Fréttablaðið - 08.06.2009, Blaðsíða 14

14 8. júní 2009 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
UMRÆÐAN
Magnús Orri Schram skrifar um at-
vinnuuppbyggingu
Samkvæmt fjölmiðlum undanfarna daga hafa Lífeyrissjóðir landsins sérstaklega
horft til tveggja verkefna til að finna farveg
fyrir fjárfestingar sínar og styrkja atvinnu-
líf landsmanna. Til skoðunar eru fram-
kvæmdir við Háskólasjúkrahús og tvöföldum
Hvalfjarðarganga. Því ber að fagna að lífeyrissjóð-
ir hyggjast koma markvisst að endurreisn íslensks
atvinnulífs. Uppbyggingu nýs sjúkrahúss ber að
skoða gaumgæfilega og mun hafa fjölmarga kosti í
för með sér. Hvalfjarðargöng voru framfaraskref á
sínum tíma en tvöföldun þeirra í dag er hins vegar
í ósamræmi við þá forgangsröðun sem þarf að við-
hafa nú um stundir. Mín skoðun er sú að fjármunum
sjóðanna eigi að verja til verkefna sem nýtast vaxt-
arbroddum í atvinnulífi landsmanna og þar vil ég
sérstaklega tiltaka ferðaþjónustuna. Eitt dæmi innan
þess geira er vert að nefna.
Um þessar mundir eru til umræðu hugmyndir um
uppbyggingu á okkar vinsælustu ferðamannastöðum
og horft er til möguleika á gjaldtöku/skattlagningu á
ferðamönnum. Til greina kemur að setja upp
gjaldtöku við komu eða brottför til landsins,
við kaup á gistingu eða á stöðunum sjálfum.
Hér myndi ég vilja sjá lífeyrissjóði grípa
strax inn í með afgerandi hætti og leggja
fram stofnfé til framkvæmda til bættrar
þjónustu við okkar helstu náttúruperlur.
Þannig gætum við farið strax í mannafls-
frekar framkvæmdir og um leið stutt við
bakið á helsta vaxtarbroddi íslensks atvinnu-
lífs. Lífeyrissjóðirnir myndu svo fá sitt
fjármagn til baka yfir lengri tíma, í gegnum þá leið
sem valin verður við öflun áðurnefndra skatttekna.
Þannig yrði fjárfesting Lífeyrissjóðanna til að bæta
þjónustu við ferðamenn, styrkja atvinnulíf lands-
manna og stuðla að auknum gjaldeyristekjum til
lengri tíma en ekki til að stytta ferðatíma. Sjóðirnir
myndu einnig mæta kröfum um arðsemi fjárfestinga.
Allar ákvarðanir á vettvangi ríkis, banka eða
lífeyrissjóða, eiga að leggja grunn að nýrri sókn í
atvinnumálum þjóðarinnar. Fjárfestingarstefna líf-
eyrissjóða á að mótast af þeirri framtíðarsýn. Að
mínu mati fellur tvöföldun Hvalfjarðarganga ekki í
þann flokk.
Höfundur er alþingismaður.
Lífeyrissjóðir og ferðaþjónusta
Á liðnum mánuðum hefur hart verið deilt á verðtryggingu
fjárskuldbindinga. Margt hefur
komið fram sem á fullan rétt á sér
meðan aðrir þættir hafa ekki verið
nægilega vel útskýrðir. Fjármunir
geta rýrnað að verðgildi og með
verðtryggingu er fjármagns-
eigendum tryggður upprunalegur
höfuðstóll að viðbættum raunvöxt-
um. Allri óvissu um verðlagsþróun
er kastað yfir á lántaka. Þessa
áhættu telja margir að lánveitandi
eigi að einhverju leyti að bera.
Á síðustu árum hefur verðtrygg-
ingin ekki haft neikvæð áhrif á
lántakendur enda hafa laun haldið
í verðlagsþróun og gott betur. Laun
hafa hækkað umtalsvert meira en
almennt verðlag og í raun hefur
minnkandi hluta launa þurft til
að standa undir fjárskuldbinding-
um að því gefnu að fólk hafi ekki
bætt á sig nýjum lánum. Nú þegar
í garð er gengið tímabil sem ein-
kennist af miklum verðlagshækk-
unum með tilheyrandi hækkunum
á verðtryggðum lánum samhliða
verulegri kaupmáttarrýrnun er
eðlilegt að lántakendur velti fyrir
sér hvernig þetta megi vera. Ekki
er óeðlilegt að horfa þá á verð-
trygginguna og kenna henni um
hvernig komið er fyrir umrædd-
um fjárskuldbindingum og kalla
eftir endurskoðun á því kerfi sem
við lýði er. Í allri þessari umræðu
gleymist oft það sem nefnt er hér
að ofan: Laun haldast í hendur við
almenna verðlagsþróun og gott
betur að öllu jöfnu. Þess vegna
ætti – að öllu jöfnu – ekki að vera
slæmt að hafa sínar fjárskuldbind-
ingar verðtryggðar. Slík trygging
ætti – að öllu jöfnu - að auka vilja
lánveitenda til að lána á lægri
raunvöxtum en ella.
