Fálkinn - 02.07.1938, Blaðsíða 5

F Á L K I N N
5
á ljósmyndaplötum sýnast þær
vera eitt ljóshaf. Hjer er um
stjörnukerfi að ræða, sem virS-
ist i mörgu svipa til Vetrar-
brautarinnar. ÞaS hefir tekisl
aS ákveSa fjarlægS Andromeda-
þokunnar meS því aS nota sjer
eiginleika áSurnefndra blossa-
stjarna og útkoman er ótrúleg:
LjósiS þarf nefnilega fasl aS
miljón ár til þess aS komast
frá Andromedaþokunni til okk-
ar. ÞaS er sama og aS segja, aS
myndirnar sem viS tökum af
þokunni nú, sýna hana eins og'
hún var fyrir miljón árum. Eng-
inn veit hvernig hún lítur út
í dag. ÞaS fær enginn aS vita
fyr en eftir miljón ár. Líklega
er hún ekki mikiS breytt, því
aS í þroskasögu stjarnanna eru
þúsund árin eSa miljón árin
eins og einn dagur.
Hve óskiljanlega langur tími
er liSinn síSan ljósiS sem viS
sjáum nú, fór af staS frá And-
romedaþokunni. Þegar Egyptar
bvgSu pyramídana átti þetta
ljós aSeins síSasta hundraSasta
partinn af leiSinni ófarinn til
jarSarinnar. En meSan þaS var
aS komast þennan hundraSs-
hluta náSi menning faróanna
hámarki og leiS undir lok,
Grikkir og Rómverjar risu og
hnigu og hver þjóSflutninga-
aldan eftir aSra skoiaSist um
jörSina.
A NDROMEDAÞOKAN er eng-
an veginn eina stjörnu-
kerfiS, sem viS höfum upp-
gölvaS, fyrir utan þaS, sem
jörS vor er í. Fram til þessa
hafa fundist milli 1 og 2 miljón
stjörnukerfi. En Andromeda-
þokan er bara eitt af þeim
næstu! Risasjónaukar stjairn-
fræSinganna geta nú náS Ijós-
inu frá vetrarbrautum, sem eru
svo fjarlægar, aS IjósiS frá þeim
er aít aS 230 miljón ár á leiS-
inni. Og þaS er mikil fjarlægS.
230 miljónir sinnum sekúndu-
fjöldinn i árinu sinnum 300.000
kílómetrar. Og í hverri stjörnu-
þoku eru eflaust þúsundir og
miljónir þúsunda af stjörnum,
og hver stjarna er sól, oft miklu
stærri og heitari en okkar sól.
Og Iive margar vetrarbrautir
skyldu vera umfram þá, sem
mennirnir hafa uppgötvaS, meS
hinum ófullkomnu áhöldum
sínum? Eddington talar um
100.000 miljón vetrarbrautir
meS 100.000 miljón stjörnum í
hverri. Og á hve mörgum stjörn-
um er líf? Spurningin er eSli-
leg en henni verSur aldrei svar-
aS. —
Hinn frægi stjarnfræSingur
James Jeans setur fi’am dæmi,
sem gefur allgóSa hugmynd
um fjarlægSii’nar í himingeimn-
um. JörSin hreyfist um þaS bil
12 sinnum hraSar en járnbraut-
arlest gerir harSast, og meS
þessum liraSa tekur þaS jörSina
eitt ár aS komast kringum sól-
ina, en sú vegalengd er 1000
tniljón kílómetrar. ViS tökum
þetta sem miSdepil fyrir him-
ingeiminn og hugsum okkur aS
þessi braut jarSai’innar sje á
viS títuprjónhaus. Hugsum okk-
ur aS allar fjarlægSir sjeu
minkaSar aS sama skapi. Þá
yrSi næsta stjai-na i 200 metra
fjarlægS og meSalfjarlægSin
milli stjarnanna í Vetrarbraut-
inni um 400 metrar. En ef him-
ingeimurinn er tekinn í lieild
er meSalfjai’IægSin milli stjarn-
anna, ef viS hugsum okkur þær
eins og dustkorn og fjarlægS-
ii’nar minkaSar þar eftir, 130
kilómetrar. ÞaS er meS öSrum
orSum „langt á tnilli bæja“ i
himingeimnum. AS meSaltali
þarf stjarna aS þjóta um geim-
inn eina miljón miljón miljóna
af árum áSur en hún rekst á
aSra stjörnu.
