Fálkinn - 07.10.1933, Blaðsíða 5

F Á L K I N N
albrynjaður til þess að hefja hið
merka lífsstarf sitt.
Grundvig settist nú aftur að
i Kaupmannahöfn og starfaði
kappsamlega að vísindaiðkun-
um. Ilann liafði skömmu
áður gel'ið út „Stutt yfirlil yfir
veraldarsöguna“, sjerstætt og
einkennilegt rit, sem bygðist á
alt öðrnm skilningi og aðferð-
um en þá tíðkuðust í sagnarit-
un. Hann vill sameina sögu
mannkynsins guðstrúnni og leít-
ar að orsakasambandi milli
þessa hvorstveggja. Á þessum
Kaupmannahafnarárum reit
liann margt fleira, gaf út prje-
dikanir, sem skýrðu nánar skoð-
anir hans á guðfræðinni og
sambandi liennar við veraldar-
sögu og fornan átrúnað, hann
skrifaði mikið um bókmentir,
orkti fjöldann allan af kvæðum
og sálmum og þýddi Danmerk-
ursögu Saxo Grammaticusar af
latinu á dönsku, og einnig
Heimskringlu og Bjólfskviðu.
Prestarnir höfðu born í síðu
Grundtvigs og kölluðu hann
villutrúarmann eða að minsta
kosti sjertrúarmann, en þó fjekk
liann á næstu árum aðstoðar-
prestsembætti við Frelsara-
kirkjuna i Kaupmannahöfn. Um
þessar mundir varð guðfræð-
ingurinn H. N. Clausen prófes-
sor helsti maður skynsemistrú-
armanna og gaf út bók áiúð
1825 um samanburð á siðum
og stjórn kaþólsku og lútei’sku
kirkjunnar. Grundtvig svaraði
samstundis með harðvítugri á-
rás á skynsemistrúna og hennar
menn og fór hörðum orðum
um Clausen og sagði að hann
„hafi snúist í lið með fjand-
mönnurn kristilegrar kirkju og
afneitendum guðs orðs“.Grundt-
vig l'jekk sekt fyrir ummælin
og var honum bannað að láta
prenta nokkuð eftir sig, nema
það hefði verið ritskoðað áður.
Var hann þannig sviftur frelsi
til að láta í ljós skoðanir sínar
og hjelst þetta bann í fjögur
ár. Hann þóttist ekki geta gegnt
prestsembæti við svo búið og
sagði af sjer.
Næstu ár Grundtvigs voru
neyðarár. Hann var svo til at-
vinnulaus, en átti fyrir konu
og börnum að sjá. Styrk nokk-
urn ljekk hann á þessum árum
lil þess að dvelja í Englandi
við fornritarannsókn og var í
Englandi þrjú sumur. Varð
Énglandsdvölin honum til mik-
illar gagnsemdar, þvi að hann
kyntist þar nýjum þjóðarliög-
um og rýmra borgaralegu frelsi
en þá var í Danmörku.
Hinar nýju skoðanir Grundt-
vigs á þjóðfélagsmálum birtust
almenningi af fyrirlestrum þeim
sem hann hjelt árið 1838 í
Kaupmannahöf n. F y rirlestra-
flokkur þessi var um lielstu við-
burði í Evrópu siðustu hálfa
iíldina. Vöktu fyrirlestrar þess-
ir afar mikla atliygli og komu
af stað vakningu meðal álieyr-
endanna. Grundtvig fann þetta
sjálfur og nú þroskaðist hjá
honum |>að áform, sem siðar
komst í framkvæmd og hefir
haft svo ósegjanlega inikla þýð-
ingu fyrir menningu Dana: að
koma upp lýðháskólum.
Skólar þessir skyldu verða
með nýju móti. Orðið er mátt-
ugra en bókin, sagði Grundtvig,
og þessvegna skyldi einkum
kent með fyrirlestrum á þess-
um nýju skólum, en bókagrúsk-
ið og bókstafslærdómurinn
bannfærður.
Á lýðskólunum skyldi fyrst og
íremst lögð áhersla á móður-
málskenslu og þjóðleg fræði
yfirleitt. Sú fræðsla átti að ganga
fyrir öllu og verða undirstaða
allrar annarar mentunar. Grundt
vig vildi láta reisa fyrsta lýð-
háskólann í Sórey, þar sem
Absalon liiskup lægi grafinn og
þar liafði Ludvig Holberg á-
naínað rikinu jarðeign, sem lion-
um þótti tilkjörið skólasetur. En
eins og vita mátti gekk svona
nýung ekki orðalaust fram.
