Fálkinn - 23.07.1938, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
Konungur opnar landbúnaöarsýninguna á Bellahöj. Við hlið hans
sjást Ingiríður krónprinsessa og krónprinsinn.
eins og kunnugt er var hann at-
liafnalítill og á stundum ekki
með öllum mjalla, en liinn ágæti
stjórnmálamaður A. P. Berns-
dorf rjeð mestu i landinu; var
það víðsýnn maður og næsta
frjálslyndur og' næstu árin efl-
ir afnám bændaánauðarinnar
var margt gert til þess, að rjetta
danska landbúnaðinn við.
En sú viðreisn fór liægt. Á
fyrri hluta síðustu aldar urðu
ekki verulegar framfarir í land-
búnaðinum danska. Það er fyrst
eftir stríðið við Þjóðverja 1864
og missi hertogadæmanna að
bændastjettin danska hefsl til
vegs, fyrir liina stórmerku for-
göngu Tietgens, Dalgas og ann-
kepni við rússneska kornið, og
öll áhersla lögð á framleiðslu
mjólkur og kjöts. Samvinnu-
mjólkurbúin unnu smjör og
osta úr mjólkinni og vönduðu
afurðirnar svo, að þær feiigu
vissan markað í Englandi og
Þýskalandi. Og samvinnuslátur-
búsin tóku við svínunum og'
nautunum og gerðu útflutnings-
vöru úr ketinu. Eggjasamlög-
in tóku við eggjunum og komu
þeim á markaðinn. Danskar
landbúnaðarafurðir hlutu lieims
frægð og afkomendur ánauðugu
bændanna voru orðnir fyrir-
myndar-bændur, sem ráku bú-
skapinn á strangvisindalegum
grundvelli, bættu bústofninn og
Frá bændaánauð tii Bellahöj
‘TVENNIR eru tímarnir! mega
A danskir bændur segja. Fyrir
150 árum voru þeir þrautkúg-
aðir og ófrjálsir aumingjar —
i dag er danska bændastjettin
fyrirmynd allra lieimsins bænda
og rekur landbúnaðinn á full-
komnari hátt en nokkur önnur
þjóð og Danmörk er eitt þraut-
ræktaðasta landið í veröldinni.
Það er því ekki að ófyrir-
synju, að danskir bændur mint-
ust þess nú í sumar, að 150 ár
voru liðin siðan þeir urðu nokk-
urnveginn frjálsir menn, þó að
vitanlega væri frelsið fremur i
orði en á borði fyrstu árin. En
árið 1788 var hinn illræmdi átt-
hagafjötur afnuminn — það frels
isboð rak svo að segja afnám
hinnar algerðu verslunareinok-
unar á Islandi. Og i einolumar-
ákvæðunum hafði það verið
eitt, um skeið, að menn máttu
ekki versla nema i ákveðnum
stað. En þeir máttu þó flytja
búferlum. Danskt bændafólk
var það ver sett, að það mátti
ekki flytja búferlum — það
varð að hýrast þar sem það
var komið. Bændur og bænda-
synir voru því í raun rjettri
ánauðugir þrælar.
Bændaánauðin hvíldi eins og
mara á dönskum bændum í 55
ár, frá 1733 til 1788. Uppruna
hennar má rekja til herskyldu-
ákvæðanna í landinu. Með til-
skipun frá árinu 1701 bafði
ljensgreifum og óðalsherrum
verið fyrirskipað að liafa jafn-
an til taks ákveðinn fjölda vopn
færra manna, ef konungurinn
þyrfti á að halda til hernaðar.
Þetta notuðu óðalsherrarnir sjer
svo til þess, að banna landset-
um sínum að flytja á burt af
jörðunum og kváðust að öðrum
kosti ekki gela liaft vissu fyrir,
að nægilegir hermenn væru fyr-
ir hendi í þeirra umdæmi. Var
þetta vitanlega algerlega ólög-
legt. En ljensherrunum tókst að
fá konunginn til að staðfesta
þetta. Kristján konungur VI.
endurreisti landherinn með til-
skipun 1733, er verið liafði af-
nnminn þremur árum áður og
nú urðu það ljensherrarnir,
sem fengu hin eiginlegu her-
skylduvöld í liendur. Þeim var
i sjálfsvald sett að gera hvaða
menn í umdæmi sínu sem þeir
vildu herskylda, á aldrinum 14
—36 ára og samkvæmt þessum
lögum var hverjum bónda eða
vinnumanni, sem var á her-
skylduskrá, bannað að flytja
á burt úr umdæminu. Árið 1741
var aldurstakmarkið lengt, svo
að nú voru allir átthagáfjötrað-
ir á aldrinum 9 til 40 ára og
1764 komust drengir undir átt-
hagafjöturinn fjögra ára.
Gallarnir á þessu skipulagi
komu bráðlega i ljós. Fyrst og
fremst var það i fylsta máta
ómannúðlegt og í rauninni eins-
konar þrælabald. Og í öðru
lagi beittu margir óðalsherrar
þessa fjötruðu þegna sina
liinni mestu harðneskju, — þeir
vissu sem var, að þeir gátu
ekki lilaupið úr vistinni, bversu
illa sem með þá var farið. Og
nærri má geta hver ábrif þessi
ánauð hefir liaft á bændurna
sjálfa. Þeir mistu allan hug til
viðreisnar, þeir vissu að þeir
gátu aldrei eignast neitt og að
þeir voru ekki annað en vinnu-
dýr. Þetta mikla þjóðfjelags-
mein varð þess og valdandi, að
öllum landbúnaði hnignaði slór-
uin og alt gekk á trjefótum.
Bændaánauðin er eitt ömurleg-
asta hnignunarskeiðið i sögu
Damnerkur.
Frjálslyndir menn kváðu upp
úr uin þessa óhæfu en þó hefði
tæplega verið tekið mark á orð-
um þeirra, ef aðrir hefðu ekki
einnig sjeð, að alt var að sigla
í strand. Ög árið 1788, hinn 20.
júní voru átthagafjötrarnir loks
afnumdir og. nýtt timabil hefsl
í sögu Dana. Þá var Christian
VII. konungur í Darímörku, en
ara ágætismanna. Þá kvað við
kjörorðið: „Það sem út á við
tapaðisl skal endurheimt inn á
við“. Samvinnan i landbúnaði,
sem danskir bændur voru liöf-
undar að, kemst nú á l'ót og
eflist, og búnaðarháttunum er
gerbreytt. Áður bafði verið lögð
allmikil áhersla á kornrækt. Nú
var horfið frá • henni því að
kornið danska stóðst ekki sam-
jarðirnar og hagnýttu alt svo
sem frekasl var unt.
Það var þessi framför, sem
sýnd var á iandbúnaðarsýning-
unni á Bellahöj við Kaupmanna-
liöfn í júli. Bellahöj er lítill
búgarður við feispebjerg, í út-
jaðri IÝaupmipnnahafnar og
þann stað valdi landbúnaðar-
Frá opnun landbúnaðarsýningarinnar.