T3EYNUM svo aS gera okkur
grein fyrir stjörnukerfi þvi,
sem viS teljumst til: Vetrar-
brautinni. ViS skulum halda
líkingunni unx, aS braut jarS-
arinnar kringum sólina sje á
borS viS ummál títuprjóns-
hauss. MeS sanxa hlutfalli
mundi velrarbrautin verSa á
stærS viS alla Ameríku. FerSa-
lag jarSarinnar um liimingeim-
inn kringum sólina í hlutfalli
viS Vetrarbrautina, er þá eins
og títuprjónsliaus í hlutfalli viS
Ameríku. Og svo verSum viS
aS minnast þess, aS þessi vetr-
arhraut er aSeins ein af, látum
okkur segja, 100 þúsund miljón-
um annara stjörnuþoka. Ef viS
liöldum likingunni meS títu-
prjónshausinn ætti aS vera um
50.000 kílómetrar milli hvers
títuprjónshauss. Hlutfall jarS-
brautarinnar viS þann hluta
himingeimsins sem liægt er aS
sjá í bestu kíkirum er eins og
hlutfalliS milli títuprjónshauss-
ins og 6 miljón kílómetra línu
i allar áttir.
ÞaS má ýkjulaust segja, aS
stjörnurnar sjeu eins margar
og dustkornin í London. Hugsi
maSur sjer sólina eins og dust-
korn í stórborg og jörSina sem
miljónasta hluta af slíku dust-
korni fáum viS hugmynd um
stærS hennar i hlutfalli viS
þann hluta algeimsins, sem
menn vita nokkuS um.
Það hefir koinið fyrir hjer á
landi, að stefna hafi verið lesin yf-
ir líkum dauðra manna, en hvað er
það á móti því sem Stefán páfi
gerði við Formosus fyrirrennara
sinn árið 1896. Hann ljet grafa upp
lík hans og stefna því fyrir rjetl
og var málið sótt og varið eins og
lifandi maður ætti hlut að ináli. Lik-
ið fjekk dóm og var því að svo
búnu fleygt i ána Tiber.
Fakir einn í Lahore í Indlandi
gekk siðustu þrettán ár æfi sinnar
í einskonar hringabrynju úr hlekkj-
um, sem hann hafði safnað að sjer
smám saman. Var brynja þessi 670
pund á þyngd og gekk fakírinn í
henni án þess að sjáanlegt væri að
hún væri honum til þyngsla.
GEORG KONUNGUR
Á HNEFLEIKAPALLINUM.
Það er ekki dags daglega sem kon-
ungar sjást á linefleikapalli. En ný-
lega kom Georg Englakonungur ,.i
hringinn“ er hann afhenti verðlaun
eftir sanikepni í unglingaflokki.
MADELEINE CAROLL
varð fyrir þeim óskunda í vor, að
hús hennar flæddi, svo að hún komst
ekki á burt þaðan i þrjá daga. Hjer
sjesl hún ásamt nágranna sínum, i
klofháum gúmmístigvjelum, eftir að
hún var komin „á þurt“.
JEAN CHATJBURN OG
ROBERT TAYLOR
voru nýlega að skemta í útvarpi.
Vildi þá svo lil að ljósleiðslan bilaði
hjá útvarpinu og urðu þau að hafa
ljósker meðan þau voru að ljúka við
dagskrána.