Ýmisir mestu áhrifamenn þjóð-
arinnar börðust gegn henni. En
Grundtvig var óbilandi í bar-
áttunni fyrir lýðskólunum og
tókst að fá Kristján konung átt-
unda til jiess að gefa út tilskip-
un um svona skóla 1847, en
konungur dó áður en nokkuð
yrði af framkvæmdum. Einn
lýðháskóli var að vísu stofnað-
ur 1815 í Rödding í Suður-Jót-
landi, sá er síðar fluttist til
Askov, og á næstu árum stofn-
aði Ivristen Kold skóla sinn í
Ryslinge, sem síðan fluttist til
Dalby og þá til Dalum. En veru-
legur vöxtur kom ekki i hreyf-
inguna fyr en eftir 1864, með
þeim Ludvig Scröder, Ernst
Trier, Kristoffer Baagö og Jens
Nörregaard. — Og það eru eigi
aðeins lýðskólarnir i Danmörku,
sem eiga rót sína að rekja til
áhrifa Grundtvig, lieldur breidd-
ist hreyfingin líka til Noregs
og Svíþjóðar.
Þó að Grundtvig gæti varla
kallast að vera starfandi prest-
ur, voru áhrif hans á kirkju og
kristindóm í Danmörku harla
víðtæk allan seinni hluta æfi
bans. Hann var prestur lítils
safnaðar í Vartovkirkju og var
þetta einskonar fríkirkjusöfn-
uður innan þjóðkirkjunnar. Á
þeim árum kemur liann fram
sem sálmaskáld. Fvrstu sálm-
arnir voru orktir fyrir hátíðis-
daga kirkjunar og gefnir út i
smábeftum, t. d. „í Betlebem er
barn oss fætt“, sem fyrst var
sungið i Vartovkirkju á jóla-
daginn 1845. Árið 1850 kom út
hefti með 30 sálmurn og fram
að dauða Grundtvigs urðu þessi
hel'ti tiu, með samtals 311 sálm-
um.
Grundtvig naut lítils stuðn-
ings kirkjunnar manna í starfi
sinu. Jafnvel Martensen biskup,
sem liafði starf'að með honum
í sálmaútgáfunni sneri við bon-
um bakinu eftir að hann var
orðinn biskup og voru mismun-
andi stjórnmálaskoðanir aðal-
ástæðan til þessa.
En álit Grundtvigs, sem
kennimanns fór sívaxandi. Árið
1857 setti liann fyrsta norræna
kirkjumótið í Kaupmannahöfn
og árið 1871 var hann aðsóps-
mesti maðurinn á 4. samkonar
þingi sem þá var lialdið. Á 50
ára prestskaparafmæli sínu,
1861, fjekk hann sömu metorð
og Sjálandsbiskup og Caroline
Mathilde ekkjudrotning, sem
lengi bafði verið hlynt Grundt-
vig afhenti honum sjöskifta
kertastjku úr gulli og minnis-
peningur úr gulli var sleginn og
afhentur honum að gjöf. Þann-
ig l'jekk þessi andans böfðingi
fulla uppreisn fyrir það, að hann
bafði forðum verið svil'tur rit-
i'relsi og verið i ónáð mikils
meiri hluta hinna ráðandi manna
jijóðkirkjunnar.
Og enn í dag gætir áhrifa
hans í dönsku þjóðkirkjunni
jafnvel sterkar en nokkurs
manns annars, sem verið liefir
í hennar þjónustu.
Þegar Grundtvig dó, 2 sepl-
ember 1872 var það heil þjóð,
sem barmaði fráfall hans. Hann
bafði í sannleika sagt vakið jijóð
sína. Vakið liana til viðurkenn-
ingar og umhugsunar um for-
líð sina og forn norrænar bók-
mentir. Vakið bana til dáða í
og mannað. Vakið hana til um-
hugsunar um lifandi trú. Hrint
verklegum efnum, mentað liana
burt doðanum og dáðleysinu.
Danir eru taldir einna best
mentaða þjóðin á Norðurlönd-
um, eigi sist hvað fjelagslíf og
samtök snertir. Þeir eiga lítið
land en hafa þrautræktað það,
dönsk bændastjett hefir í mörgu
tillili verið brautryðjandi ann-
ara norðurlandaþjóða, svo sem
í samvinnufjelagsskapnum. Og
það má eflaust þakka það hinni
öflugu vakningu Grundtvigs, að
jjjóðin stendur á því þroska-
stigi nú, sem raun ber vitni.
Tilkynning
fpá aðalumboði THULE
til hinna trygðu.
Ársskýrsla Thule fyrir síðastlið-
ið' ár er komin.
Verður hún afhent á skrifstofu
aðaluniboðsins, eigi að eins þeim
trygðu, lieldur og hverjum öðr-
um, er þess óskar.
Skýrslan er að vanda mjög ná-
kvæm, 33 síður að stærð, og inni-
heldur rnjög mörg stórmerk atriði
og skal hjer drepið á örfá þeirra.
