Náttúrufræðingurinn - 1952, Síða 6

116
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Á elzta korti, sem til er af þessu svæði, korti Björns Gunnlaugsson-
ar, sem byggt er á mælingum sumarið 1838, stendur Hverfjall, en
nokkuð norður af því, í stefnu beint austur af Vogum, stendur Sand-
fell, og virðist það nafn annaðhvort eiga við einhvern af gíghólunum
á því svæði, sem nú kallast Jarðbaðsliólar, eða við þann háa, nafn-
lausa gíghól, sem liggur rétt suður af Jarðbaðshólum, og kalla mætti
Rauðuborg. Með tilliti til þeirra ummæla Ferðabókarinnar, að Sand-
fell liggi við veginn frá Vogum til Námanna og að þar hafi nýlega
gosið, er þess að geta, að um tvær leiðir var í þann tíð að velja frá
Vogum til Námanna. Liggur önnur upp með Hverfjalli að norðan,
milli fjallsins og Hverfellsbruna, en hin meðfram Hverfellsbruna
norðanverðum og yfir á flötina rétt suður af Jarðbaðshólum. Hafi
þeir Eggert farið syðri leiðina, er líklegast, að það Sandfell, sem
hann talar um, sé Hverfjall, og liefur hann þá orðið að ganga á fjall-
ið til að geta séð keiluna innan í því. En hafi hann farið nyrðri leið-
ina, gæti hann liugsanlega átt við áðurnefnda Rauðuborg, sem er
gígur opinn til vesturs og með keilu innan í, og nærri því svæði, sem
gaus á þriðja tug 18. aldar. Líklegra þykir mér þó, að Sandfell hafi
verið nafn á Jarðbaðshólahæðinni syðstu, sem er öll úr fíngerðri gos-
möl, og hafi Eggert verið tjáð, að Sandfell það, sem sé við veginn til
Námanna, liafi nýlega gosið, en Eggert svo farið syðri veginn og því
ruglað saman Sandfelli og Hverfelli. Sveinn Pálsson talar einnig um
,,hið forna eldfjall Sandfell", sem Eggert og Bjarni hafi lýst, og segist
hafa gert teikningu af því (Ferðabók, bls. 399—400). Á hann vafalít-
ið við Hverfjall, en nafnið getur hann hafa tekið beint eftir Eggert
og Bjarna.
Elzta mynd, sem mér er kunn af Hverfjalli, er í ferðabók Preyers
og Zirkels frá 1862, en fyrsti ferðamaður, sem getur þess, að hann
hafi klifið fjallið, er R. F. Burton (Ultima Thule, II , bls. 290), sem
ferðaðist um Mývatnssveit sumarið 1872. Hann segir gígveggina vera
úr gosgjalli og ösku, sem liggi á palagónít og leir.
Fr. Johnstrup, prófessor í steinafræði við Hafnarháskóla, dvaldist
við Mývatn nokkurn tíma sumarið 1871 og aftur um lengri tíma
sumarið 1876. í seinna skiptið mun hann hafa gengið á Hverfjall og
gert Iauslegar mælingar á stærð þess. Hann telur hæð fjallsins 500
fet (157 m), þvermál gígsins efst 1600 fet (502 m) og nefnir keiluna
inni í aðalgígnum (Om de vulkanske Udbrud etc., bls. 20).
í fylgd með Johnstrup sumarið 1876 var íslenzkur stúdent, Þor-
váldur Thöroddsen. Hann ferðaðist aftur um Mývatnssveit 1882 og