Fálkinn - 19.10.1929, Blaðsíða 7

F A L K I N N
7
AST OG ELDSNEYTI
EFTIR GUNNAR M. MAGNÚS.
„Þessi sveitasæla — ja — svei —
svei —
Prestsfrúrn stóð upp, gekk linakka-
kert til dyra og lét Imrðina falla fast
á eftir sjer.
Presturinn ieit ekki við, en fann
kuldaþyt leggja frá konu sinni uin
leið og hún gekk út. Hann starði á
þiðu blettina á rúðunum, sem smá-
minkuðu.
Skapið var eins og úfinn sjór. En
af því að hann var prestur stilti liann
sig um að láta gremjuna lirjótast
fram í fossafalli ókvæðisorða.
— — — En þfetta var vandræðamál.
Að vera sveitaprestur og eiga ekki
skán, það var Ijóta ástandið. Það var
eitt af því versta, sem fyrir sjera
Gest liafði koinið. Og ]iað leit út fyrir,
að það ætlaði að vora í seinna lagi i
þetta skifti.
Þó hafði hann sjálfur heðið af
stólnum um sól og vor. En útmánaða-
kuldinn lijelt áfram að læsa sig um
alt og aila. Og það var aðeins af þvi
að hann var prestur, að liann reyndi
að taka öllu með jafnaðargeði.
— Einhver rödd hvíslaði að honum,
að prestar yrðu að hafa langlundar-
;geð.------
— — — Að vera sveitaprestur um
hávetur, verða að sitja og semja ræð-
ur viku eftir viku og eiga ekki skán
— það var auma tilveran. — Ja —
svei — svei —. Þeir vissu ekki hvað
það var, stúdentarnir, sem nú voru að
láta innrita sig i guðfræðideildina.
Það var aðeins af því, að hann var
reyndur i emhætti sinu, að hann misti
ekki trúna á sigur ljóssins.
Ójá — ójá. Víst voru það erfið-
leikar, sem réyndu á sálarþrekið. Að
verða að semja ræður i þessu kulda-
hreysi, eiga að tala ineð eldmóði yfir
söfnuðinum — en vera aftur á móti
heimilisfaðir og eiga ekki skán, —
það var ekki til þess að hlægja að.
Séra Gestur hugsaði til fraintíðar-
innar með kuldahrolli. Það var. eklsi
tilklökkun að liugsa til vornæðingsins
dag eftir dag — fram í apríl — fram
í maí — og eiga bæinn fullan af börn-
um, konuna óánægða og hjúin stirð-
lynd.
Einhvernveginn þurfti að ráða fram
úr þessu eldiviðarleysi. En útlitið var
alls ekki glæsilegt. Kothændurnir i ná-
grenninu voru ekki á marga fiska i
þeim efnum — og til þeirra sist að
flýja.
Einn maður í sveitinni gat þó
hjálpað, en til hans þorði prestur
naumast að liugsa.
Þessi maður var Kjartan á Melum,
■oddviti sveitarinnar og mesti bjarg-
álnamaður. En nú var prsetur búinn
að flýja á náðir hans fyr um veturinn
og hafði þá fengið nokkra liestburði
af skán. Auk þess var liann stór-
skuldugur Kjartani frá síðastiiðnum
vetri og vetrinum þar áður fyrir eldi-
við. Það var því nærri óhugsanlegt að
leita á náðir hans enn, nema með
þvi móti að borga alla fyrri skuldina.
En prestar hafa margt með aurana
sina að gjöra ekki siður en aðrir
menn. —
En eitthvað varð að gjöra. Prestur
kastaði frá sjerblýantinum gremju-
lcga, stóð upp og skók sig, tylti sjer
á tær og hoppaði nokkrum sinnum á
tánum.
Siðan gekk liann út að glugganum.
Frostið liafði harðnað úti og rúð-
urnar voru orðnar allijelaðar.
Hann þíddi gat á lijeluna, beygði
sig niður, dró annað augað i pung,
en liorfði með hinu út í kalda heið-
rikjuna. Þar stóð liann nokkra stund
hálfboginn, með báðar liendur i
buxnavösunum og bað Guð almáttug-
-an um skán.
Alt i einu rjetti hann sig snögt
upp og fór aftur að hoppa á tánum,
svo að gólfið hristist. Hann hafði ver-
ið orðinn kaldur upp að knjám, en
nú færðist liitastraumur uin hann all-
an \ið hoppið.
