Náttúrufræðingurinn - 1953, Page 13

ÚR SÖGU HELLISKVÍSLAR
7
úr gígaröðinni skammt fyrir vestan), sem ásamt brún nýja hrauns-
ins gleypti allt vatn, sem að rann. Eftir því sem dýpstu hlutar lóns-
stæðisins þéttust, hækkaði í lóninu, og það flæddi út yfir óþétta vikra.
Á þessu gekk fram til 1930. Þá um sumarið kom ég fyrsta sinni að
Helliskvísl og skoðaði eldstöðvamar á Lambafit dagana 5. og 6. ágúst.
Þá hafði lónið náð h. u. b. þeirri stærð, sem það hefur haft mesta,
var þó enn afrennslislaust á yfirborði. En mjög lítið vantaði á, að
rynni út úr því til norðurs yfir lágt vikurhaft.
Sumarið eftir, 18. júlí 1931, kom ég þarna aftur. Þá var nokkurn
veginn jafnhátt i lóninu og árið áður. En vikurhaftið hafði skorizt
sundur, og þar hafði lónið nú loks fengið framrás. En ekki hafði
Helliskvísl lengzt mikið við það, því að á að gizka 200 m frá út-
fallinu úr lóninu gleypti jörðin allt afrennsli þess. Nokkuð af vatn-
inu hvarf, svo að lítið bar á, inn undir brún Lambafitjarhrauns, en
það, sem lengst komst, sogaðist í hringiðu niður í svelg einn í gamla
hrauninu.
Þenna dag var glöggt fjömborð, 20 cm hátt, við lónið. Það var
eflaust frá sama sumri og varla nema fárra vikna gamalt. Við það
hefur vatnsborðið legið, áður en vikurhaftið skarst sundur. Ég hef
því hitt á að koma þarna á þeim merkilegu tímamótum í sögu Hellis-
kvíslar, er hún hóf framsókn sina út úr lóninu, þar sem hún hafði
endað í 15—16 ár.
Dagana, sem ég var við Lambafitjarhraun 1931, var hlýtt í veðri,
en óvenjumikill snjór á fjöllum og áköf leysing. Helliskvísl var í all-
miklum vexti og mjög gmggug, með sama lit og venjulegt jökulvatn.
Kynstur af sandi og vikri skriðu með botninum þar, sem ég óð hana
ofan við lónið. En ekkert sandskrið var í útfallinu úr því, og ég þótt-
ist einnig sjá þess mun, að þar væri vatnið minna gmggugt en ofan
lóns. Allur hinn grófgervari framburður árinnar auk nokkurs af fín-
ustu eðjunni hlaut þvi að liggja eftir á lónsbotninum. Sandeyrar und-
an ósi árinnar teygðust nú sýnu lengra út í lónið en árið áður. Ber-
sýnilegt var, að lónsstæðið lak enn miklu vatni, því að aðrennslið
var drjúgum meira en afrennslið.
1 fáfræði minni 1931 þótti mér ekki ósennilegt, að eitthvað af öllu
því vatni, sem þá seig niður í Lambafitjarhraun, kæmi fram aftur
í hinum forna farvegi Helliskvíslar þar, sem hann liggur út undan
nyrstu og lægstu totu hraunsins. En ég gekk úr skugga um, að sá
farvegur var skraufþurr og hálffylltur foksandi. Þar hefur ekki runn-
ið vatn síðan 1913. Meðan Helliskvísl endaði við Lambafitjarhraun,