Samvinnan - 01.11.1974, Blaðsíða 10

FYRSTU þ*.
SPORIN *r
Neyðin kennir....
Elzta íslenzka samvinnublaðið heitir
„Ófeigur“, lítið, handskrifað blað, sem
hóf göngu sína árið 1890 og var gefið
út af Kaupfélagi Þingeyinga. Þótt blað-
ið væri ekki stórt að vöxtum, hreyfði
það mörgum hugsjónum samvinnu-
stefnunnar, sem siðar urðu að veruleika.
í inngangi „Ófeigs“ er vel lýst þeim
hug og hvötum, sem komu blaðinu á
fót, en hann hljóðar svo:
„Neyðin kennir naktri konu að
spinna". Neyðin kennir mörgum fleiri
að spinna, þótt það sjeu ekki margir,
sem „spinna silki“. Margir hugvitsmenn
og frumherjar framfaranna hafa út úr
neyðinni spunnið öfl náttúrunnar inn
í fullnægingar mannþarfanna. En neyð-
in hefir kennt mönnum fleira en að
spinna, fleira en að spinna sinn þáttinn
hver; hún hefir kennt mönnum að
leggja þættina saman, sameina krapt-
ana, að sameina eptirlanganir og hug-
sjónir manna, að vekja sofin öfl og
hrinda þeim á stað, hrinda þeim á stað
gegn tálmunum andlegrar og fjármuna-
legrar ánauðar.
Það hefur lengi verið á orði, að ekki
hafi önnur meiri ánauð, kúgun og ófar-
sæld gengið yfir vort afskekkta land en
hin alræmda verzlunareinokun. Og þótt
nú eigi að heita „frjáls verzlun", þá
þykir þó enn lifa í gömlum kolum, eins
og dæmin sanna. Hjer í Þingeyj arþingi
hefir á þennan dag eymt eptir í hinum
Jfetafi orn / tr
C^tnuC.jtnuuu (Qfeígur Ti.þ. itncCtcri, Atíttrrr. í. rrU- _ Sljcrri ittrú. fcjtt Attt (imtittrtr .
<i Þ dfcír. \iCfO I
• .(JvGT k.
Í/MHM/ fHctA
d'Cíyhiv (nutnÍK- atuírrj
'ÁItL (fct
'cnu. a<> Jjiuttct- r
. a2> «ffu t
jíríT il, chivL- otictsuji'u 4e*tt 4fi\Sdt4iK.
nu kcui, nuaiur.uttt muxhc^/, aj. fhn-
fuiAvil*
. c-kt

A*j nyuxtt.ist
lutfA út- Apl' toixtíuKUi** .
ax-.l' ^UÍÍuXcfitc^u, mt clu t-t jOoui^-ct t < t i.« .
<on (u^tsi. tíS'i*— (litt/, »no**nu+*t~—>
.þbúm. et< ö? tp....... féú,
Ílíf., /.!.,/iin, V?" iiiji.fiit.rítn
,ki>(,tu,!, io,af{a>tít, Aít...ti',.,, ,,j/,, ,ijj
/ftutotta-p a2 (ttitfa. aftp-
Af/.', 4J Arittt/it jtliíu a. /p£Í**t,
gömlu kolum. Og það er varla efamál,
að neyðin, sú neyð að búa undir þessu,
beindi mönnum leið og vakti menn til
nýrra úrræða. Það þurfti einhver að
færa kaupmönnum heim sanninn um
það, að kröfur þeirra til fátæks almenn-
ings væri helzt til rikilátar, þótt van-
inn helgaði þær ...
Neyðin hefir kennt oss að spyrna gegn
ánauð, ofríki og afvegaleiðslu hinnar
dönsku selstöðuverzlunar hjá oss. Hún
hefir kennt oss að sameina krapta vora,
og það er vonandi, að hún kenni oss að
sníða oss stakk eftir vexti. Verzlunar-
aðferðin hjá oss hefir eigi verið stakkur
eftir vorum vexti, heldur þeirra, sem
aldir eru upp á einokuðum gróða. —
Vjer þurfum sjálfir að velja oss efnið í
stakkinn og sníða hann, þá er meiri von
að hann verði oss að sönnu liði.“
þá ekkjum sem héldu uppi fallegum
tölum um meðalaldur. En það skipti
engu máli hvað hann var að hugsa
af því að nú hafði fjölgað í samkvæm-
inu. Vindlaglóðir voru komnar á víð og
dreif um stofuna, og það grillti í tvo
skeggjaða menn og stúlku í rósóttum
kjól. Haraldur Hálfdán horfði lengi á
þessa stúlku. Það hvarflaði að honum
að hún hefði farið húsavillt.
Mennirnir virtust ekkert hafa heyrt
um Veru Hress. Þeir viku vindlaglóð-
unum til hliðar þegar þeim sýndist.
Þeim var kannski sárt um skeggið.
