Náttúrufræðingurinn - 1959, Blaðsíða 30

140
N ÁTTÚRUFRÆÐIN G U R1N N
1721-lagið er alls staðar þarna í nágrenninu nokkuð fínt og jafn-
þykkt og mun því ekki vera frá Heklusvæðinu, en í Kötlugosinu
1721 dreifðist aska um Heklusvæðið. í Kötlugosunum næstu á und-
an og næstu á eftir hefur aska ekki dreifst mikið um þetta svæði,
að því er ráða má af heimildum.
Um 1693-gosið segir m. a., að gosið hafi fyrst upp öskumekki
með braki og brestum og óskaplegri grjót- og vikurhríð um Land-
sveit, Þjórsárdal, ofanverða Ilreppa og Biskupstungur og að eyðst
hafi þegar 18 bæir í þessum sveitum, en flestir byggðust þó upp
aftur.
Þessi lýsing kemur vel heim við það, að á svæðinu milli Geld-
ingafells og Slakka er þetta lag ekki gróft (kornaþvermál minna en
1 mm). Við Selsund er það heldur ekki gróft, en jregar kemur í
vikið, sem skerst inn í Norðurhraunið við Gráfell verður lagið
eftir því grófara, sem norðaustar dregur, og á Gráfellshálsi og Efra-
hvolshrauni er kornastærðin 2—3 mm. Það hefur verið austan eða
suðaustanvindur er þetta lag myndaðist. Vindur hefur verið aust-
lægari en í 1766-gosinu. Dreifing þessa öskulags og breyting á korna-
stærð miðað við stefnu frá Heklu kemur því mjög vel heim við
lýsingar á öskufallinu í þessu gosi.
1597-lagið er ekki sjáanlegt við Selsund, varla greinanlegt á Grá-
fellshálsi, en þegar kemur aðeins austur, þ. e. yfir á Efrahvolshraun,
kemur það greinilega fram og er þá nokkuð gróft. Þetta öskulag er
joví áreiðanlega frá Heklugosi. Þessi útbreiðsla lagsins kemur vel
lieim við lýsingar á öskufallinu i 1597-gosinu. Til greina kemur og
Heklugosið 1636, því að þá var einnig allmikið öskugos. Ég geri
samt ráð fyrir, að annaðhvort óljósu laganna, og Jrá einkum það efra
og jrykkra, sem ligg'ja milli 1693-lagsins og 1597-lagsins sé frá 1636.
Það, sem styður þessa ályktun er m. a., að 1597-gosið hófst á miðj-
um vetri og því eðlilegt, að lítið sjáist af fínni ösku, en lagið sjáist
þá fyrst greinilega, Jjegar J:>að verður gróft, Jrar eð búast má við að
fína askan berist burt með leysingarvatni. 1636-gosið hófst hins-
vegar í maí (Fitjaannáll segir 8. maí, Gísli biskup Oddsson 15. maí),
og því eðlilegt, að lagið geymist, enda þótt askan sé fín. Sam-
kvæmt lýsingum á 1636-gosinu virðist aðalöskumökkurinn liafa
borizt austur um, t. d. kom vikursteinn niður á Reyðarfirði (Ballár-
annáll). Af lýsingum á öskufallinu 1636 mætti ætla, að öskulagið