Náttúrufræðingurinn - 1946, Síða 28

74
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
leitt til liins sama, einnig margs konar skemmdir. Er t. d. algengt að
káljurtir blómgist á fyrsta ári ef kálmaðkur nagar ræturnar. Getur
verið að það séu að einhverju leyti áhrif vetrarkuldans, sem orsakar
blómgun tvíæru jurtanna á öðru sumri. Stundum er öllum tegund-
um, sem aðeins blómgast einu sinni á æfinni, skipað í deild sér. Til
hennar teljast allar einærar og tvíærar jurtir ásamt hópi fjölærra teg-
unda, sem að vísu lifa lengi en blómgast aðeins einu sinni eins og
hinar. Er Talipotpálminn á Ceylon frægt dæmi. Hann lifir í mörg
ár án þess að bera blóm, en blómgast síðan skyndilega — ber ógrynni
bióma — og deyr síðan. Aldar-jurtir (Agave americana) í Mexíkó
blómgast líka aðeins einu sinni. Undirbúningstíminn er mjög mis-
langur eftir skilyrðunum, allt frá 5 árum upp í eina öld. — Algengt
er að tvíærar jurtir fresti blómgun og lifi lengur en tvö ár — t. d. ef
skilyrðin eru óhagstæð annað árið. Ber slíkt ol t við hér á landi. Jurt-
ir, sem í hlýrra loftslagi eru örugglega tvíærar, blómgast iðulega á
þriðja ári á íslandi. Lengja má aldur tvíærra jurta með því að stýfa
af þeim blómknappana, líkt og nefnt var unr einæru jurtirnar. Verða
jurtirnar þá olt stórvaxnari að lokum, en þær annars eiga eðli til. —
Hjá sumum fjölærum jurtum lifir hver einstakur hluti aðeins eitt ár.
Má nefna sólarblóm (Helianthus). Jarðsprotinn ber brum, sem vaxa
upp samsumars, bera blöð og st.öngla og deyja síðan, ásamt jarðsprot-
anum, sem bar þau. En nýjir neðanjarðarsprotar Iiafa myndast að
sumrinu og þannig lifir jurtin áfram.
Himalajajurtin bláa (Mecanopsis betonicifolia) stendur á tak-
mörkum einærra og fjölærra jurta. Hliðarsprotar myndast hjá
henni aðeins neðst á blómstönglinum. Einærum jurtum má líka
stöðugt fjölga með græðlingum. Er Jrannig hægt að halda þeim æva
lengi við, án Jress að þær beri fræ. Fjölær gróður nær mjög misháum
aldri. Segja má að sumar f jölærar jurtir séu ,,eilífar“ Jrar eð þær stöð-
ugt rnynda nýja sprota, sem viðhalda lífi þeirra, þótt hinir gömlu
falli frá.
Tré ná oft mjög háum aldri. íslenzku trén, reynir og björk, verða
sjaldan meira en hundrað ára, en mörg erlend tré verða mik'lu eldri.
Talið er að risafururnar í Kaliforníu nái að minnsta kosti tvö þús-
und ára aldi, þ. e. að enn standi þar öldungar, sem vaxið hafa upp af
fræi um Kristsfæðingu og eru miklu éldri en íslenzka Jrjóðin. í Ev-
rópu standa enn eikur 1000—1500 ára garnlar. En miklum breyting-
utn háfa trén tekið allan Jrann óratíma. — Gömlu greinarnar, sem
breiddu éit limið á dögum Snorra Sturlusonar, eða Ólafs Tryggvason-
ar, eru löngu fallnar og nýjar komnar í þeirra stað. Trén eru oft orð-
in hol; miðhlutinn er eyddur, en ytri og nýrri vefir hal’a tekið við.