Þetta leiðir hugann að raun-
vaxtastigi á Íslandi. Það er með því
allra hæsta sem þekkist á byggðu
bóli og hefur verið um árabil. Þessi
vaxtaprósenta hefur í gegnum tíð-
ina að miklu leyti verið ákvörðuð
af lífeyrissjóðum landsins enda
hafa þeir haft yfirráðarétt yfir
svo til einu innlendu fjármununum
sem hægt hefur verið að binda til
langs tíma (s.s. fastvaxta húsnæð-
islán til 25-40 ára). Sem dæmi má
nefna að af fasteignaláni sem tekið
hefði verið fyrir 5-15 árum á eðli-
legum ríkistryggðum raunvöxtum
t.d. 2,5% hefði greiðslubyrði (vext-
ir, verðbætur og afborganir) verið
eitthvað lægri en af láni á 5%
raunvöxtum á umræddu tímabili
og því hefði lágvaxtalánið átt „upp-
safnaðan sparnað“ til að mæta
óvæntu verðbólguskoti eins og
gengið hefur yfir innlent efnahags-
líf á skömmum tíma. Ennfremur
myndi – frá lokum verðbólguskots-
ins – höfuðstóllinn „einungis“ vaxa
að raunvirði um 2,5% og ekki 5% á
ári eða þaðan af meira. Þessa raun-
vaxtaprósentu þarf að lækka og
það verður bara gert með þrennu
móti, i) með því að lækka raunvexti
á þeim skuldabréfum sem lífeyris-
sjóðirnir eiga í dag, ii) að þeir
fjármunir sem lífeyrissjóðirnir
hafa lausa (þ.m.t. erlendar eignir
þeirra) verði notaðir til að veita ný
lán á langtum lægri raunvöxtum
en nú eru á innlendum markaði
og iii) hugsanlega með upptöku á
öðrum gjaldmiðli.
Afstaða lífeyrissjóða er eðlileg.
Þeirra verkefni er að ávaxta fjár-
muni sem þeir hafa undir höndum
á sem ákjósanlegastan hátt. Geti
þeir krafið lántaka um 6% raun-
vexti þá gera þeir það. Svo hér
þarf nýja hugsun og jafnvel nýjan
(tímabundinn) ramma um hlut-
verk lífeyrissjóða. Slíkur rammi
gæti verið einn af þeim þáttum
sem mætti skoða til að ná þjóðar-
sátt um málefni atvinnurekenda
og verkalýðshreyfingarinnar svo
hér skapist vinnufriður um þau
málefni sem skipta sköpum um
framtíð lands og þjóðar. Meðfylgj-
andi er tafla sem tiltekur á hversu
löngum tíma fjármunir tvöfaldast
miðað við mismunandi vaxtapró-
sentu. Þeir sem binda fé á 2%
raunvöxtum þurfa að bíða í 35 ár
til að raungildi þeirra fjármuna
tvöfaldist meðan þeir sem fá 7%
raunvexti bíða aðeins í 10 ár. Þetta
samhengi hefur átt stóran þátt í
hve lífeyrissjóðir landsins hafa
dafnað vel á síðustu áratugum.
Núna þarf hins vegar – tímabund-
ið í öllu falli – að finna grundvöll
til að láta fjármuni lífeyrissjóð-
anna vinna á annan hátt en að
safna vöxtum og verðbótum – slíkt
gæti nefnilega hraðað endurreisn
efnahagslífsins. Sem dæmi þá
myndi lækkun á raunvöxtum um
3 prósentustig á verðtryggðu fast-
eignaláni upp á 30 milljónir króna
lækka vaxtagreiðslur um 900.000
krónur á ári. Heimilin í landinu
myndi muna um slíkt og hluti af
þeim fjármunum mundi renna
til almennrar neyslu og styrkja
rekstrargrundvöll fyrirtækja í
landinu.
Tvöföldunartími
Raunvextir í árum
2% 35
3% 23
4% 18
5% 14
6% 12
7% 10
Ofannefndum aðgerðum myndu
fylgja ýmis vandamál og ber þar
sérstaklega að nefna hvernig taka
ætti á núverandi réttindakerfi
sjóðsfélaga. En það mál má ábyggi-
lega leysa ef vilji er fyrir hendi hjá
hlutaðeigandi aðilum.
Höfundur
er hagfræðingur.
Um verðtrygginguna
MAGNÚS ORRI
SCHRAM
Huggun harmi gegn
Við Íslendingar erum orðnir nokkuð
þjálfaðir í að leita að huggun sem
kemur harmi gegn. Til dæmis höfðu
íþróttafréttamenn orð á því að við
hefðum unnið síðari hálfleikinn
gegn Hollendingum á laugardag en
þá skoruðum við eitt mark en þeir
ekkert, enda voru þeir búnir
að setja tvö inn í fyrri hálfleik.
Steingrímur Sævarr Ólafsson
bendir síðan á það í bloggi sínu
að landsliðsmennirnir okkar
hafi verið á fylleríi í miðbæ
Reykjavíkur þá um nóttina.
