Náttúrufræðingurinn - 1957, Blaðsíða 44

36
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
bakka við Jórvík mér fundarstað asparinnar og gaf ýmsar upplýs-
ingar, en hún hefur fylgzt með öspinni, frá því hún fannst. Öspin
vex í hlíð, sem snýr móti vestri og skagar inn í dalinn. Hlíðin er
víðast grýtt, vaxin iágu birkikjarri og lyngi. Spöl austur frá Lind-
arbakka vex öspin í brekku við læk, þar sem heitir Hólalág. Þarna
er öspin jarðlæg að mestu og vex innan um lágt birkikjarr, gulvíði,
loðvíði, lyng, blágresi, hrútaberjalyng og reyrgresi. Skafl leggur í
brekkuna á vetrum. Ég sá allmargar aspir þar, og var sú hæsta 50
cm. Miklu meira vex af öspinni neðar og utar í hlíðinni, ofan við
veginn, rétt hjá landamerkjum Ásunnarstaða. Sjást asparrunnar í
lyngbrekkum og giljum, t. d. í Gunnarsgili. Eru hæstu runnarnir
rúmur metri á hæð. Feysknir asparlurkar sjást hér og hvar. Þarna
í Hamarshlíðinni vaxa aspir hundruðum saman, og mun þetta vera
stærsta asparsvæði landsins.
Margir ársprotar voru 25—30 cm og nokkrir allt að 40 cm. Aspar-
laufin voru mjög misstór; hin stærstu 7 cm breið og 8 cm löng;
allmörg 6x7 og 61^X7 cm. Mörg hjartalaga, en sum egglaga eða
nærri kringlótt, einkum á gömlum greinum. Á meðfylgjandi mynd
sést 37 cm langur ársproti úr Hamarshlíð. Laufið neðst til hægri er
af eldri sprota. Sauðfé er beitt í hlíðina á vetrum. Var mér sagt, að
öspin bitist mun meira en birkið og hyrfi við beitina og sæist lítt
eða ekki sumarið eftir. Síðar kæmi einstaka asparteinungar í Ijós
aftur, þegar beitinni létti af landinu.
Öspin er eflaust gömul í landinu og hefur sennilega hjarað síð-
ustu ísöld, eins og björkin. Á landnámsöld hefur ösp að líkindum
vaxið víðar en nú, þótt ætíð hafi verið miklu minna um hana en
birkið. Espihóll í Eyjafirði er sennilega kenndur við aspir, sem þar
hafa vaxið. Öspin er algeng á Norðurlöndum, og hafa landnáms-
menn þekkt hana vel. Blæösp getur auðveldlega leynzt lengi inn-
an um birkikjarr. Lauf hennar líkist birkilaufi álengdar. En greini-
legur munur sést við athugun. Öspin laufgast seinna á vorin. Asp-
arlaufin eru jafnaðarlega mun stærri en birkiblöð og sitja á alllöng-
um, grönnum stilkum og skjálfa og skrjáfa við minnsta vindblæ
(sbr. máltækið „að skjálfa eins og espilauf“). Það var skrjáfið, sem
kom upp um öspina í Egilsstaðaskógi.
Á flestum eða öllum fundarstöðunum, sem að framan getur,
höfðu menn tekið eftir einkennilegum hríslum, mörgum árum áður
en fundir asparinnar voru staðfestir af grasafræðingum. íslenzkir