Samvinnan - 01.09.1954, Blaðsíða 21

Vinsælasta efnið hér er Jrað sem er
sérstaklega islenzkt: Þættir um islenzka
náttúru, íslenzka tungu, bókmenntir
og þjóðlegan fróðleik. En öllu þessu
er þröngur stakkur skorinn, og horn-
rekulega að Jrví búið. Þættirnir um
tunguna og „náttúrulega Iiluti“, eru
sem lialaklipptir, tíminn búinn þegar
komið er að efninu. Fornsögulestur-
inn er einu sinni í viku, en framhalds-
sagan, oft erlendur reifari, marg sinnis.
Engir fastir liðir eru á dagskrá, til
þess að kynna úrvalsbókmenntir síð-
ari tíma. Slíkt kemur aðeins sjaldan
sem óvæntur hvalreki.
Ég þori að fullyrða, að miklu vin-
sælla yrði að draga úr jazzi og hljóm-
kviðum í útvarpi, en verja meiru til
Jress sem eflir samhengi nútímans við
allt sem þjóðlegt er. Þar á bæði tung-
an og sagan, Jrjóðlegar bókmenntir og
fræði og íslenzkir atvinnuhættir að
skipa öndvegissess yfir því sem er af
erlendri rót. Það mundi fara saman
að útvarpið yki vinsældir og menning-
argildi.
En auk þessa, ætti að gera sérstakar
ráðstafanir til Jress að sem allra
minnstu af mállýtum væri sleppt út á
öldur ljósvakans frá sölum útvarpsins.
Allir þeir, sem daglega þylja i út-
varþ, verða að hafa fullkomlega skýr-
fagran framburð. Þetta verður að gilda
um alla sem þylja, hvort sem eru til-
kynningar, fréttir eða veðurfregnir.
Bæði fréttamenn og veðurfregna
verða að vanda mál sitt betur en verið
hefur, eða aðrir að korna í stað þeirra
lökustu. Ekki má skerða frelsi til er-
inda flutnings. En oft mundi betur
henta að þeir liöfundar, sem illa eru
máli farnir, fengju aðra til að lesa
fyrir sig.
Tilkynningar eru merkur útvarps-
Jráttur og flytja rnargt sem flesta varð-
ar. Oft eru þær á hraklegu máli. Jafn-
vel tilkynningar um dánarh'egnir og
jarðarfarir valda hneykslum vegna
orðfæris. Spaugilegt verður stundum
þegar boðberar gleðinnar eru að fara
í kring um dansbann útvarpsins.
Verstir allra eru þó kaupsýslumenn
að málfari.
Útvarpið ætti að eiga sér málvörð,
sem gætti þess að sent minnst óhreint
færi út af þess vörum. Hann ætti að
kynninga, og hafa leyfi til að lag-
færa mál, ef nauðsynlegt er, án þess
að lengja eða breyta efni. Margt fleira
Eiga þeir aö heita „landróÖrarbátar“ eða „heiin-
róðrarbátar“?
mundi áhugasamur málvörður end-
urbæta urn flutning máls í útvarpi.
VIII.
Öll æskan gengur nú á skóla. Eftir
nýjum lögum skal engum sleppt við
minna en áratug, og sumir verða að
sitja á skólum allt að tuttugu árum.
Ég hefi áður Iiér í Samvinnunni bent
á veilurnar í fræðsluskipan og skóla-
skipan nútímans. Nýlega hefur verið
samþykkt á Alþingi tillaga uin endur-
skoðun hennar. Hér mun eigi rætt um
skólamál í heild. En móðurmáls-
kennslan er glöggt dæmi þess hve öll
okkar skólaskipan er óhagnýt.
Móðurmálskennsluna vantar eigi
stundafjölda í skólanum. En þar vant-
ar Jrjóðlega raunliyggju. Það verður
varla fullyrt, að skólaæska nútímans
tali betur nrál en hennar foreldri, sem
fékk enga skólafræðslu. Honum er
ekki léttara um að koma orðum að
hugsun sinni í riti, í stuttu máli, ljósu
og læsilegu.