Þarna var snjallræði, sem lionum
hafði dottið i liug. í þessu eldiviðar-
leysi var ekki um annað að gjörá en
að halda á sjer liita með einhverju.
— Láta alt heimiiisfólkið lioppa sjer
til liita nokkrum sinnum á dag.
Hann hugsaði um Sólrúnu sina. Þó
að hún væri þetta gömul, þetta feit
og þetta þung — átján fjórðungar —-
gat liún ])ó hoppað dálítið heldur en
að sálast alveg úr kulda og skella svo
allri skömminni á hann. Og þá voru
krakkarnir ekki ofgóðir eða Lauga
vinnukona.
Prestur hoppaði enn meira, svo að
Napoleon nötraði og skalf á veggnum.
Siðan settist hann aftur á stólinn
og teygði fæturna frá sjer. —
Þetta var þjóðráð. Honum var orð-
ið funheitt og um kvöldið ætlaði hann
að prjedika þetta fvrir lieimilisfólk-
inu. —
Hann byrjaði aftur að skrifa með
nýjum móð og nýju fjöri, gleymdi um
stund kuldanum og eldiviðarleysinu,
konunni og krökkunum, öllu nema
ræðunni, sem nú gneistaði af áhuga.
Eftir skamma stund lieyrði hann
mannamál framrni í húsinu. Hann
lagði hlustirnar við og hnyklaði ill-
yrmislega hrýrnar, ]>vi að ein röddin
var Iíjartans á Meluin.
Síra Gestur hætti að skrifa og snjeri
hálfskrifuðu örkinni við á horðinu.
Hvaða erindi gat Kjartan átt annað,
en að heimta af honum skuldina eða
semja eitthvað við hann? Vai ekki
Kjartan sífelt í viðskiftaferðum og
peningasnuðri ? Það var líka ])okkalegt
að fara að punga í hann peningum
fyrir skán, sem fyrir löngu var upp-
hrend og gleymd. — — Nei — nei,
liann gat hreint ekkert borgað — —
alls ekkert núna.
Frúin opnaði hurðina og IÝjartan
stóð í dyrunum. Hann var fvrirferð-
armikill í ]>ykkum reiðfrakka, sem
hann hnepti frá sér um leið og liann
kom inn. Hann gekk hvatlega inn
gólfið, svo að kuldastroka læsti sig
ónotalega um prest við komu hans.
Frúin lét hurðina aftur, en presti
fanst l>ungt augnaráð hennar nvíla á
sjer eftir að hún lokaði liurðinni. —
En af því að liann var prestur, tók
hann brosandi í liönd Kjartans, hauð
hann velkominn og hlessaðan og benti
lionum á stól, þvi prestar vita livern-
ig á að koma fram við meðbræður
sína. —
Kjartan settist á stólinn og ræskti
sig fyrirmannlega. Síðan snýtti liann
sjer hraustlega, tók upp tóbaksdósir
og bauð presti tóhakskorn. Hann var
rauður og þrútinn af útiverunni,
skeggið og hárið úfið og mórauður
tóbaksdropi storknaður á nefliroddin-
um. Hann brosti breiðu brosi og presti
fanst hann horfa meinlega á sig í
gegnum gleraugun.
„Þjcr notið lireinviðrið og góðu
færðina, til þess að ferðast", sagði
])restur. „Hvert er ferðinni lieitið?"
„Jeg er nú eiginlega að húsvitja,
prestur minn. — Að minsta kosti hjá
öllum góðhúum sveitarinnar.
Kjartan lineggjaði uppgerðarlilátur.
Préstur reyndi að láta sem minst
bera á ógeði sinu, en hann gat svo
sem giskað á til livers Kjartan hús-
vitjaði. Og prestur taldi sjálfum sjer
trú um þetta sama aftur — liann gæti
hreint ekkert horgað — alls ekkert
núna. — En hann sagði blátt áfram:
„Hafið þjer svo farið viða i dag?“
„Ónei — mjer dvahlist hjá honum
Bjarna gamla á Mýrum. Hann er alt
af góður heim að sækja“.
Presti Ijetti dálitið. Hann vissi að
Kjartan myndi ekki hafa verið að
finna Bjarna á Mýrum í innheimtu-
erinduin. Ef til vill væri liaiin i ein-
hverjum öðrum erindum þangað líka.
