Samvinnan - 01.04.1981, Blaðsíða 44

Fyrstu baráttuár tveggja kaupfélaga
Menn voru búnir
að sjá hvern skaða
og skömm þeir höfðu
hlotið af deilum
undanfarinna
ára.
„Úff, kjötið er svo
óhreint, að við það
hanga moldar-
kleprarnir."
En nú fór að bera á sundr-
ung innan félagsins, er gekk
svo langt, að á aðalfundi
1923 gengu 6 menn úr félag-
inu. Vildu þeir að skipt væri
um framkvæmdastjóra.
Þótti þeim Guðmundur of
íhaldssamur og aðgætinn í
fjárreiðum, en hann mundi
vel afdrif félags þess, er
Friðrik stofnaði, og langaði
ekki til að fara þá slóð með
sitt félag. Hinir töldu allt
fært, er fjárhagurinn var
ögn skárri.
Á aðalfundi 1924 varð það
að samkomulagi að skipt
var starfi framkvæmda-
stjóra og formanns, en þó
fóru nokkrir menn úr félag-
inu á því ári og næsta.
Stofnuðu þessir menn Pönt-
unarfélag Þistilfjarðar er
fékk vörur frá Sambandi ísl.
samvinnufélaga og inn-
göngu í það árið 1928.
Það sáu forystumenn fé-
lagsmálanna i héraðinu
fljótt, að þetta var mjög
slæmt ástand, og til stór-
tjóns fyrir héraðið að tvö
samvinnufélög kepptu um
að flytja inn sem mest af
vöru, án þess að athuga
jafnframt greiðslugetuna.
Á árinu 1930 fór Sigurður
Kristinsson, forstjóri, að
vinna að því að sameina
bæði þessi félög. Fram-
kvæmdastjórar þeirra
beggja vildu hætta starfi og
formenn beggja félaganna,
þeir Jóhannes Árnason,
bóndi á Gunnarsstöðum, er
var formaður Kaupfélags
Langnesinga frá 1924, og
Þorsteinn Þórarinsson,
Holti, er var formaður
Pöntunarfélagsins, lögðu
báðir gott til sameiningar-
innar.
Fyrir góða samvinnu allra
þessara manna tókst svo
giftusamlega að félögin
slógu saman öllum félags-
mönnum sínum, öllum eign-
um sínum og skuldum um
áramótin 1930—31.
Var nú ráðinn nýr fram-
kvæmdastjóri, Karl Hjálm-
arsson frá Ljótsstöðum í
Laxárdal. Átti hann ekki
minnstan þátt i þvi að nú
stóðu allir sæmilega vel
saman i fylking samvinnu-
manna, enda voru héraðs-
menn búnir að sjá hvern
skaða og skömm þeir höfðu
hlotið af deilum undanfar-
inna ára.“
• Skuldlaus verzlun og
vöruvöndun
Jón Ólafsson, sem var for-
maður og kaupfélagsstjóri
Kaupfélags Króksfjarðar frá
stofnun þess til 1943, skrif-
aði eftirfarandi minninga-
brot i júnimánuði 1945:
„Kaupfélag Króksfjarðar
var stofnað 1911 af fjórtán
mönnum, þar af ellefu úr
Geiradalshreppi og þremur
úr Reykhólahreppi. Árið
1898 mun Kaupfélag Saur-
bæinga hafa verið stofnað
og þá strax varð deild úr þvi
hér i Króksfjarðarnesi, er
hélst þar til okkar félag var
stofnað. Um aldamótin voru
engar siglingar hingað, en
nauðsynjavörur sóttar á
árabátum annað hvort til
Salthólmavíkur eða i Skarð-
stöð. Nú lét Kaupfélag
Saurbæinga byggja hér og
hjá sjálfu sér portbyggð
torfhús til vörugeymslu og
vöruafgreiðslu, og voru hús
þessi höfð til slikrar notk-
unar til ársins 1904, en þá
lét félagið byggja á báðum
stöðunum verslunarhús úr
timbri, sem enn eru notuð
til þessara hluta þó nokkuð
endurbætt.
Upp úr aldamótunum fóru
að koma hingað smá gufu-
bátar fyrir atbeina Torfa
Bjarnasonar í Ólafsdal og
föður míns, Ólafs Eggerts-
sonar, og þótti þá heldur
lifna yfir þessu plássi, en þá
var það uppskipunin sem
varð mönnum erfið. Skip
lágu langt undan og illt var
um lendingu; við klappir að
lenda og oft erfitt að verja
báta áföllum og brotum.
Þegar Verslunarfélag Dala-
manna hætti og Torfi í Ól-
afsdal stofnaði Kaupfélag
Saurbæinga, var hann far-
inn að þreytast mjög eftir
feiknaerfiði, sem hann hafði
á sig lagt fyrir Verslunarfé-
lagið, heimili sitt og skóla,
svo að hann mun ekki hafa
getað verið eins virkur þátt-
takandi i hinum nýja fé-
lagsskap og hann hefði vilj-
að. Enda fór þessi félags-
skapur fljótlega út af þeirri
braut, sem honum var upp-
haflega ætlað, nefnilega að
verjast skuldum.
Skuldir söfnuðust tiltölu-
lega fljótt hjá einstökum
mönnum. Þetta féll Torfa
mjög illa og þá ekki síður
föður mínum, er reyndi að
verja sina deild skuldum.
Stappaði nærri að Torfi vildi
leysa upp þennan nýja fé-
lagsskap og heyrði ég Torfa
og föður minn tala mikið
um þessi mál og það af
nokkrum þunga.
Torfa fannst — sem von-
legt var — að störf hans og
markmið ætluðu ekki að ná
tilgangi sínum, og allt það
sem hann hafði á sig lagt
til þess að koma á heil-
brigðri, skuldlausri verslun,
illa ætla að launast, svo að
hann var við það að bugast
i þessum efnum.
Faðir minn, sem sagður
var harður af sér á fyrri ár-
um, vildi hins vegar ekki
gefast upp i verslunar- og
samvinnumálunum. Hann
sagði: „Spornum af alefli
við skuldaverslun, hver svo
sem á i hlut, ríkur eða fá-
tækur, æðri sem lægri.“
Hann varð þess valdandi, að
Geiradalsdeildin sleit sam-
vinnu við Kaupfélag Saur-
bæinga.
íslenskir bændur réttu
fyrst við, þegar þeir losn-
uðu andlega og efnalega
af skuldaklafa kaupmann-
anna. Skuldlaus verslun var
stefna kaupfélagsins hér, og
henni var fylgt, ef þess var
nokkur kostur. Að sjálf-
sögðu varð ekki hjá þvi
komist að bregða út af
henni á stundum og félagið
komst i skuldir á vissum ár-
um. En skuldlaus verslun
var annar aðalþátturinn í
stefnu og starfsemi þessa
félags, og fyrir bragðið hef-
ur enginn einstaklingur eða
stofnun tapað á viðskiptum
við það.
42