Ég \il að lokum Jressarar greinar
benda á nokkur atriði, sem ég hygg
að skólamenn okkar ættu að lmgleiða:
1. Málfræðiskennslu á mjög að tak-
marka. Hún mun eiga drjúgan þátt
í að vekja námsleiða og andúð nem-
enda á námsgreininni, og sannað er,
að ýmsir hinir nrestu snillingar á ís-
lenzkt mál hafa lítið eða ekkert vitað
í málfræði.
2. Stafsetningarreglur ber að gera
einfaldari. Sleppa t.d. (z) setunni, tvö-
földun samhljóða, þar sem eigi heyr-
ist í framburði og fleiru sem frjáls-
lyndum málfræðingum kemur saman
um, af „skynsamlegu viti“.
3. Mjög sé minnkuð kennsla á setn-
ingu greinarmerkja. Greinarmerki
tákni aðeins lengri eða skemmri Jragn-
ir. Höfundi á að vera frjálst hversii
hann talar, með Jxign, sem orðum.
Margir hinir snjöllustu höfundar
þverbrjóta allar reglúr skólanna um
greinarmerki og setningaskipan. Ég
bið menn að athuga ritsmíðar Þórhalls
biskups, Þorgils gjallanda, Guðmund-
ar á Sandi, Jónasar frá Hriflu, Hall-
dórs Kiljans og Þorbergs svo nokkrir
snillingar séu nefndir, sem ritað hafa
á tuttugustu öld.
4. Hinsvegar má verja margfalt
meiri tíma til Jress að rekja orð til upp-
runa, skýra hver er frummerking og
hversu þau hafa breytzt í merkingu og
meðferð. Skýra jafnframt talshætti og
orðkviði forna og nýja og kenna rétta
notkun þeirra.
5. Nýlega hafa kennarar í einum
barnaskóla Reykjavíkur sagt frá ár-
angursríku tilraunum sínum, um að
lækna nemendur sína af flámæli.
Þarna er rétt stefnt. Fræðslumála-
stjórn Jrarf eftir tillögum málvísinda-
manna að setja framburðarreglur, sem
viðurkenndar séu í öllum skólum.
Með kennslu og brýningum má efa-
lítið sigrast á flámælinu, linmælinu,
slappmælinu, „þágufalls sýkinni“ og
öðrum fleiri málskemmdum.
6. Við lestur úrvalsrita, lærist ó-
sjálfrátt að rita Ijóst og kjarnyrt, fag-
urt mál. En þarna getur kennari hjálp-
að meira en flestir hyggja, ef honum
er sjálfum ljóst í hverju er talin glögg,
skvr og fögur meðferð íslenzkunnar.
Beinn frásagnarstíll fer að jafnaði
bezt nteð sjálfstæðum höfuðsetning-
um. Langdregnar Jrvælur aukasetn-
inga eru oftast til lýta. Ég hefi oft að
gamni mínu greitt slíkar setninga-
þvælur, og höggvið þá á hnúta og bút-
að í sjálfstæðar setningar. Mér virð-
ist að mál styttist oftast í slíkri með-
ferð, verði ljósara og læsilegra, án
þess að efni tapist. Ég vil biðja kenn-
ara að reyna þetta, bæði við eigin rit-
smíðar og nemenda sinna og vita hvort
eigi má betur fara.
Miklu skiptir, að orðaröð sé eðlileg.
Nú tíðkast mjög að setja sögnina fyrsta
þegar frá er skýrt, en gjörandann á eft-
ir: „Voru þeir komnir“ í stað „þeir
voru komnir“, o.s.frv. Við athugun
finna allir, að fyrri setningin hæfir
spurningu, en hin síðari frásögn.
Talshættirnir íslenzku voru ríkur
21