Samvinnan - 01.04.1981, Blaðsíða 20

Samvinnuhreyfingin árið 2000
tunnan hafi vissulega haft mikil og
afdrifarik áhrif. Staðreyndin er sú að
heimurinn hefur misst mikið af trú
sinni á efnahagskerfi fortíðarinnar, og
á það ekki sist við um sjálfan grund-
völlinn undir fjármálakerfum þjóð-
anna.
• Athugunarefni fyrir
samvinnufélögin
Það sem nú hefur verið lýst er í
stórum dráttum heimurinn sem við
erum að halda inn í á síðustu áratug-
um tuttugustu aldar. Athugunarefnin
i framhaldi af þessu fyrir samvinnu-
hreyfinguna sem heild, eða einstaka
hluta hennar, eru verð rækilegrar
íhugunar.
Svo neikvæðu atriðin séu tekin fyrst
þá sýnist það hafið yfir efa að mörg
samvinnufélög — og jafnvel heil sam-
vinnusambönd — verði að mæta meiri
háttar erfiðleikum á komandi árum,
og það svo að um sum þeirra verði
óvist hvort þau komist af. í mörgum
löndum hefur hlutfallslegur fjöldi fyr-
irtækja, sem neyðast til að leggja uþp
laupana, vaxið óðfluga, og það er ekki
hægt að búast við því að samvinnufé-
lögin sleppi við öll áhrif sliks sam-
dráttar.
En af jákvæðum atriðum er þess að
geta að margt fólk um heim allan mun
vafalaust leita að leið út úr erfiðum
aðstæðum með aðferðum samvinnu-
rekstrarins — eins og fólk reyndar
gerði í stórum stíl í kreppunni miklu
á fjórða áratugnum. Næstu tveir ára-
tugir gætu vel orðið tímabil ófyrirsjá-
anlegs vaxtar í félagsmannatölu sam-
vinnufélaga hvarvetna i veröldinni.
Á sumum þeim sviðum, þar sem op-
inberir aðilar hafa sýnt tilhneigingu
til að draga úr þjónustu sinni, er lik-
legt að fólk leysi vanda sinn viljugt
eða nauðugt með samvinnufélögum.
Þetta á við um margs konar opinbera
þjónustu, þar á meðal íbúðabyggingar
og heilbrigðisþjónustu.
Ef sá efnahagssamdráttur, sem spáð
er í heiminum, verður alvarlegur þá er
ljóst að hvers konar ólaunuð vinna og
sjálfboðaliðastörf i viðustu merkingu
fara að verða vaxandi þáttur í efna-
hagslífinu. Slík störf eru reyndar
miklu umfangsmeiri í flestum samfé-
lögum en menn gera sér yfirleitt grein
fyrir. Allt frá þvi að móðir þurrkar
nefið á barni sínu og þangað til sjálf-
boðaliði í öldrunarmálum aðstoðar
hjálparlaust gamalmenni, þá verða
nær allir einstaklingar aðnjótandi
vinnuframlags frá öðrum sem hvergi
kemur fram i opinberum hagskýrslum.
Það mætti hugsa sér þá stöðu að sú
þjóðarframleiðsla, sem skráð er opin-
berlega, sé að dragast saman, á sama
tíma og afkoma fólksins sé í raun og
veru að batna.
Ef sú staða kemur upp að umtals-
verður fjöldi samvinnufélaga mæti
erfiðleikum vegna samdráttar í efna-
hagslífinu, þá ættu jafnvel samvinnu-
félög annarrar tegundar að íhuga
hvort þau geti ekki reynt að koma til
aðstoðar og hjálpað félögunum sem
eiga i erfiðleikum.
Aðstoð við samvinnufélög í þriðja
heiminum gæti virst vera fremur i
verkahring samvinnuhreyfingarinnar
sem slíkrar heldur en alþjóðlegra
hjálparstofnana og sérstofnana Sam-
einuðu þjóðanna.
® Dökkar horfur
Efnahagshorfurnar fyrir niunda og
tiunda áratuginn eru í raun og sann-
leika dökkar. Hækkandi orkuverð
hlýtur að auka verðbólguhraðann, og
til að svara verkalýðsfélögum, sem
reyna að viðhalda óbreyttum lífskjör-
unum með því að knýja fram launa-
hækkanir, er líklegt að ríkisstjórnir
reyni að berjast við verðbólguna með
hörðum samdráttaraðgerðum í efna-
hagsmálum. Slíkar aðgerðir eru lík-
legar til að auka enn á atvinnuleysið
í iðnaðarríkjunum sem er þó orðið
ærið fyrir. Við gætum því átt eftir að
horfa upp á það að miljónir fólks
svelti, á sama tíma og miklar umfram-
birgðir af matvælum hlaðast upp
annars staðar. Líka gæti fólk lifað það
að olíudollarar hrúgist upp í olíuríkj-
unum, sem gæti gert samkeppnina um
markaði jafnvel enn harðari en hún
hefur verið til þessa, og ef til vill að
þessu fylgi áframhaldandi allsherjar
ringulreið i peningamálum.
Við þessar aðstæður verða samvinnu-
félögin að búa sig undir að standast
samkeppni við sivaxandi vald risa-
stórra fjölþjóðafyrirtækja sem eru i
síauknum mæli farin að láta til sín
taka i efnahagsmálum heimsins. Við
þessar aðstæður sýnast samvinnufé-
lög eiga við tvenns konar innri vand-
kvæði að stríða, sem bæði eiga bein-
línis rætur að rekja til sjálfs sam-
vinnuskipulagsins. í fyrsta lagi eru
arðgreiðslur þeirra af framlögðu fjár-
magni takmarkaður, sem hefur í för
með sér að raunveruleg endurgreiðsla
minnkar með verðbólgunni. Þetta
skapar samvinnufélögum erfiða að-
stöðu við að fá félagsmenn sina til að
leggja fram fjármagn. Fyrirtæki af
öðrum tegundum hafa eins konar
Það sýnist ekki vera hægt að
láta hjól iðnaðarins snúast
með fullri afkastagetu nema
þjóðirnar eigi í stanslausum
styrjöldum, önnum kafnar við
að eyða hver annarri.
Hvers vegna breyttist efna-
hagsástandið frá sjöunda ára-
tugnum svona hrikalega? Ef
til vill vilja ýmsir rekja þetta
til athafna OPEC-ríkjanna.
Þær verður þó fremur að skoða
sem afleiðingu en orsök.
18