Fálkinn - 29.10.1938, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
fíevtel Torvaldsen (sjálfsmynd).
Vart mun til sá Reykvíkingur,
ei ekki man eftir myndastyttu,
er stóð á miðjum Austurvelli
áður en hún var flutt þaðan
burt, er minnismerki Jóns Sig-
urðssonar var sett þar. Þessi
stytta var af myndhöggvaran-
uin fræga Bertel Thorvaldsen,
gerð af honum sjálfum. Nú á
þessi sama stytta sæti suður í
Hljóniskálagarði, en er ekki
veitt svo mikil athygli sem áð-
ur, þar eð hún er síður á al-
mannafæri en meðan hún stóð
á Austurvelli. Annað lislaverk
er til eftir Thorvaldsen hjer i
Reykjavik, sem margir Reykvik-
ingar kannast við, en það er
skírnarfonturinn fagri i Dóm-
kirkjunni, sem er gjöf lista-
mannsins til íslendinga. Vildi
hann með gjöf þessari votta ást
sína íslenskri þjóð, sem lífsræt-
ui hans iágu frá að nokkru
leyti.
Myndhöggvarinn, Bertel Thor
valdsen var fæddur í Kaup-
mannahöfn 19. nóvember árið
1770. Faðir hans, Gottskálk að
nafni, var íslendingur. Hann
liafði farið ungur utan og var
trjeskeri að iðn. En móðir Bert-
els var jótsk bóndadóttir og
hjet Karen Grönlund. Foreldr-
arnir voru mjög fátæk og það
hætti heldur ekki úr skák að fað
irinn var mjög hneigður til áfeng-
isnautnar. Það þarf ekki að taka
það fram, að Bertel litli naut
engrar mentunar í æsku annar-
ar en þeirrar að lesa og skrifa.
Bæði var það að efni skorti tii
að setja liann til menta og liitt
að drengurinn fór að hjálpa
föður sínum í iðn hans, þegar
hann stálpaðist.
11 ára garnall komst hann
þó inn í kunstakademíið, og
eftir tiltölulega stutl nám þar
Bertel Thorvaldsen.
vann hann silfurmedalíu þess
fyrir verk, er hann hafði leyst
af liendi. 1789, þegar Bertel var
19 ára fór fram samkepni inn-
an akademísins og vann liann
þá gullmedalíu og vakti þar
með á sjer athygli, sem liafði það
í för með sjer, að liann fekk
ferðastyrk til suðurfarar hjá
rikinu. Úr ferðalaginu varð þó
ekki fyrst um sinn og ollii því
ýmsar ástæður. En ein megin-
ástæðan var sú, að liann varð
að styrkja heimili sitt, þar eð
faðir hans lagðist í meiri og
hann yrði hafður að liáði fyrir
það, svo að hann kvaldi sig til
þess að vera kyr, og var það
norrænni list mikið lán að svo
var. — Fyrstu árin á Ítalíu fóru
mest í það að skoða söfn og
stæla forna höggmyndalist, en
frumleg verk frá hans hendi
eru engin frá fyrstu árunum
i Róm. Og satt að segja fengu
vinir hans heima í Danmörku
alt annað en örfandi ummæli
um hinn unga listamann, ef
dæma skal eftir orðum hins
fræga fornfræðings, Zoéga, i
Listamaðurinn af guðs náð, sem heimurinn hyllir og
dáir enn í dag, þó að liðin sjeu næstum hundrað ár frá
dauða hans. Eins og flestum listamönnum var honum
leiðin upp á hátind frægðarinnar erfið og brött, en engir
örðugleikar megnuðu að snúa honum við, því hann var
knúinn áfram af innra afli, sem brýtur sjer brautir gegn
um allar torfærur.
meiri óreglu er hann eltist og
vanrækti fyrir það iðn sína
og heimilisskyldurnar. Það var
ekki fyr en 1796, að liann komst
að heiman með danskri fregátu,
sem gekk suður til Miðjarðar-
l.afs. Kom hún við í Palermo
á Sikiley, en fór þaðan til Nea-
pel, þar sem Bertel skildi við
hana og hjelt til Róm, hinnar
eilífu horgar.
— Við sjáum í anda hinn
unga, óframfærna Norðurlanda-
húa reika um götur Róm. Lista-
mannsauga hans fangar hvar-
vetna fegurð. Hann gengur á
söfnin og skoðar með ná-
kvæmni liin tignu og glæsilegu
listaverk fornþjóðanna, Grikkja
og Rómverja. Það er eins og
nýr heimur opnist fyrir honum.
Enda kunni hann að meta þá
þýðingu sem þessi fornu lista-
verk höfðu fyrir liann, ef dænra
skal eftir smásögu þeirri, er
hjer fylgir. Hann var einu sinni
spurður að því i samkvæmi hve-
nær hann væri fæddur. Það
vissi hann ekki, eða ljest ekki
vita „en 8. mars 1797 konr jeg
til Rómaborgar, og þann dag
get jeg talið fæðingardag minn“.