Haraldi Hálfdáni fannst hlaupinn
töluverður tilfinningahiti í samkvæm-
ið, og það varð með engu móti séð hver
var rétthærri öðrum. Hann stóð upp
og færði sig yfir i sófann til að vera
nær stúlkunni í rósótta kjólnum. Hún
var nógu ung til að vera í gallabuxum
og klossum, en hún virtist ekki hafa
útlit til að vilja standa í neinu merkl-
legu andófi. Haraldur Hálfdán hallaði
sér í áttina að henni og kynnti sig.
Hún svaraði honum ekki. Hann sagði
það gleddi sig að kynnast henni. Hún
tók ekki eftir honum, heldur horfði
svolítið óttaslegin í kringum sig. And-
lit hennar var gott þótt það væri
kannski of frítt til að vera sannfær-
andi, og honum fannst enn hún mundi
hafa villst. Hann sagðist vona þau
gætu talað um eitthvað annað en
jafnrétti kvenna. Orð hans verkuðu
ekki frekar en höndum væri veifað
fyrir andliti blinds manns. Annar
hinna skeggjuðu snaraðist allt í einu
utan úr vindilglóðinni til þeirra, og
það var eins og þögnin og óttinn hyrfi
af andliti stúlkunnar. Maðurinn bað
Harald Hálfdán að færa sig. Hann ætl-
aði sjálfur að sitja nær konunni sinni.
Haraldur Hálfdán færði sig ljúfmann-
lega. Stúlkan með fallega brosið virtist
búin að týna vindli sínum. Nú vildi
hún líka setjast í sófann. Hún bað
Harald Hálfdán að færa sig enn lengra
til að hún gæti setst við hliðina á
þessum skeggjaða. Andlit stúlkunnar
í rósótta kjólnum fékk aftur yfir sig
svolítinn óttasvip. Það var eins og
enginn segði neitt lengur. Þó voru all-
ir að tala nema Haraldur Hálfdán og
stúlkan í rósótta kjólnum. Allt í einu
voru þau horfin úr sófanum þessi með
skeggið og stúlkan með brosið góða.
Það var eins og þau hefðu gufað upp.
Haraldur Hálfdán færði sig aftur í
áttina til stúlkunnar í rósótta kjóln-
um. Frítt andlit hennar var orðið
hvítt eins og gríma.
Eru þið gift í alvöru, spurði Harald-
ur Hálfdán. Það skipti hann svo sem
engu og hann var ekki að reyna að
vera fyndinn, en honum fannst ein-
hver yrði að tala við hana. Hún kink-
aði kolli án þess gríman félli af and-
liti hennar. Svo vantaði eitthvað fleira
að segja við hana, en það vildi ekki
koma. Hann þagði um stund uns hann
spurði:
Vinnurðu úti.
Stúlkan hristi höfuðið. Haraldur
Hálfdán bjóst við ekki þýddi að yrða
meira á hana í bili. Aftur á móti vissi
hann af reynslu að jafnvel stoltustu
konur fengust til að tala ef þær voru
spurðar þessa, einkum ef þær höfðu
ekki not af barnaheimilum. Það þótti
svo mikil vesöld að vinna ekki úti ef
ekki var verið við nám. Hann hafði
ekki tíma til að spyrj a hana hvort hún
væri í háskólanum af því hinn skeggj -
aði maðurinn settist við hlið hans og
rétti honum höndina.
Ég kannast við þig, sagði hann.
Einmitt, sagði Haraldur Hálfdán. Ég
vona að ekki verði nein illindi úr því.
Nei, alls ekki. Hvers vegna illindi.
Mér skilst að nú sé ekkert eftir
nema brennivín og kraftar, sagði Har-
aldur Hálfdán.
Hefurðu misst hitt.
Þekkir þú Veru Hress.
Veru Hress, sagði sá skeggjaði. Hef
ég sofið hjá henni.
Þú gætir hafa lent á línuriti hjá
henni einhvers staðar, hvað sem öðru
líður.
Eflaust, sagði sá skeggjaði. Ef hún
er einskonar mannkynsfræðari þá var
ég orðinn faðir seytján ára. Og þessi
sem var hérna áðan, hann á þrjú. Við
erum sko folar.
Hann er nú giftur, sagði Haraldur
Hálfdán.
Það er ekki nema hálfur mánuður
síðan, sagði sá skeggjaði.
Stúlkan í rósótta kjólnum hreyfði
sig í stólnum. Haraldur Hálfdán leit
af þeim skeggjaða og yfir til hennar.
Hún var hætt að bíta á jaxlinn og
hörð, hvít gríman hafði fallið af and-
litinu. Hann sá hvernig augu hennar
fylltust og hvernig andlitið herptist
saman og sléttist á ný á meðan hún
reyndi að harka af sér. Hún sat graf-
kyrr í stólnum. Það logaði enn í vindli
einhvers staðar úti í rökkri stofunnar,
og hann sá út undan sér í bláar galla-
buxur. Hann sá hvergi stúlkuna með
fallega brosið.
Hvar er maðurinn hennar, hvíslaði
Haraldur Hálfdán að þeim skeggjaða.
10