Náttúrufræðingurinn - 2007, Qupperneq 37

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
hafa farið fram á undanförum
árum. í þessum rannsóknum hefur
sandskel fundist víða í Faxaflóa. I
nágrenni Reykjavíkur hefur skelin
fundist á leirum í Fossvogi og
Kópavogi,28 í Leiruvogi á 7 m dýpi
(5 skeljar/m2),29 á Blikastaðaleir-
um,30 í Þerneyjarsundi á 5 m dýpi,31
í Sundahöfn á 5-13 m dýpi (24-390
skeljar/m2)32 og í leðjubotni í Skerja-
firði (100-180 skeljar/m2).33 Á leir-
um í Flvaleyrarlóni hefur einnig
orðið vart sandskelja.34
Víða í Flvalfirði hafa fundist sand-
skeljar. Má þar nefna leirurnar við
Laxárvog (2-4 skeljar/m2),35 Lón á
Eyri, þar sem seltan fer undir 10%o
og svæðið þornar á fjöru36 og við
Kúludalsá í norðanverðum firðin-
um, en þar fannst sandskel í greip-
arsýni af 32 m dýpi.37
Heimildir eru fyrir sandskel á
stöku stað í Breiðafirði og á Vest-
fjörðum. Á leirum í Kolgrafarfirði
hefur fundist sandskel38 og einnig
hefur hennar orðið vart í Dýrafirði á
8 m dýpi í leðjubotni blönduðum
smámöl (8 einstaklingar/m2).39
Við norðanvert landið hefur
sandskel fundist í innanverðum
Eyjafirði á 10 m dýpi40 og í Lóni í
Kelduhverfi á 5-11 m dýpi var
sandskel með algengustu dýrateg-
undum árið 1979.1 Lóni voru skelj-
arnar allar smáar, upp í 20 mm að
lengd, og sennilega 2ja-3ja ára
gamlar. Lengdardreifingin gaf til
kynna að tegundin hefði nýverið
numið þarna land en 1963-1964
fannst engin sandskel á svæðinu.41
Við Austfirði hefur sandskel
fundist í Skógalóni í Vopnafirði á
8-9 m dýpi,42 við Hraun í Reyðar-
firði á 3-12 m dýpi43 og á leirum í
Skarðsfirði.44
Sandskelja hefur orðið vart í sýn-
um BIOICE á óvenjumiklu dýpi. í
sunnanverðum Breiðafirði fundust
skeljar á 120-180 m dýpi, í utan-
verðum Arnarfirði á 62 m dýpi, í
botni Skjálfanda á 48 m dýpi, í
Seyðisfirði á 64-82 m dýpi og í Loð-
mundarfirði á 26 m dýpi. Einnig
fundust sandskeljar úti fyrir Faxa-
flóa á 304 m dýpi (BIOICE, Sigmar
26° 24° 22° 20° 18° 16° 14°
5. mynd. Fundarstaðir sandskelja við ísland skv. rituðum heimildum og rannsóknar-
verkefninu „Botndýr á íslandsmiðum" (BIOICE).
Arnar Steingrímsson, óbirt gögn).
Eins og áður kom fram eru heimild-
ir um fund sandskelja niður á 192 m
dýpi erlendis frá, en í BIOICE-rann-
sókninni finnst sandskel á mun
meira dýpi. Sandskelin í þessum
sýnum var fyrst og fremst ungviði
sem erfitt getur verið að tegunda-
greina en einna helst er talið að um
sandskel hafi verið að ræða (Kurt
Ockelmann, munnlegt). 5. mynd
sýnir fundarstaði sandskelja við ís-
land miðað við ritaðar heimildir og
rannsóknaverkefnið Botndýr á Is-
landi (BIOICE).
Auk þeirra staða sem hér hafa
verið nefndir eru heimildir fyrir því
að sandskel hafi fundist við Osa,
Garðskaga og Fitjar á Reykjanesi, í
Brynjudalsvogi, í Borgarfirði, á
Mýrum, í Hnappadalssýslu, í
Vatnsfirði, á Rauðasandi, í Arnar-
firði, Skutulsfirði og á ýmsum stöð-
um frá Papafirði að Hornafirði
(Agnar Ingólfsson, persónulegar
upplýsingar). Talið er að skelin geti
lifað nánast alls staðar þar sem
ákjósanlegan botn er að finna.45
Könnun á útbreiðslu og magni nýt-
anlegra sandskelja til manneldis á
Suðvestur- og Vesturlandi sumarið
2004
Á stórstraumsfjöru frá 4. júní til 15.
ágúst 2004 voru gengnar 25 fjörur
við Faxaflóa, Breiðafjörð og á Vest-
fjörðum. Tilgangurinn var að kanna
hvort nýtanleg sandskel til mann-
eldis (nægjanlegt magn og tilskilin
stærð) fyndist á svæðunum (1.
tafla). Gerð var athugun frá flæðar-
máli og upp fjöruna svo langt sem
einhverra skelja varð vart. Þar sem
sandskel sást var handahófskennt
settur niður 1 m2 ferningur og innan
hans stungnar upp allar sjáanlegar
skeljar með stunguskóflu eða gaffli
(4-8 ferningar úr hverri fjöru). Ekki
var sandurinn sigtaður en öllum
sjáanlegum sandskeljum safnað
saman. Úr hverri fjöru voru skelj-
arnar taldar, lengdarmældar með
skífumáli og vigtaðar.
Sandskelja varð vart á 16 af 25
stöðum sem kannaðir voru, en í litl-
um mæli (1. tafla, 6. mynd).
Mesti þéttleiki sem varð vart voru
10-15 skeljar/m2 í Botnsvogi í Hval-
firði en í Laxárvogi var fjöldinn 2^1
skeljar/m2 en þar var meðalfjöldinn
sá sami og árið 1975.35
Stærstu skeljar í könnuninni voru
100 mm að lengd og fundust á Mýr-
unum (7. mynd) en óvíst er um aldur.
Út frá þessari könnun er erfitt að
fullyrða nokkuð um dreifingu sand-
skelja innan fjörunnar, þar sem fá
sýni voru tekin, en oft fundust
skeljarnar í nánd við ár- eða lækjar-
farveg (8. mynd). í þessum fjörum
var botnlagið yfirleitt leirkenndur
37