Fálkinn - 15.02.1936, Blaðsíða 4

4
FÁLKl'NN
Rauðskinnar í Bandaríkjunum.
Þegar hvítir menn fóru að
taka sjer bólfestu í Bandaríkj-
unum, er talið, að þar hafi búið
um 900.000 Indíána. Þeir voru
einu íbúar og „eigendur“ lands-
ins og höfðu lifað þar frá alda
öðli, dreifðir yfir feikna mikl-
ar víðáttur. En á þremur öld-
um fækkaði þeim svo, að um
1800 var talið að ekki lifðu
eftir nema 350.00 manna. Þeir
höfðu verið drepnir, þúsundum
saman en þó urðu farsóttir þær
og sjúkdóma aðrir, sem livítir
menn fluttu með sjer vestur,
fleirum að fjörlesti, einkum
hitasóttir ýmsar og bólusótt. Nú
er talið, að um 375.000 Indiánar
sjeu í Bandarikjunum, en þess
ber að gæta, að síðan 1880 hafa
þeir mjög blandað blóði við
hvita menn, svo að hreinir —
„fullblóðs“ — Indíánar eru nú
orðnir mjög sjaldgæfir, og fjöldi
fólks í Bandaríkjunum hefir
aldrei sjeð hreinan Indíána.
Kynið er orðið svo blandað.
Eftir þvi sem fólki fjölgaði i
Bandaríkjunum og stjórn komst
þar í fastari skorður, krepti
meira að kosti Indíánanna.
Stjórnin fjekk þeim afmarka-
aðar landspildur til að lifa á
og fjekk hver stofn eða ætt-
leggur sína spildu. Ættleggirnir
eru laldir vera um 200, en mjög
eru þeir misstórir. Sumstaðar
eru Indíánabygðirnar ekki
stærri en stórbýli, t. d. vestur
í Kaliforníu, en stærstu „terri-
toria“ þeirra eru Navajo-bygð-
irnar i Arizona og New Mexico.
Þar er nú aðal Indíánabygðin í
Bandaríkjunum, fremur magurt
land, sem hinir fyrri eigendur
Ameríku liafa orðið að flýja
til undan yfirgangi hvítra
manna. En í nálega liverju ein-
asta sambandsríki U. S. A. eru
Indíánabygðir, undir eftirliti
stjórnarinnar. í fjórum sam-
bandsríkjunum eru næstum
tveir þriðju af Indíánum
Bandaríkjunum, nefnilega 120.-
000 í Oklahama, 44.000 í Ari-
zona, 24.000 i Suður-Dakota og
22.000 i New Mexico. Og af hin-
um nafnkendari ættbálkum
Indíána, þeirra er siðaðir kall-
ast eru Cherokee-, Chickasaw-,
Chactaw-, Chippewa-, Sioux- og
Onandaga-Indíánarnir helslir.
Flestir ættbálkarnir í Okla-
hama eru forríkir og miljóna-
mæringar margir meðal þeirra,
sem selt liafa auðfjelögum oliu-
lindir í landi sínu. Þeir fá
ákveðið gjald af hverri olíu-
tunnu og geta leyft sjer alt það
óhóf, sem hvítir menn geta kent
frá sjer. En vestar lifa ættbálk-
arnir mest liirðingjalífi. Þar
sjást þeir á ferli meðfram ár-
farvegunum með lijarðir, sem
stundum telja um 10.000 fjár
og er það álitlegur bústofn.
Aðrir bálkar lifa á silfursmiði,
sumir vefa gólfdúka, brenna
muni úr leir og mála þá með
sinum hætti. Þykir liandiðnaður
Iudíána bera vott um listrænan
smekk.
Iljá flestum ættbálkunum eru
enn iðkaðir liinir fornu Indi-
ánadansar og leikir, sem svo
víðfrægir eru. Og dansinum
fylgir vitanlega hljóðfærasláttur
á hin fornu og eiukennilegu
hljóðfæri þeirra. Þykir hvítum
mönnum mikið varið i, að sjá
hina tryltu særingadansa Indí-
ána, er þeir hamast nær alls-
naktir með fjaðurskraut og
fáránlegar myndir málaðar á
kroppinn, lioppa, lineigja sig og
beygja og vinda á allar lundir
eins og brjálaðir menn, við
hljómfall hinna einkennilegu
tóna og æpa og skrækja, svo
að sumum er nóg boðið. Hinir
siðmentari Iníánar hafa líka
dansskemtanir, en dansa ekki
berir, heldur festa fjaðralengj-
ur og annað skraut á fötin.