Kjartan lijelt áfram:
„Þar var nóg af öllu. Bjarni er
ininn uppáhaldskarl. Við erum lika
jafnaldrar og höfum verið nágrannar
í þrjátiu ár .Ó-já. Bjarni er sómakarl.
Jeg er nú að finna helstu kunningj-
ana fyrir afmælið mitt. Og erindið
liingað var nú að vita, hvort að þið
hjónin vilduð heiðra mig með þvi að
vera gestir mínir á sextugsafmælinu
minu“. —
Kjartan tevgði sig fram, augun
ljómuðu af ánægjuhrosi og munnur-
inn stóð liálfopinn, cins og hann
þyrfti að segja langtum meira, en
vildi aðeins lofa presti að komast að
með þakklátt svar sitt.
Presti varð við eins og hnept væri
frá honum þröngum fötum. Hann dró
nú andanh Ijett og sagði:
„Þjer eruð orðinn þetta gamall,
Kjartan. Þess lierið þjer þó ekki merki
utan á yður. Jeg samgleðst yður og
þakka vingjarnlegt boð yðar“.
„Ó-já, krakkarnir minir vilja að jeg
sje að halda upp á þessi timamót í
lífi mínu“, sagði Kjavtan. „Þau segja,
að jeg sje búinn að vinna svo mikið
að það mætti minnast mín einhvers-
staðar".
„Já, þau eru orðin mörg og marg-
vísleg störfin yðar i þágu sveitarinn-
ar“, mælti prestur.
Kjartan rjeri nú af ánægju og
slrauk lærin.
„Jeg hyrjaði nú reyndar á smærri
trúnaðarstörfunum, en það fór svo, að
jeg vann mjer traust og hækkaði
smátt og smátt. Jeg hyrjaði nú með
hundalækningar og heyjaskoðun. Síð-
an kusu ]>eir mig i sóknarnefndina,
og lolts í hreppsnefndina og tvltu
mjer i oddvitasætið. Mjer fanst það
nú noltkuð djarft í fyrstu fyrir mig,
ómentaðan manninn að taka ]>etta að
mjer, en ])að liefur rætst furðanlega
úr öllu saman“.
Kjartan virtist liafa ánægju af að
segja frá störfum sínum, og presti
fanst, að Kjartan ætlaðist til einhvers
sjerstaks af sjer með heimboðinu.
Nú var um að gera að nota sjer
það, að Kjartan var í góðu skapi. Og
prestur sagði einstaklega hógvær og
hlátt áfram:
„Það hefur ekkert verið skrifað um
vður í blöðin, Kjartan. Furðar mig þó
á því. Jeg hef oft liugsað um að nefna
það við yður, hvort yður væri sama
þó að jeg Ijcti þjóðina vita dálitið af
æfistörfum yðar. Og nú sje jeg að
tækifærið er komið —- á sextugsaf-
mælinu".
Nú liafði prestur hitt naglann á
höfuðið. Kjartan skríkti en reyndi að
dylja mestu kæli sina. Hann sagði nú
smáhneggjandi:
„Þess gat jeg nú varla vænst af yð-
ur, prestur minn. Jeg hafði nú aðeins
vonað, að þjer segðuð kannske nokk-
ur velvalin orð undir horðum —
krakkarnir voru nú líka að smíða
það“.
Prestur hjelt nú áfram i sama tón:
„En mjer finst ekki of mikið, þó
að jeg gerði það lika. En eigið þjer
noltkra mynd af yður, Kjartan?"
Það koin saknaðarsvipur á Kjartan.
Nei — ó-nei — hann átti cnga mynd
af sjer.
„Eii mjer finst að þjóðin þyrfti lika
að sjá framan í yður“, sagði prestur
hýr í bragði, „þjer sláist í för með
mjer suður í vor. Þjer látið mynda
yður og jeg kem greininni með mynd-
inni i eitthvert timaritið".
Kjartan var i sjöunda liimni.
„En þetta er nú altof mikil fyrir-
höfn borgunarlaust. Jeg er hræddur
um að krökkunum finnist það ;kamm-
arlegt, ef jeg sje þetta ekki við yður
í einhverju".