Leikurinn gegn Makedón-
íu er á miðvikudag og
þótti bloggara, eins og
eflaust fleirum, þetta
vera óskynsamlegt af
íþróttamönnunum. Það er þó hugg-
un harmi gegn ... ja, við förum nú
eiginlega að verða uppiskroppa með
hughreystingar af þessari gerð.
Ósátt við að borga og brosa
Ríkisstjórnin náði þeim áfanga að
komast að samkomulagi við
deiluaðila í Icesave-málinu
sem skekið hefur landið
frá því á haustdögum.
Talsmaður breska fjár-
málaráðuneytisins
hefur fagnað
þessum
áfanga en
minna
ber á
fagnaðar-
látum
okkar Íslendinga. Reyndar ber mun
meira á óánægju, til dæmis höfðu
rúmlega fjögur þúsund manns
mótmælt þessu samkomulagi á
Facebook í gær. Það virðist því vera
sem allir séu sáttir við samkomulagið
nema auðvitað sá sem á að borga;
íslenskur almenningur.
Hvað gerðist, Skallagrímur?
Þegar Steingrímur J. Sigfússon
fjármálaráðherra var í stjórnar-
andstöðu var hann alveg á
móti því að við Íslendingar
tækjum þessa ábyrgð á
okkur. Einhvern veginn
hefði maður haldið að
hann myndi líka þverskall-
ast við að gera það.
jse@frettabladid.is
KJARTAN BRODDI BRAGASON
Í DAG | Verðtrygging
T
ær snilld voru þau orð sem fyrrverandi bankastjóri
Landsbankans notaði um Icesave-innlánsreikningana
sem þá voru farnir að afla milljóna og milljarða í innlán
til Landsbankans. En Adam var ekki lengi í Paradís og
einungis liðu fáeinir mánuðir þar til þessi tæra snilld
hafði kallað hryðjuverkalög yfir starfsemi þessa sama banka í
Bretlandi.
Nú blasir við að svo kann að fara að hin tæra snilld hafi verið
fólgin í að taka við sparifé einstaklinga og sjóðum fyrirtækja og
félagasamtaka og láta svo íslenskan almenning, og einnig breskan
og hollenskan, ekki má gleyma því, um að greiða hann aftur til
baka til eigenda sinna.
Þegar hér er komið sögu er ekki annað hægt en að anda léttar
yfir því að nú liggur fyrir samkomulag milli Íslendinga annars
vegar og Breta og Hollendinga hins vegar um endurgreiðslu á
sparifé þeirra sem létu glepjast af hinni tæru snilld Landsbanka-
manna.
Það er algerlega skiljanlegt að íslenskum almenningi skuli
þykja súrt í broti að þurfa að gangast í ábyrgð vegna skulda
sem stofnað var til af, að því er virðist, fullkomnu ábyrgðarleysi
manna sem í taumleysi sínu gengu svo langt að flytja vildarvini
sína í förmum til útlanda og láta þá éta þar gull.
Þessar skuldir munu, ef að líkum lætur, ekki bara hafa veruleg
áhrif á lífskjör hinna vinnandi kynslóða nú, heldur setja mark sitt
á kjör þeirra sem við keflinu taka á næstu áratugum. Þess vegna
er almenningur reiður.
Það er þó heldur hlálegt að horfa upp á andóf talsmanna Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks gegn samkomulaginu um
lánið vegna Icesave-skuldanna, rétt eins og þessir flokkar hafi
aldrei verið við stjórnvölinn; þegar bankarnir voru einkavæddir,
þegar útrás þeirra hófst, þegar útrásin belgdist út, þegar bank-
arnir hrundu, þegar neyðarlögin voru sett og á fyrstu viðkvæmu
dögum og vikum þar á eftir.
Samkomulagið um lánið vegna Icesave-skuldanna er áfangi
á leið til uppbyggingar. Hitt verður þó að liggja ljóst fyrir að á
næstu árum verði allra tiltækra meðala neytt til þess að þeir
sem til skuldarinnar stofnuðu greiði hana einnig til baka og með
þeim hætti að lágmarka þann hlut sem lendir á herðum íslensks
almennings.
Í stað þess að krefjast þess að Ísland einangrist vegna deilna
við nágrannaþjóðir eigum við að þrýsta á stjórnvöld okkar um að
allra leiða verði leitað til þess að þeir sem ábyrgð bera á því að til
skuldarinnar var stofnað beri einnig ábyrgð á því að greiða hana
til baka í stað þess að varpa henni á íslenskan almenning. Auk
þess er krafan skýlaus um að ef í ljós komi að farið hafi verið á
svig við lög í Icesave-starfseminni verði þeir sem ábyrgð bera
látnir svara til saka.
Loks verður íslenskur almenningur að geta treyst því að hér
verði byggt upp lagaumhverfi sem kemur í veg fyrir að saga á
borð við Icesave-martröðina geti endurtekið sig.
Að éta gull og láta aðra greiða skuldirnar:
Hin tæra snilld
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871