Náttúrufræðingurinn - 2007, Blaðsíða 10

Náttúrufræðingurinn
seinni árum hefur verið fundið upp
hjól með mörgum spöðum til þessa
verknaðar. Þetta starf mun hafa
verið kallað á fornmáli okkar að úr-
egna línið eða einnig að skaka það.
A nýnorsku heitir það að skoka en á
sænsku að skagc, skjette og skaka.
Síðan var línið jafnframt kembt
eða línviskin dregin í gegnum fast-
an kamb (5. mynd), sem á sænsku
er kallaður hcickla. Notkun þannig
kamba hefur tíðkast allt frá víkinga-
öld í Noregi og ef til vill voru þeir
einnig notaðir hér á landi. Gæti
haugfé konunnar frá Daðastöðum,
sem Kristján Eldjárn hefur ritað um,
bent til þess að íslenskar hannyrða-
konur í heiðnum sið hafi ræktað,
unnið og spunnið lín, en meðal
gripa í kumli konunnar var lín-
kambur sem notaður var við að
greiða línkerfi áður en spunnið var
úr þræðinum.17
í Ólafssögu helga er minnst á að
hver norsk húsfreyja skyldi gjalda
Sveini Knútssyni Danakonungi
handfylli af úrengdu líni fyrir hver
jól.18 Þannig orðað: „At jólum
skyldi ... húsfreyja hver (fá kon-
ungi) rygjartó, þat skyldi vera lín
öregnt",19X skrifað óhreint19X1 eða
óreint, órent og í seinni heimildum
afskrifað sem lín eigi rof/f,19V en þar
hjá samt skrifað lín orent. Þessar
orðmyndanir eru margar afbakaðar
og gæti það bent til þess að orðið
hafi verið gleymt á Islandi á dögum
söguritunar.15 Sögnin að úregna
lýsir annars þeim verknaði að ná
viðarögnunum úr trefjunum.
Uregnda línið hefur síðan verið
undið upp í vöndul sem kallaður
var brúða og geymt þannig uns
spunnið var úr því. Brúðurnar hafa
ef til vill verið af ákveðinni stærð,
samanber línskatt Sveins Knútsson-
ar konungs sem átti að vera „lín svá
mikit, at spent fengi um lengsta
fingri og þumalfingri".191 Dæmi eru
um það að á seinni öldum hafi
5. mynd. Línhekla notuð til að kemha línið eftir brákun.
4. mynd. Línbrjótur notaður við brákun þar sem yfirhúð stöngulsins er brotin upp eftir
að línið hefur verið feygt.
varúð þurfti að beita hér sem í ofn-
inum, til þess að forðast íkveikju, og
stóð gæslumaður við „með vatn í
þvögu" og vætti trén þegar þau
tóku að hitna um of.1
Þegar línkerfin voru orðin vel
þurr og stökk voru stönglarnir
brotnir eða brákaðir. Að bráka lín
hét á öðrum Norðurlandamálum
brage eða brota og verknaðurinn var
brákning á nýnorsku.11516Einfaldasti
hátturinn mun hafa verið sá að
merja viðinn á milli handanna eða
troða á stönginni með fótum. Væri
um mikið magn af líni að ræða voru
notaðir tréhnallar við brákunina
eða línbrjótar (4. mynd) en á seinni
tímum eru notaðar sérstakar brák-
vélar við þetta verk.
Næsta stig í vinnslu línsins var að
skilja brotnu viðarflögurnar frá
trefjaþræðinum sem liggja í kerfum
utan um viðinn. Var það gert með
því að taka annarri hendi um enda
línviskarinnar en strjúka hana síðan
með trésaxi og skafa þannig brotnu
tréflögurnar frá trefjaþráðunum. Á
10