni.K914 Einnig benda lagaákvæði
um línstuldarsektir til hins sama. Þá
má þess geta að í Frostastaðalögum
er ákvæði er segir að dóttir eigi í
móðurarfi ef bróðir lifir lín allt og
garn.8
LÍNVINNSLA
Um vinnslu línsins hefur mikið ver-
ið ritað bæði fyrr og síðar og er
sennilegt að þær vinnuaðferðir hafi
verið svipaðar um alla Norður-
Evrópu. Hið einæra lín Linum
usitatissimum hefur þá ávallt verið
notað við ræktunina. Því var sáð
snemma vors í myldinn, nokkuð
leirblandinn og frjóan jarðveg, sem
hafði nægan botnraka en var samt
vel ræstur. Einhver húsdýraáburð-
ur hefur þá jafnan verið notaður og
sennilega hafa sáðskipti verið við-
höfð. Þroskatími plöntunnar var
síðan um 100-120 dagar. Að hausti
hefur línstönginni verið kippt upp
með rótum, en ekki skorin með sigð
og það gert til þess að ná sem
lengstum þræði. Kallast það rykk-
ing á íslensku eða ruskning á
dönsku. Upptökuvélar komu fyrst á
markað árið 1936.
Stönglarnir voru síðan bundnir í
kerfi, sem reist voru upp á endann
og látin þorna á akrinum (3. mynd).
Þessi kerfi voru að lokum tekin og
lögð flöt, hlið við hlið, í einhverja
nærliggjandi grunna tjörn, þar sem
feyging fór fram í volgu vatni.
Feygingin veldur því að viðarfrum-
ur og aðrir mýkri vefir taka að rotna
og trefjarnar eða bastvefurinn, sem
liggur eftir endilangri plöntunni
milli viðar og vaxtarvefja, skilst þá
frá öðrum jurtahlutum stangarinn-
ar. Á germönsku hét sá verknaður
rautjan og á forn-norrænu var talað
um að ófeygt lín væri lín órotit eða
lín eigi rotit,15
Þegar línið hafði legið í tjörninni
nokkurn tíma og fúnað voru kerfin
tekin upp og þurrkuð í vindi og sól.
Línið var breyskt, en einnig mun
hafa verið reynt að flýta fyrir
þessum þurrki með því að láta það
þorna í ofni.16 Var það til dæmis gert
á meðan brauð voru bökuð.1 Af
þessu hefur verið nokkur eldhætta
því þurr línstöng er eldfim, enda er
talað um að eitthvað brenni eins og
lín í loga. Við þessa athöfn þurfti að
hafa mikla varúð og áður en lín-
stöngin var látin í ofninn „skulu
gneistarnir vandlega burtsópast
med leppsu edur hey-visk".1 Annar
var sá háttur að breyskja lín yfir eld-
gröf. í þessari gröf var kyntur
torfeldur en borð eða mjó tré lögð
yfir og grafið nokkuð fyrir endun-
um. Ofan á þessi borð var línið
síðan lagt og látið bakast. Sömu
9
L