Fálkinn - 09.04.1938, Qupperneq 5

FÁLKINN
Úr Lcuidmannalaugum.
inn má að vissu leyti teljast
húsdýr hjá þjóðinni, hann gef-
ur. meiri arð lifandi en sem
afsláttargripur og ætti því ekki
að vera hætta búin, enda er
}>að „sport“ nú að leggjast niður,
sem tíðkað var hjer áður, að
senda yfirvöldunum skotinn
æðarfugl i nafnlausum böggl-
um, þeim til ögrunar og hrell-
ingar.
Hreindýrið má teljast inn-
lent dýr, þó að ekki væri það
hjer á landnámsöld og hefir
verið alfriðað i fjölda ára, en
svo mikill kyrkingur er kom-
inn í stofninn, að menn efasl
um hvort nokkurt dýr sje lifandi
lengur á Reykjanesskaga. Það
væri full ástæða til, að blása
nýju lífi í þennan stofn með
innflutningi og kemur það síst
í bága við náttúrufriðun, þvi
að tilgangur hennar er að gera
ríki náttúrunnar sem fjölskrúð-
ugast. En við innflutning nýrra
dýrategunda verður að fara
mjög gætilega. Norska friðun-
arfjelagið lagði t. d. á móti
innflutningi skosku rjúpunnar
til Noregs, vegna hættu á að
hún flytti sýki með sjer, og
mótmælti innflutningi hjartar,
af ótta við, að innflutta kynið
mundi mynda blendingskyn af
norska hirtinum, sem er hrein-
ræktaður og ekki til annars-
staðar. Og Islendingar hafa
fengið að kenna svo alvaflega
á hættunni af innflutningi dýra
nú nýverið, að þeim mun fara
eins og brenda barninu næstu
áratugi.
Þegar hvalurinn gekk til
þurðar upp úr aldamótunum
var gripið til friðunar og var
náttúran þá fljót til að kippa
því í lag aftur, sem komið var
í óefni. Nú eru hvalveiðar
bvrjaðar aftur í smáum sfíl og
menn varast að ofgera stofnin-
um. Það er dæmi um samvinnu
mannsins við náttúruna, frið-
samlega samvinnu i stað ráð-
rikni.
Siðan byrjað var á klaki lax-
og silungshrogna lijer á landi,
má segja að lax og silungur
sje kominn í tölu íslenskra hús-
dýra. Friðunarákvæði voru eina
ráðið til þess að afstýra þvi,
að árnar tæmdust af fiski, eins
og allar horfur voru á að þær
mundu gera, meðan mönnum
hjelst uppi að þvergirða árnar
með netum og varna göngum
upp í árnar. Selurinn hefir fall-
ið í ónáð löggjafarvaldsins þar
sem hann spillir laxgöngum í
ám og er rjettdræpur, vegna
þess að laxinn er arðmikill
nytjafiskur. Hann lendir í sömu
fordæmingunni og melrakkinn
hjer og björninn i Noregi —
fyrst um sinn Ef honum fækk-
aði svo, að bans gætti litið við
árósa, mundi annað hljóð koma
í strokkinn.
1 stuttu máli: Þar sem arðs-
von er af friðun kemur hún
sjálfkrafa, því að þar er frið-
unin hagnýtt atriði. Islensk
friðun hefir einkum vitað að
þessari hlið málsins og þó hefir
hin eigi með öllu verið vanrækt.
Er þá fyrst að minnast friðun-
ar Þingvalla. Guðmundur
Daviðsson kennari mun hafa
orðið einna fyrstur manna til
þess að rita urn þjóðgarða er-
lendis og kynna almenningi
náttúrufriðun og það var þvi
engin tilviljun, að hann yrði
settur umsjónarmaður Þing-
valla, þegar það var fram-
kvæmt að friða alt Þingvalla-
land og gera það að „þjóð-
garði“. Það er enginn vafi á
því, að framkvæmd þessarar
þjóðgarðshugmyndar sætir
mjög misjöfnum dómum. Hún
hefir verið dýr og er dýr, svo
að ástæða er til að krefjast
þess að hún verki, en á það
brestur mjög, eins og þeir vita,
sem sjá fjárhópana í besta næði
á beit í skógarleifunum, sem
verið var að friða og eftir að
bændur á svæðinu voru levstir
al með stórfje til þess að hætta
að halda sauði. Steinbærinn á
ÞingvöIIum verður aldrei vin-
sæll og samlagast aldrei staðn-
um; það hefði átt að byrja
með alíslenskum fornlegum bæ,
sem hefði orðið vísir að úti-
safni, er sýndi byggingarstíl
þjóðarinnar á ýmsum timum,
Og svo að minst sje á smámuni,
sem þó skifta miklu, má nefna
að innreiðin i þennan þjóðgarð
íslendinga og helgasta stað að
fornu og nýju, er ekki bein-
línis neitt falleg lofgerð um
smekkvísi Islendinga á 20. öld-
inni, fremur en tilberaverks-
hliðið að norðanverðu er próf-
vottorð á tæknina.-------
Meðvitund þjóðarinnar um
skyldur hennar við náttúruna
og verk liðinna kynslóða hefir
skýrst á síðasta mannsaldri.