Stundum standa dansskemtanir
þessar meira en viku samfleytt
og þykir það óskiljanlegt hversu
úthaldsgóðir sumir eru í dans-
inum.
Hinum fyrstu landnemum
vestra voru Indíánarnir mestu
liættugripir. Fólk þorði oft varla
milli fjóss og bæjar, vegna ótta
við að Indíánar lægi i leyni og
dræpu þá, og víða þorði fólk
ekki að kveikja ljós á kvöldin,
svo að Indíánar sæi þau ekki.
Þegar tungl var í fyllingu þótti
mest hættan stafa af Indíán-
unum. Margir landnemar bygðu
sjer einskonar vígi við bæinn
sinn og böfðust þar við með-
an tungl var i fyllingu, til þess
að verjast betur yfirgangi Indí-
ánanna. Og jafnan var liafður
vökumaður á hverjum bæ, um
það leyti. Þegar landnemar
þurftu að fara í kaupstaðinn
slógu þeir sjer saman og fóru
með langar kerrulestir og
höfðu með sjer alt fjemætt og
vopn sín, því að Indíánar sátu
jafnan um þessar kaupstaða-
lestir. En stundum gátu land-
nemarnir gabbað Indíánana.
Þannig voru eitt sinn tvær
konur hvílar á leið heim til sín
ríðandi, er þær urðu varar við
að liópur Indíána kom á eftir
þeim, líka ríðandi og færðist
nær. Konurnar vissu af kvik-
syndi skamt fyrir framan, sem
Indíánarnir þeldu ekki. Hleyptu
þær nú hvað af tók fast að
kviksyndinu, en beygðu þá hvor
til sinnar handar á síðustu
stundu. En Indiánarnir vöruðu
sig ekki á þessu bragði og riðu
í fenið og sátu hestar þeirra
þar fastir. Og konunar komust
undan.
Indíánauppreisnin 1862 er sú
hættulegasta sem sögur fara af
í Bandaríkjunum. í aðeius einni
orustunni, við Sioux-indiánana
í Red River dalnum i Minne-
sota fjellu 800 hvílir landnemar.
Voru það einkum norðurlanda-
búar, sem þarna bjuggu og
vörðust þeir af mikilli lireysti.
I annað sinn voru 30 norður-
landabúar í Minnesota á leið lil
kirkju. Rjeðst þá á þá Indíána-
liópur og drap þrettán þeirra.
Og fleira þessu líkt mælti telja.
Þegar uppreisnin loks var kæfð
náðist í verstu forsprakkana.
Voru 303 af þeim dæmdir til
dauða en 18 í fangelsi. Abra-
ham Lincoln, sem þá var for-
seti Bandaríkjanna, náðaði þó
265 af þeim dauðadæmdu, lil
fangelsisvistar, en 38 voru háls-
höggnir í Mankato 26. des. 1863.
Það er margra skoðun, að á-
stæðan til uppreisnarinnar liafi
verið sú, að stjórnin hjelt ekki
loforð sin við Indíána. Sak-
lausir landnemarnir týndu lifi
fyrir það, að stjórnin eða um-
boðsmenn hennar lifðu i vel-
lystingum á þeim styrkjum,
sem rauðskinnunum voru ætl-
aðir, en þeir liðu mikla neyð
um þær mundir, og voru hjálp-
ar þurfar.
Það eru sannkallaðar trölla-
sögur, sem gengu um Indíána
fyr á árum. Og þeim hefir ver-
ið borin röng saga. Indíánar
eru alls ekki eins grimmlyndir
og menn vilja vera láta. Þegar
rjett er farið að þeim og þeim
sýnd góðvild og vinátta, kemur
betri maður þeirra i ljós. Sem
dæmi má nefna að eitt sinn
fundu hvítir menn ungan rauð-
skinna, sem var að verða úti í
byl. Þeir fóru með liann heim
og hjúkruðu honum og hann
rjetli við. Varð hann á lieimil-
inu út veturinn. Um vorið varð
Indiánaupphlaup í nágrenninu
og umkringdu Indiánar bæinn
og ætluðu að drepa alla um-
svifalaust. En þá gekk piltur-
inn á milli. Hann sagði frá
hvernig fólkið hefði farið með
sig og hvað það hefði gert sjer
mikið gott og baðst vægðar
fyrir það. Höfðinginn hlustaði
á mál hans og þyrmdi öllu
heimilisfólkinu.
