Náttúrufræðingurinn - 1935, Page 27

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 167
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
haustinu, þangað til vetur sezt að, þá hverfa þær þaðan. Fer það
eftir árferði, á hvaða tíma þetta skeður, en venjulegast eru þær
allar á braut í byrjun Nóvembermánaðar. Fara þær nú í annað
sinn á fjöll og eru þar oft í stórhópum saman, fram eftir öllum
vetri og stundum allan veturinn, þegar tíð er sæmileg. Gera þær
þetta af því að þær hafa fundið að þarna efra er að jafnaði snjó-
léttara en í lágsveitum nær sjó, og auk þess eru þær þar og oftast
óhultari fyrir ásókn veiðimanna, sem hella yfir þær eldi og eim-
yrju hvar sem því verður við komið. Það er oftast ekki fyrr en
jarðbönn og sultur sverfur svo að þeim, að þær leita niður til
byggða aftur og fara þær þá stundum alveg heim að bæjum, ef
þar er fremur björg að fá. Þegar mikil harðindi eru, fljúga þær
stundum út í eyjar og sker ef þær sjá þar dökkan díl. Þannig
hafa þær jafnvel flogið frá Norðurlandi til Grímseyjar og til
Vestmannaeyja af Suðurlandi. En þetta kemur ekki fyrir nema í
aftaka harðindum. Oft sverfur svo að þeim, að þær falla unn-
vörpum af sulti og vesöld.
Þetta er nú í aðaldráttum æfisaga rjúpunnar. Hún hegðar sér
ekki allsstaðar á landinu eins, og mismunandi árferði, ófriðun
og offriðun og ýmislegt annað trufla oft rásina, en þetta er þó
mjög nærri lagi, einkum að því er snertir sum héruð á Nórður-
landi. Frost og kuldi bíta rjúpuna ekki, ef nóg er jörð, en lang-
vinnar stórhríðar, stormur og ísing, snöggir blotar og frost á
eftir, geta gert alveg jarðlaust fyrir henni. Þó er hún dugleg að
krafsa, bítur með nefinu skörina, en grefur síðan snjóinn með
klónum. Hún grefur sig í fönn eða lætur fenna yfir sig í smá-
skútum, milli stórra steina, eða í stórgripa- eða manna sporum,
þegar skafrenningar ganga, og eins um nætur, því þá sér hún
ekki til að afla sér fæðu. Þar hefir hún skjól í snjónum sem ver
hana kulda, en hún verður að svelta þangað til að birtir til, og
það getur oft dregist. Dæmi eru til, að svo þykk skör eða ísing
hafi komið á snjóinn, að rjúpur hafi ekki getað grafið sig út aftur
og orðið til þar sem þær voru komnar. En þetta er að líkindum
sjaldgæfara hér á landi en víða erlendis.
Það er kunnara en frá þurfi að segja ódæmin, sem stundum
eiga sér stað um rjúpuna, einkum nú á síðari áratugum. Offjölg-
un, ýmist í einhverjum landshlutum, eða um allt land, og svo
skyndilegt hvarf hennar og langvarandi rjúpnafæð missirum sam-
an; en jafnan sækir að endingu í sama farið aftur, og rjúpna-
stofninn nær sér aftur. En það, sem einu sinni hefir skeð, getur
skeð aftur, og gerir það stundum.