Samvinnan - 01.03.1958, Síða 13

nokkrir á ensku eða þýzku. Efalaust hefur bóka-
félagið' O.S.F. verið drýgsta hvötin til þess sjálf-
náms. En sjálfsnám á bókmálum Norðurlanda er
miklu auðveldara meðalgreindum Islendingi en
flestir hyggja. Það sýnir reynslan hér. Ekki hefur
verið rannsökuð saga bókafélagsins, né ritað um
upphaf þess og starfsdaga. En hér vil ég segja frá
starfsháttum, lítillega, eftir því sem bernsku- og
æskuminni geymir.
Félagsmenn voru aldrei mjög margir. Félags-
svæðið féll saman við félagssvæði K. Þ. Bóka-
sendingar gengu á milli félagsmanna, og skrifaði
hver nafn sitt á saurblað eða sérstakan lista og
mánaðardag, er hann sendi bókina hinum næsta.
Þó voru ekki allar bækur „göngubækur".
Bækurnar voru flestar á Norðurlandamálum,
nokkuð þó af enskum bókum.
Bókavalið var mjög fjölbreytt. Keypt voru öll
helztu tímarit Norðurlanda, og þau látin ,,ganga“.
Helztu Norðurlandaskáldin voru keypt, bæði bæk-
ur þeirra jafnótt og út kcmu, og síðan ritsöfn.
Fræðibækur voru eigi minna lesnar. Eg man eftir
mörgum mannkynssögum á Norðurlandamálum,
fjölda af ferðabókum, einkum eftir landkönnuði
19. aldar. En mest rækt var þó lögð við að afla
góðra bóka í heimspeki, félagsfræði og náttúru-
fræði. Miklu meira bar á þýddum bókum en
frumsömdum í flestum þessum greinum. Eg man
að ég Ias, eftir aldamótin, „úr safninu“ þýðingar
á helztu ritum Zola og Viktor Hugo og rússnesku
skáldanna Tolstoy og Destojevsky. Uppruna teg-
undanna eftir Darvin, bækur Krapolkin fursta,
fjölda af ferðasögum, mannkvnssögur o.s.frvr.
Bókafélagsfundur var haldinn einu sinni á vetri,
þar áttu allir félagsmenn að mæta. Þar var rætt
um bækur, og reynt að útvega félagsmanni hverj-
um bækur í þeirri grein, sem hann hafði mestan
áhuga á. Gömul skrítla um þá bræður Snorra á
Þverá c-g Benedikt á Auðnum bendir til þessa.
Haft var eftir Snorra: „Þegar við Bensi vorum
strákar, góndi Bensi alltaf upp í stjörnurnar, en
ég niður í grasið. Endirinn varð sá, að hann varð
skýjaglópur, en ég grasasni." A bréfinu hér að
framan sést, hverskonar „skýjaglópur" Benedikt
var. Hins má geta, að Snorri var, fram á elliár,
vakinn og sofinn, fullur áhuga á hverskonar nátt-
úruathugunum.
Benedikt á Auðnum var jafnan bókavörður,
valdi bækur í safnið og Ieiðbeindi fjölda manna
um bókaval til lesturs. Safnið fluttist með Bene-
dikt frá Auðnum til Húsavíkur, og varð síðan
sýslubókasafn, og veitti Benedikt því forstöðu til
dauðadags. Eftir dauða hans féll safnið um hríð
í vanhirðu, en rís nú aftur úr öskustó í húsum
K. Þ. undir umsjá Þóris Friðgeirssonar, gjaldkera.
Hér fer á eftir bréf frá Benedikt á Auðnum til
S. J., að mestu um bókasafnið. Ártal vantar á
bréfið. En pappírinn er samskonar og á bréfum
frá 1897, og má gera ráð fyrir því ári.
26. nóv.
Bókafélagsfund erum við Pétur ráða-
lausir með í þessari ótíð. Við tókum það
ráð að skrifa Jóni í Múla og biðja hann
að útvega fundarstað í samráði við
næstu félagsmenn, sr. Benedikt (á Grenj-
aðarstað) og Jóh. á Fjalli og boða svo
fund þá er þeim þætti tiltækilegt. Við
Benedikt Jónsson á Auðnum.
Staðina álitum við að fundurinn yrði að
vera. svo allir sœktu hann og verður þó
örðugt fyrir Mývetninga.
Bókasafn okkar verður okkur nú brátt
of örðugt og kostnaðarsamt. Bækurnar
eyðileggjast nema þær séu bundnar o. s.
frv. Við verðum því sem fyrst að gera
einhverja breytingu. Við urðum ásáttir
um að sundra ekki bókunum, og það var
heppilegt. Nú vil ég að K. Þ. kaupi Bóka-
safnið og leggi með því grundvöll til
bókasafns í líkingu við það, sem erlend
kaupfélög gera, og síðan sé í félaginu fast
árgjald til menntamála, annað hvort af
útfluttu eða innfluttu eða viss upphæð
úr kostnaðarsjóði, eða viss hluti sölu-
deildarágóða, allt eftir því sem tiltæki-
legast þykir. Svo hafa allir félagsmenn
aðgang að bókasafninu, annað hvort
gegn föstu lágu árgjaldi, eða borgun fyr-
ir hverja bók er þeir fá. Þetta finnst mér
auðvelt í framkvæmd og ætti ekki að
mæta neinni mótspyrnu. Um þetta þyrft-
um við að tala, ef fundur kæmist á og
búa málið undir aðalfund K. Þ. í vetur.