Nýtryggingar félagsins á árinu
hafa, þráft fyrir kreppuna, orðið
meiri en árið þar á undan, eða
kr. 5i.213.323. Um þennan vöxt
segir i skýrslunni: „Það er engum
efa undirorpið, að aðalástæðan til
þessarar merku sóknar á svo erfið-
um krepputimum, er ávöxtur trasts
þess, sem Thule alveg sérstaklega
er aðnjótandi sem sparifjárstofnun
Þá er bent á það (í sambandi
almennings á þessum alvörutimum“.
við bónus félagsins), að trygging-
arnar gefi af sjer hreina vexti, einn-
ig þegar þær útborgist fyrst við
enda tryggngartimabilsins, er hinn
tryggði heldur lífi og heilsu allan
tryggingartimann.
Þá er þess getið að rúmlega
fimti hver maður, sem hafi trygt
sig á árinu í Thule, hafi áður átt
tryggingu í fjelaginu og.sje það svo
mkill hluti, að það beri sjerstak-
lega skýran vitnisburð trausls þess,
sem félagið nýtur.
Skýrl er frá því, sem jafnan er
getið í auglýsingum félagsins, að
Thule sje stærsta lífsábyrgðarfjelag
Norðurlanda, en þar með er það
stærsta lífsábyrgðarfjelagið, sem á
íslandi starfar, þvi' að öll fjelögin
hjer á landi eru Norðurlandafjelög.
Um það atriði er, í sambandi
sagt frá því, að tryggingaruþphæð
við tryggingarstarfsemina. á árinu,
fjelagsins nemi í árslok kr. 759.505.
357, eða rúmum 200 miUjónum
meira en hjó þvi Norðurlandafjelagi
hjer, sem næst Tluile gengur að
sltrrð. Þá segir í skýrslnnni (bls.
10) um þetta atriði: ,,þ. e. gfir %
miljarður króna. Með jjessari trggg-
ingarupphæð, sem jafnvel mœld á
Evrópumælikvarða er mjög mikil,
skipar Thule þannig, að eigi verð-
ur um deilt, sætið sem stærsta lífs-
ábgrgðarfjelag Norðnrlanda („Nor-
dens största Lvsförsikringsbolag").
Þá er skýrt frá því, að af á-
góða fjelagsins hafi, eins og ákveð-
hámarksupphæð, kr. 30 þús., en ölk
ið er, verið greitt hluthöfunum, sem
um ágóðanum að þeirri upphæð
frádregiiíni varið í bónús til liinna
trygðu og nam sú upphæð kr.
i.901.905.9'i, en það ér sem næst
99,i af hiindraði af ágóðanum, sem
hinir trgggðu þannig fá.
í bókinni eru töflur og línurit
er sýna þessa sámanburðí og márga
fleiri.
Að endingu er þess gelið, að
Thule eigi meiri hluta hlutafjár
í brunatryggingarfjelaginu „Nor.r-
land“, ált hlutafjeð í brunatrygg-
ingarfjelaginu „Victoria" og mciri
hluta hlutafjár í bruna- og slysa-
Iryggngarfjelaginu „Skandinavien"‘,
alt stór fjelög. Með þessari miklu
þátttöku i brúnatryggingarstárfsem-
inni hefir Thule m. a. enn bætt
aðstöðu sina til viðskifta, og er
þessa getið hjer, enda þótt bruna-
tryggingastarfsemin sje vitanlega án
áhrifa á upphæðir þær, sem Thule
hefir í líftryggingu, enda eru þær
svo sem sjálfsagt er eigi taldar með
í þessum % miljarð líftryggingar-
upphæðar Thule.
Okkur er óbtandin ánægja að
sl ýra hinum trygðu frá hinum sí-
l'elt áframhaldandi góða árangri
af starfsemi fjelagsins. Thule hefír
enn bætt við sig einu ári, sigur-
sælu fyrir sjálft sig og farsælu fyr-
r tryggjendurna, þvi að öndvegis-
æli það, er Thule skipar, er fgrsl
og fremst þvi að þakka, að ágóði
Thnle er ágóði hinna trggðu.
Reykjavík 22. sept. 1933.
Carl D. Tulinius & Co.
Dr. Vyner, læknir í Montreál
heldur því fram, að hann hafi
læknað minnisleysi i manni, með
dáleiðslu. Sjúklingurinn var ung
stúlka, sem liafði lent í höndum
ræningja og verið barin niður. Þeg-
ar hún rakuaði úr rotinu aftur
kom það á daginn, að hún hafði
mist minnið gjörsamlega. Hún
vissi ekki hvað hún lijet og þekti
ekki einu sinni nánustu ættingja
sina. En þegar Vyner hafði haft
hana undir höndum í nokkra daga
hafð’i hún fengið minnið aftur.