Og síðar var Jiessi dagur stund-
um kallaður „rómverski fæð-
ingardagurinn“ hans og hald-
inn hátiðlegur af virtiun hans
og kunningjum. En ekki er þess
að dyljast, að hin fyrsta Róma-
vist hans liafði sínar skugga-
liliðar. Hann var mállaus og átti
þarna enga vini, er liann gat
leitað til. Hann tærðist af lieim-
þrá og lá nærri að hann misti
móðinn og hyrfi aftur heim til
Hafnar. En hann óttaðist að
Róm, — en i skjóli hans var
Bertel fyrstu árin þar suður
frá. Zoéga sagði er liann var
spurður um hann: „Það er
margt út á hann að setja, fátt
til að vera ánægður með, og
ekki ei iðninni fyrir að fara.“
Það er ekki fyr en eftir fimm
ára dvöl í Rómaborg, að Thor-
valdsen „slær í gegn“ sem lista-
maður með Jasonmyndinni,
sem jafnan liefir verið- lalii
ein af hans allra bestu tista-
verkum. En sú mynd er hygð
á grískri goðsögn um Jason kon-
imgsson, frá Jolkos, sem varð
að vinna það til ríkis að sækja
gullna reifið, sem eldfræsandi
dreki gætti. Það mátti ekki
seinna vera að Thorvaldsen
hlyti frægð, því að ferðastyrkur
hans var þrotinn og fjeleysið
barði að dyrum. Frægasli mynd-
höggvari ítala, Canova, har mik
ið lof á verkið, og enskur auð-
maður og listfrömuður Thomas
Hope varð svo hrifinn af þvi,
að hann bar stórfje í Thorvald-
sen til að steypa það i marmara,
en áður hafði það aðeins verið
steypt i leir. — En 25 ár varð
Hope að hiða eftir listaverkinu,
cn ljet það alt gott heita. Eftir
jietta rak eitt ágætisverkið ann-
að og hróður Thorvaldsen harst
víða um lönd. Þar á meðal var
„Adonis“. Það listaverk er einn-
ig bygt á grískri goðsögn, um
hinn undurfagra jarðneska ung-
Iing, sem tunglgyðjan fellir ást-
arhug til. —
Nokkuð þótti Thorvaldsen
laus í kvennamálum, eins og
margir aðrir listamenn fyr og
síðar. Hann kvæntist aldrei, en
um langt skeið bjó hann með
ítalskri konu, Anna Maria
Magnani, serti hafði yfirgefið
mann sinn fyrir Thorvaldsen.
Áttu þau eina dóttur, Elísu að
nafni. Anna María var lagleg
kona, en geðstirð og ómentuð
með öllu, svo að samfarirnar
urðu ekki góðar og slitnaði að
lokum upp úr samvistunum.
Margar áskoranir bárust
honum frá vinum og listunn-
endurn í Danmörku um að
hverfa heim, en hann skaut þvi
jafnan á frest og áttu hinar
miklu annir hans mikinn þátt
í því, og svo hitt að honum fanst
eftir svo langa dvöl í Róm hún
vera orðin föðnrborg sín að
nokkru leyti, sem liann ætti erf-
itt með að yfirgefa. Þó varð úr
lieimferðinni árið 1819. Fór
hann þvert yfir Evrópu og var
lívarvetna mjög vel fagnað, og
í Kaupmannahöfn var tekið á
móti honum með kostum og
kynjum. En ekki undi hann
lengi heima að því sinni lield-
ur hvarf til Rómaborgar árið
eftir og dvaldi þar nú óslitið í
átján ár og vann af miklu kappi
og hafði fjölda meistara og læri-
sveina sjer lil aðstoðar.
Á efri árum sínum gaf
Thorvaldsen danska ríkinu öll
verk sín, og um sama leyti hófst
almenn fjársöfnun um Dan-
mörku til þess að koma u]ip
húsi yfir þau.
Arið 1838 flutti Thorvaldsen
Iieim sjóleiðis á fregátunni
,.Rota“ og hafði með sjer innan-
borðs liina ágætu listafjársjóði,
sem hann ætlaði að gefa ætt-
jörðinni. Þegar fregátan rendi
að bryggju í Kaupmannahöfn
var lionum fagnað af tugum þús-
unda manna, svo sem væri hann
tignasti þjóðhöfðingi. Hann var
gerður að lieiðurshorgara og
sýnd öll þau virðingarmerki,
er hin danska þjóð gat í tje lát-
ið. Hann var hyltur með fögr-
um ræðum, og skáld eins og
Oehlenschláger og Grundtvig
sungu lionum frábært lof. Eftir
þetta dvaldi liann í Höfn til
dauðadags nema livað liann
skrapp lil Italíu 1841 til þess að
undirbúa heimsendingu á ýms-
um listaverkum, er hann hafði
skilið þar eftir. Síðustu æfiárin,
sem hann dvaldi starfaði liann
að list sinni. Frá þeim tíma er
m. a. sjálfsmyndin, sem getið
var um í uppliafi þessarar grein
ar. Á myhdinni er hann í Róm-
verskum vinnufötum. Hann
heldur á hamri í vinstri hönd.
en liægri höndin hvílir á þektri
styttu í grískum stíl, sem er
eftir hann sjálfan. Þessi stytta