Eg er að hugsa um að skrifa grein um
þetta í Ofeig og skora á deildarstjóra að
bera málið undir félagsmenn í deildun-
um svo að því verði ráðið til lykta á
næsta aðalfundi.
Reynir þú ekki að korna á prent rit-
gerðinni þinni um bókmenntir? Hún var
þess verð. Ég geng með líka hugmynd
núna, og hefi engan frið fyrir henni. Vil
helzt fara strax í þingið með hana, gegn-
um Pétur og Jón í Múla. En það er of
langt að fara út í þetta hér.
Engin bréf og engar fréttir frá útlönd-
um síðan í haust. Vonandi að ,,Vesta“
komi bráðurn, þunguð fréttum og stein-
olíu.
Heill þér og þínu heimili. Hittumst
glaðir á góðri stund.
Þinn vinur
Benedikt Jónsson.
III.
Erjiðir dagar.
Starfshættir Kaupfélags Þingyienga voru fá-
breyttir fyrir aldaraótin. Elcki var fast skrifstofulið.
Vörurnar kcmu vor og haust, venjulega með tveim
skipum, „dönsku vörurnar" með öðru, „ensku
vörurnar“ með hinu. A síðari árum komu svo
„Vetrarvörurnar" eftir nýár. Stjórn félagsins verð-
lagði vörurnar. Hún þurfti að vera til staðar á
Húsavík til að verðreikna áður en hægt væri að
afhenda pöntun. Stundum mætti þó ekki stjórnin
öll til verðlagningar. Stjórnin sá einnig um reikn-
ingsskil til deilda. Venjulega sat stjórnin milli jóla
og nýárs og fram í janúar upp á Gautlöndum til
að ganga frá reikningum. Síðar í þáttum þessum
verður ef til vill birtur einn slíkur deildarreikn-
ingur. Reikningar einstakra félagsmanna voru
gerðir af deildarstjórunum heima í sveitum.
Faðir minn, Sigurður í Yztafelii, fór oftast upp
í Gautlönd á jóladag gangandi um heiðar til þess
að vinna við reikningana með Pétri og Benedikt.
Eg man fyrir víst að kaup hans var 1 króna á
dag. Það svarar til þess, að hann væri S daga að
vinna fyrir lambsverði, en 15 daga að vinna fyrir
tvævetrum sauð, sem þá var aðalgjaldevrir.
Það segir sig sjálft, að oft var erfitt fyrir félags-
stjórnarmennina að fara frá búum sínum til að
starfa fyrir félagið, einkum á \rorin. Hér kemur
bréf frá Benedikt, er sýnir þetta.
Auðnum 29. maí 1897.
Kæri vinur minn.
Pétur var hér í nótt. Vill vera laus við
að fara til Húsavíkur fyrr en Jón Vída-
lín kcmur í júní. Allar dönsku vörurnar
komnar með „Rjúkan“ og von á þeim
ensku með „Hjálmari“ næstu daga. Nú
fer ég út eftir í fyrramálið (sunnudags-
morgun). Dönsku vörurnar gæti ég auð-
vitað klárað (að verðleggja) einn á tveim
dögum. En kæmi „Hjálmar“ næstu daga
með hitt allt, þá afsegi ég að vera einn,
krefst að þú komið til að reyna að klára
allt fyrir hátíð. En komi Hjálmar ekki
fyrr en rétt fyrir hátíðina, verður allt að
dúsa kyrrt fram yfir fund. Hátíðina vil
ég hafa fría, því þá á að ferma stelpu
mína eina. A laugardag er ég heima
hvernig sem á stendur.
Ég sæti færi að senda þér línu frá
Húsavík með nánari ráðagerðum, veit
ekki hvernig, eða hvort þetta kemst til
þín.
Ég er í versta skapi, sem yfir mig hefir
komið. Fæ daglega voðafréttir úr öllum
áttum um stórkostlegt fjártjón og hrylli-
legustu skepnuhöld. Hef sjálfur misst al-
gerlega % af fénu úr þessari undarlegu
sýki.1) Jarðskjálftatjónið2) sýnist mér
(Framh. á bls. 29)
!) Garnormasýki geysaði sum ár sem faraldur
fyrir og eftir aldamótin, einkum á hörðum vorum
eftir langa innistöðu.
2) Jarðskjálftarnir á Suðurlandi 1896. Samskota
var þá leitað hér. — J. S.
SAMVJNNAN 13