Eftirfarandi saga sýnir, að
Indíánar eru hvorttveggja i
senn, hjátrúarfullir og tildur-
gjarnir. Átján ára gömul prins-
essa af Wennebagoættbálkinum
hafði lálið kippa hlár sitt stutt
eftir nýjustu tísku. Þetta liltæki
liennar vakti svo mikla gremju
meðal liinna eldri, að liún var
dæmd ræk úr flokkinum. Tók
hún þá barn sitt á handlegg-
inn — hún var gift — og yfir-
gaf flokkinn og mann sinn.
Skömmu eftir að hún var far-
i gaus illkynjuð inflúenza upp
hjá þessum ættbálki og töldu
hinir eldri þetta refsingu af
himnum ofan fyrir að stúlkan
hefði verið rekin á brott. Og svo
var maður líennar sendur út af
örkinui til að sækja hana.
í Santa Fé, sem er liöfuðborg
New Mexico, Cr fjöldi Iudiána.
Það má sjá þá á daginn, sitj-
andi bérliöfðaða á löppum sjer,
vafða inn i sjöl og dúka, fyrir
iitan dju'nar á leirkofum sín-
um, eða þeir eru hjá kaup-
mönnuuum að hafa kaup á
silfursmíðum sínum, leirmun-
um og ullardúkum fyrir mexi-
kanskt silfur, sem þeir nota til
smíðanna.
Spánskir jesúitar og aðl'ar
munkareglur komu til Santa
Fé frá Mexico 60 árum eftir
að Columbus fann Ameriku og
settu upp trúboðsstöðvar ineðal
Indíána, Miguelskirkjan fræga,
frægasta byggingin í Santa Fé,
var bygð 1545, og stendur enn
i dag, þó hún væri bygð úr
leir. Eru veggirnir 3—5 fet á
þykt. Klukkan í kirkjunni er
780 pund og var steypt 1356.
Pueblo-Indíánarnir, sem bjuggu
þá á þessum slóðum eyðilögðu
nokkurn liluta kirkjunnar 1680,
en hún var bygð upp aftur og
þykir nú méð merkuslu forn-
menjum i Bandaríkjunum. í
Santa Fé eru; margir Iridíána-
skólar.
I „Museum of tlie American
Indian“ í New York er merki-
legt safn af allskonar merkum
munum frá Indíánum, sem
þykir einstakt í sinrii röð. Var
það einn riiaður, Clarence B.
Moore, sem safnaði þessum
gripum, en þeir eru 13.500 tals-
ins og flestir frá Florida,
Tenessee, Georgia, Arkansas og
Alabama. Sumir þeirra eru
taldir yfir 1000 ára gamlir. Eru
þeir gerðir úr steini, leir og
málmi.
Fyrir þremur árum dó síð-
asti liöfðingi Chippewa-ætt-
bálksins. Meðal livítra manna
gekk harin undir nafninu John
Dever en rjettu nafni hjet hann
Sha-Bon-Ba-Shjong. Var hann
einn meðlhna í hinu heilaga
ráði Indíána og hafði á liendi
söfnun helgisöngva ættbálksins.
en þeir voru ritaðir á birki-
næfra.
Höfðingi Nez Percé-indíán-
arina, Kip-Kip-Kipeliean var
lengi talinn með merkustu
höfðingjum Indíána og var það
hann, sem kom á friði eftir
Nez Percé-stríðið svonefnda
1877. Tók hann kristna trú að
stríðinu lokuu. Hann kom ofl
lil Washington til að tala máli
kynbræðra sinna við stjórnina
og talaði við fjóra Bandarikja-
forseta. Hann dó 1922.
Það eru 118 ár síðan að fyrst
var farið að reyna samninga
milli Indiána og stjórnarinnar
í Wasliington. Öli þessi ár hafa
verið haldnar margar ræður og
borin fram mörg fruinvörp um