Geysir mundi ekki seldur úr
landi núna, eins og fyrir 40
árum. Og fyrir 30 árum strand-
aði það á „þráa“ bóndadóttur
einnar austur í Biskupstungum,
að Gullfoss yrði seldur til út-
landa. Nú er víst mest öll þjóð-
in komin í fótspor þessarar
bóndadóttur. Fyrir 20 árum
þótti það „smart“ auglýsing að
klína nafni verslana í Reykja-
vík á stóra steina meðfram
þjóðvegunum. Nú mundi engin
verslun á landinu fást til sliks.
Virðingin fyrir náttúrunni hefir
aukist svo, að sá verknaður
hlýtur fordæmingu allra sið-
aðra manna — sami verknaður-
inn sem ekki þótti verri en svo
fyrir rúmum þrjátíu árum, að
foringjar af þýska keisaraskip-
inu „Hohenzollern“ Ijetu sjer
sæma að fremja hann á klett-
unum norður á horni í Noregi.
íslendingar eiga að vernda
fleira en Geysi, Gullfoss og
Þingvelli. Þeir eiga að vernda
þau fáu gömlu mannaverk,
sem til eru í landinu, og þó að
til sje fjelagsskapur hjei', sem
lætur sig þetta skifta sjerstak-
lega, þá væri síst úr vegi, að
náttúrufriðunarfjelag tæki þetta
mál á starfsskrá sina líka. Þeir
þurfa að vernda ýmsa fagra
fossa gegn væntanlegri ágengni
manna, sem vilja temja þá og
láta þá mala gull. — —
Þessi árin eru menn farnir
að venja komur sinar inn í ó-
bygðir landsins meira en
nokkru sinni fyr. Þar má lieita
ónumið land, þó að sauðkindur
hafi ef til vill kroppað helstu
nögurnar þar í þúsund ár
þetta er þjóðgarður Islands. Og
þessvegna ber gestum þeirn sem
þangað koina, að liaga sjer eftir
því og varast að gera nokkuð
það, sem brevtt getur útliti
staðarins, hvort heldur það er
að rífa upp blóm eða skilja
eftir blikkdós. Þeir eru á frið-
helgum stað sem þeir eigi að-
eins eiga að bera virðingu fyrir
heldur loíningu. Aðrir hafa
ekki erindi þangað.
Þeim stöðum er hættast er
mest örtröðin mæðir á. Þá
sannast það, að það er engin
hótfyndni að amast við því að
blóm sjeu slitin upp, því að
margt smátt gerir eitt stórt. Það
sem gefur staðnum tign og
fyllir gestinn hrifningu er ekki
síst það, að staðurinn sem hann
stendur á sje ósnortinn. Það
getur truflað fallega hugsana-
rás að i-ekast á umbúðir af
„Commander“ eða sardínudós
inni í Karlsdrætti. Maður er
vaknaður af draumi og kominn
á Laiigaveginn.
Óbygðirnar eru viðkvæmar og
i þögn þeirra ber meira á liverj-
um fölskum tón en í kliðnum.
Andspænis tign náttúrunnar er
inaðurinn og hans verk lítill
og auðvirðilegur. Hvergi kom-
ast mannaverkin jafn eftir-
nxinnilega í gapastokkinn og
þegar þau standa gagnvart feg-
urstu snildarverkum • náttúr-
unnar. Nú eru farin að i’ísa upp
mannvirki á ýmsum þeim stöð-
um, senx menn sækja sakir feg-
urðar þeii’ra. Þar er vandfarið
og það er eitt af hlutverkum
þeirra, sem náttúrufriðun
stjórna, að liafa eftirlit með
því, að slík mannvirki sjeu á
rjettum stað. Því miður lýsa
sunx þessi mannvirki ekki
þroskaðri dómgreind nje
smekkvísi. Það ber t. d. vptt uiíi
að talsvert vanti á djúpa lotn-
ing fyrir náttúrunni, þegar náð-
hús eru sett eins og heiðurs-
vörður beint á móti frægasta
fossi íslands. Slík mistök verð-
ur að lagfæra þegar i stað, svo
að þau gleymist sem fyrst.
Náttúrufriðunarfjelag liefir
eigi aðeins það hlutverk, að
vera á verði allstaðar þar, sem
hætta er á, að náttúrunni og
fornum mannaverkum sje mis-
boðið. Því er einnig skyll að
fræða almenning um hin nxerk-
ari fyrirbæri í búskap náttúr-
unnar og unx sjerkenni ýmsra
staða. Hjer er gefið út ágætt
tímarit bin síðari ár, þar sem
Frh. bls. 14.