Nú fanst presti að óhætt væri að
minnast á skuldina. Hann sagði þvi
með fjarstæðukeim í röddinni:
Vinsamlegast getið „Fálkans", þegar
þjer skrifið til þeirra sem auglýsa í honum.
„Þjer eigið nú víst hönk upp í bak-
ið á mjer fyrir þessu. Og jeg ætlaði
að fara að minnast á ])essa eldiviðar-
skuld. Mjer verður ekki of svefnsamt,
þó að jeg losaði mig við þá sltuld".
Prestur fann, að þetta var reyndar
fulldjarft teflt. Ivomið gat það fyrir,
að Kjartan færi að reikna saman upp-
liæðirnar og tæki við peningunum feg-
ins hendi. Presti hitnaði þvi óneitan-
lega um hjartaræturnar, á meðan liann
heið eftir svari.
En Kjartan strauk linén og rjeri í
sætinu. Nú var úr vöndu að ráða.
Gefa upp skuldina eða eiga á hættu
að fá Ijelegri minningu — og ákúrur
frá krökkunum þegar lieim kæmi. —
Hann varð að vera dálitið liðlegur við
prest undir ]>essum kringumstæðum
og meira en ]>að — rausnarlegur varð
hann að vera — skeð gat að prestur
mintist þá á rausnarlund hans.
Hann sagði fast, eins og lionum
]>ætti mikils um vert:
„Já, við skulum nú stryka yfir ali-
ar skuldir, síra Gestur minn. Jeg er
hræddur um, að krakkarnir minir
ltunni hetur við ]>að“.
Síðan var eins og hann liti ósjálf-
rátt á hjclaðar rúðurnar og bætti við:
„En verið nú lireinskilinn — segið
mjer — þjer sitjið þó víst ekki i kuld-
anum hjerna, af því að yður vanti
skán ?“ —
Prestur sá, að þetta mál ætlaði að
hafa farsælan enda. Og hænheyrslan
var auðsjeð. — Hann dró því svarið
örlítið á meðan liann þakkaði alver-
unni i skyndi fyrir hina fljótn hæn-
lieyrslu, því prestar gleyma ekki að
þakka drottni sínuni. —
En liann vildi sem minst láta bcra
á fátækt sinni og svaraði því:
„Ó-nei — hægt liefði nú verið að
leggja í. — En auðvitað tekur maður
sjer til þakka rausnarhoð".
Nú fann Kjartan að hann þurfti að
vera verulega rausnarlegur og sagði
þvi fljótt:
„Jeg sendi krakkana strax á morgun
með nokkra hestburði af skán. Og jeg
lief hugsað mjer að láta eitt yfir okk-
ur háða ganga í þeim efnum“.
Nú fann prestur, að þakklæti sínu
gat liann ekki lýst með orðum, og
Kjartan hefur líklega fundið sömu til-
finningu gagnvart þeim manni, sem
ætláði að koma honuin i blöðin, því
að nú runnu þcir saman eins og ást-
vinir og lcystust löngum og innilegum
kossi. — —
Litlu seinna fór Kjartan út úr her-
herginu. Hann ætlaði að flýta sjer,
vildi helst enga liressingu þiggja. En
liann ætlaði aðeins að ltveðja frúna
áður en liann færi.
Kjartan var glaður og fjörlegur, en
frúin var daufleg um leið og hún
rjetti hónum liálfkalda höndina.
En prestur varð að reyna að dylja
bros sitt. Hann var húinn að liugsa
sjer hvernig liann ætlaði að haga sjer.
Þegar þau væru bæði liáttuð, liún
Sólrún og hann, og húin að slökkva,
þá ætlaði liann að taka laglega yfir
um liana, þrýsta henni mjúklega að
sjcr og livisla að lienni gleðitíðind-
unum:
,,A morgun fáum við nóga sltán“.
O prestur hlaltkaði til ltvöldsins og
brosti — þá hafði liann von um að
samkomulagið batnaði. —
Prestur og Kjartan kvöddust úti á
lilaði.
„Gæðamaður er nú Kjartan í aðra
röndina", hugsaði prestur um leið og
liann gekk inn i bæinn.
„Blessaður maður er þessi prestur",
hugsaði Kjartan um leið og liann sló
í klárinn og lileypti úr lilaði. — —
Skánin kom og greinin kom. Prests-
setrið varð aftur hlýU og notalegt,
ástin heitari og sambúðin yndisleg.