Náttúrufræðingurinn - 1935, Blaðsíða 29

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 169
.............................................mmmm
En hvernig var það með rjúpuna? Lagaðist þetta ekki? Var ekki
nóg af henni? Jú, það var meira að segja oft allt of mikið af
henni; menn komust ekki yfir það að drepa hana. Mikið af henni
slapp, en svo féll hún oft úr hor, eða af einhverju öðru og varð
engum að gagni. Svona gekk það kannske eitt ár eða tvö, en svo
hvarf hún alveg. Sást hvergi, hún var ekki til. En eftir fáein ár
fór að verða vart við dálítið slangur af henni hér og þar, en það
var ekki neitt, sem orð var á gerandi, en henni fór nú samt smá-
fjölgandi, og eftir nokkur ár hófst gamla svikamyllan aftur. Of-
fjölgun — aldeyða.
Af hverju stafar þetta? Svarið er augljóst; menn hafa raskað
því jafnvægi, sem frá alda öðli hefir ríkt í fuglaríki landsins.
Menn hafa útrýmt ránfugli, sem nærri eingöngu lifir á rjúpunni.
Ránfuglinn tekur helzt hálffleyga unga, eða gamla, lasburða og
veika fugla, en þeir flugþolnari, yngri og hraustari eiga hægra
með að sleppa undan honum. Hann drepur sjaldnast fleiri en
einn í senn, veiðin er erfið og tímafrek. Ránfuglinn eyðileggur
aldrei stofn þann, sem hann lifir á; hann getur það ekki. En hon-
um er það að þakka, að aðeins hraustir, flugþolnir og helzt fuglar
á léttasta æfiskeiði auka kyn sitt, og stofninn verður betri eftir.
Þegar ránfuglinn er horfinn, getur hvert afstyrmið fengið að lifa
í friði og auka kyn sitt. Stofninn verður verri og óhraustari,
snýkjudýr og sýklar, sem að jafnaði eiga heima í innýflum rjúpn-
anna og gera þeim ekki verulegt mein meðan þær eru fullhraustar
og óveiklaðar, fá nú yfirtökin. Offjölgun orsakar fæðuskort, sult,
veiklun, sýklarnir magnast og rjúpnafárið brýzt út. Sýklarnir
berast með saur rjúpnanna út í jarðveginn. Þeir geta lifað þar
einn eða tvo vetur, án þess að missa sýkingar-kraft. Ungarnir
taka veikina á vorin úr jarðveginum. Þeir strá-hrynja niður,
enginn þeirra lifir hana af. Þeir eru dauðir áður en þeir eru viku-
gamlir. Fullorðnu rjúpurnar drepast ekki nærri allar, varla helm-
ingurinn. En þær eru svo lengi að ná sér, að fæstar þeirra geta
orpið næsta sumar, og þeir fáu ungar, sem þá fæðast, eiga ekki
lífvænt, — jörðin er banvæn, en næsta ár er meiri von til þess
að einhverjir ungar lifi það af, og þá getur rjúpunni farið að
fjölga aftur úr því.
Skynsamleg friðunar- og veiðilöggjöf gæti ef til vill minnkað
að einhverju leyti rjúpnafárs hættuna, en að koma í jveg fyrir
hana, er orðið of seint. M. B.
Framhald.