Náttúrufræðingurinn - 1959, Blaðsíða 31

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
141
væri þykkra en það lag, sem ég nefni 1636-lagið. Við því er samt að
búast, að frásagnir geri rneira úr öskufallinu en efni standa til, þar
eð það verður á þeim tíma árs, er það veldur vetrarþjáðum mönn-
um og búsnrala livað mestu tjóni.
1510-lagið er þykkasta, grófasta og tröllslegasta öskulagið á öllu
svæðinu milli Gráfellsháls og Geldingafells (suðurmörk þess svæðis,
þar sem ég hef rannsakað öskulög). Þykkt lagsins er 5—10 cm, en
surns staðar, í lægðum, meir en 1 meter. Sunnan Selsunds er þykkt
lagsins rnest. Vikurmolarnir eru aðallega l/£—2 cm í þvermál, gul-
brúnir á lit, en sumir molarnir eru rauðleitir. Á Gráfellsliási verð-
ur lagið nokkru þynnra og varla eins grófgert, en þegar kemur norð-
ur á Elrahvolshraun, verður mjög lítið úr því. Lagið rénar einnig
mjög milli Hóla og Gamla-Næfurholts. Þegar það myndaðist, hefur
því verið all sterkur norðaustan eða austanvinclur, sem bar mjög
m.ikinn vikur yfir blómlegar byggðir Suðurlandsundirlendisins og
hlýtur að hafa valdið fádcema tjóni.
Um 1510-gosið, sem hófst Jakobsmessukvöld, þ. e. 25. júlí, segir
Jón Egilsson eftir afa sínum Einari presti í Görðum, sem var 13
ára, er þetta gerðist, og þá við nám í Skálholti, m. a.“en sem
þeir komu út á hlaðið, þá var allt loftið glóandi að sjá, sem það
væri í einum loga, af eldfluginu og glóandi steinum; þrjá sagði
hann komið hafa í Vörðufell nær Helgastöðum, og einn maður hafi
rotast fyrir Kalldyrum í Skálholti af þessum steinagangi, en víða
í Holtum höfðu þeir komið, og suður um Rangárvelli, og til Odda
komu einnig þrír steinar. Austur á landi skeði það svo, að sá nrað-
ur bjó í Mörk, er Eysteinn liét, hann flúði í þessum eldsgangi með
konu sína og maður með honum; maðurinn drapst í flóttanum, en
hann kom konunni undir einn stóran melbakka, og breiddi yfir
liana föt og þófa, en hann komst sjálfur með harðfengi til bæja,
en þó mjög barinn og stirður".
Af lýsingu Jóns er auðsætt, að vindstefnan og vikurkastið hefur
verið eins í 1510-gosinu og er það lag, sem ég nefni 1510-lagið kast-
aðist upp. Lýsingin á flótta Eysteins og því að . . . „hann komst
sjálfur með harðfengi til bæja, en þó mjög barinn og stirður“, kem-
ur vel heim við það, hvernig þetta hlýtur að hafa verið, er lagið,
sem ég nefni 1510-lagið, kastaðist upp, að því er ráða má af rosa-
leik þess. Það er mikilvægt fyrir rannsóknir þessar, að Jretta öskulag