Náttúrufræðingurinn - 1957, Blaðsíða 18

12
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
lengra niður, eftir því sem líður á veturinn. Við þessa blöndun
berast til yfirborðsins næringarefni, sem hafa safnazt fyrir í djúp-
unum eða við botninn. Næringarefnin hafa borizt þangað með
dauðum lífverum, er hafa sokkið, og við starfsemi bakteríanna,
sem fyrir eru, hafa hin lífrænu efnasambönd breytzt í uppleyst
ólífræn sölt. Það er því nægilegur næringarforði seinni hluta vetr-
ar í yfirborðslögunum, til þess að plöntuframleiðsla geti hafizt.
En vegna þess, hve birtan er lítil og plöntusvifið helzt aðeins
skamma stund í yfirborðinu, þar eð það fylgir hreyfingum sjávar-
ins, verður lítið úr framleiðslu á þessum tíma árs. Það er ekki fyrr
en með vorinu, er sólin hækkar á lofti, sjórinn hitnar og verður
léttari á yfirborðinu og það myndast svokallað hitaskiptalag, að
plönturnar geta haldizt í yfirborðslögunum og notað sér bæði birt-
una og næringarforðann. En þá vex upp mikill kísilþörungagróð-
ur, sem á skömmum tíma eyðir mestu af því, sem fyrir var af köfn-
unarefni og fosfór, ef ekki bætast við nýjar birgðir. Möguleikar á
að svo verði eru mjög litlir, þar sem hitaskiptalag er mjög af-
markað. Þó er alltaf svolítil plöntuframleiðsla yfir hitaskiptalagi,
og má gera ráð fyrir, að endurnýjun eigi sér stað að einhverju leyti
innan lagsins sjálfs. Eru það yfirleitt smávaxnar tegundir, og eins
þær, er hafa sjálfstæða hreyfingu, sem einkenna gróðurinn, þegar lít-
ið er af næringarefnum. Á haustin, þegar kólnun hefst á nýjan leik
og áður en blöndunin verður of gagnger, verður aftur aukning
í plöntuvextinum. En á þessum tíma árs nær framleiðslan hvergi
nærri því magni, sem hún nær að vorinu.
Víðast í strandhöfum Evrópu, og þá einnig við strendur íslands,
er atburðarásin í aðalatriðum eins og hér hefur verið lýst. En nær-
ingarefnin geta borizt til yfirborðsins með öðrum hætti en við lóð-
rétta blöndun, sem orsakast af vetrarkólnuninni, t. d. við upp-
streymi af djúpvatni. Þetta á sér stað við vesturströnd Ameríku og
Afríku. Ríkja þar stöðugir frálandsvindar, sem valda því, að yfir-
borðssjórinn streymir útfrá landinu. í staðinn fyrir vatnið, sem
leitar út frá ströndinni, kemur næringarríkt djúpvatn upp til yfir-
borðsins, skapar það mikla plöntuframleiðslu, sem aftur hefur í
för með sér auðugt dýralíf. Á blöndunarsvæðum strauma berst
yfirleitt mikið af næringarefnum til yfirborðsins árið um kring,
og eru slík svæði mjög auðug bæði af plöntum og dýrum, svo sem
á blöndunarsvæðum milli íslands og Grænlands. Þó getur það kom-