Fálkinn - 29.10.1938, Blaðsíða 14

14
F Á L K I N N
íslendingar.
Eftir Ölaf Friðriksson.
GESTUR REYNIST GESTI,
AÐ/SVÍNAFELLI.
Þegar Kári Sölmundarson
braut skip sitt í kafahríð við
Iiigólfshöfða, sagði hann, að ráð
myndi að fara tii Svínafells og
reyna þegnskap Flosa. En Flosi
hauð Kára og mönnnm hans
alls átján — að vera þar um
veturinn. Sættust þeir Flosi og
Kári þá lieilum sáttmn, og lauk
þar með fjandskap þeim, er
risið hafði út af vigi Höskuldar
Mvítanesgoða; en Hildigunnur
l)róðurdóttir Flosa, er Höskuld-
ur hafði átl, giftist Kára.
Oft liefir síðan verið gest-
kvæmt í Svínafelli í Öræfum,
og skal hjer greint frá einum
atburði, er varð um tveim öld-
um siðar, en Kári kom þar. Þá
var sá bondi að Svinafelli er
Ormur iijel, og var Jónsson,
en var oftast utan síns hjeraðs
nefndur Örniur Svinfellingur.
Hann var goðorðsmaður, og
rjeði mestu um þau lijeruð,
sem nú eru nefnd Skaftafells-
sýslur.
Síðla suniars árið 1222 var
Þórarinn Jónsson frá Valþjólfs-
stöðum á Fljótsdalslijeraði,
ásamt nokkru fylgdarliði, að
heimboði hjá Ormi, sem var
hálfbróðir hans. Þórarinn var
einnig goðorðsmaður og var
ríki lians um Hjerað og Aust-
fjörðu.
Saga Þórarins er að þvi leyti
óvenjuleg, að hún iiefst áður
en liann fæddist. Jón Sigmund-
arson faðir lians, sem átti lieima
á Valþjófsstöðum, seldi þann
bæ móðurbróður sínum, Teiti
goða Oddsyni á Hofi í Vopna-
fíi'ði, þegar ákveðið var, að Jón
flytti að Svínafelli og tæki við
Síðumannagoðorði. Þegar Jón
var kominn upp á Öxarheiði,
eða Öxi, sem nú er kölluð, en
sú leið er farin af Hjeraði lil
Berufjarðar, sneri hann hestin-
um og rnælti á þá leið, að nú
yfirgæfi hann Fljótsdalshjerað,
og nú ætti hann þar ekkert eft-
ir. Svaraði þá Þóra kona hans
(hin eldri Guðmundsdóttir frá
Þingvöllum): „Jeg á hjer ekk-
ert eftir, en þú átt Iijer eftir“.
En nokkru síðar var Jóni kenl
barn, og var það Þórarinn. Var
móðir hans Gróa, dóttir Teits
goða, og voru foreldrar Þórar-
ins því systkinabörn. Fjekk
Þórarinn mannaforráð afa síns,
og þó hann væri ungur að aldri,
setti Arnór Tumason bann yfir
ríki sitt í Skagafirði, er hann
fór til útlanda. Var Þórarinn
enn mjög ungur, er þelta gerð-
ist, en þó kvæntur.
Það var eitt kvöld er menn
höfðu matast að Svínafelli, og
Þórarinn var til rekkju geng-
inn, en Ormur bróðir hans var
í baði, að tvo menn bar að
garði. Var annar þeirra riðandi,
mikill maður vexti og fríður,
en svo ungur, að honum var
ekki sprottin grön. Stje liann af
baki, en var nokkuð stirður,
því liann var með sár tæplega
gróin, á læri og fæti, en á kinn
hafði hann ör eftir nýgróið sár,
er liann hafði fengið af spjóts-
lagi.
Heimamenn spurðu liann að
heiti, en hann kvaðst beita Aron
Hjörleifsson, og tilgreindi ætt
sína. Var nú Ormi sagt, liver
kominn væri. En liann mælti
svo fyrir, að taka skyldi konni-
mann höndum og læsa hann
inni, því liann hafði lieitið
Sturla Sighvatssyni því, að hann
skyldi taka Aron af lífi, ef hann
fen'gi þvi við komið.
Húskarlar sögðu nú Aroni,
að þeim væri sagt að taka hann
höndum, en hann þóttist liafa
átt von á betri viðtökum; sagð-
ist þó geta gengið með þeim
litinn spöl, því margt gæli lag-
ast svo að betnr verði. Var hon-
um nú fylgt til litlustofu, og
var dyrunum læst að utan. Eng-
ar voru Iionum vistir bornar.
Ráðstöfun þessi vakti dálítinn
kurr meðal heimamanna og
gesla. Þótti þeim maðurinn
hinn gæfulegasti, enda mun Ar-
on Hjörleifsson jafnan talinn
meðal þeirra sona íslands, er
mest hafa skarað fram úr að
líkamlegu atgerfi, áræði og'
drengslcap, og bar hann þetta
alt utan á sjer. Líktist hann i
því Hjörleifi föður sínum, og
bræðrum háns, en móðir Arons,
Sigríður Hafþórsdóttir var ekki
síðri, þvi hún var víðkunn, og
hvérs manns hugljúfi, svo ekki
átti Aron langt að sækja yfir-
burði sína. En þarna vorn með-
al manna Þórarins sumir þeir,
er verið liöfðu með honum í
Grimseyjarbardaga þá um vor-
ið, og bafði Aron lilotið al-
manna lof, einnig meðal and-
stæðinganna, fyrir hreystilega
vörn, áður en hann fjell þar
óvigur. Vissu brátt flestir heima
menn, að það var nafnfrægur
maður, er þarna var kominn,
og hafði reitt sig á gestrisni
Orms goða, en Ornnir ákveðið,
að lála taka af lífi.
Þórarinn, sem heyrði að menn
voru háværari en hann vissi að
lil stæði, spurði hverju sætti,
og voru sagðir allir málavextir.
Beis hann þá úr rekkju, fann
Orm, og reyndi að telja liann
af ætlun sinni. Þótti Þórarni,
þó hann liefði verið með Sturl-
ungum i Grímseyjarbardaga,
að það ætti að iáta þá sjálfa
um að taka Arou af lífi, og
sagði að ef Ormur gerði það
myndi það verða ætt þeirra til
vanvirðu. En Ormur vildi ekki
breyta fyrri ákvörðun sinni.
Þórarinn gekk við annan
mann lil litlustofu og lauk þar
upp dyrum. Sat Aron þá með
saxið á lmjánum, og beið örlaga
sinna. Mæltust þeir við nokkr-
um orðum, en Þórarinn hvísl-
aði einliverju að förunaut sín-
um, sem hvarf á braut, og vissi
Aron ekki hvorl gott eða ill
bjó þar undir. En förunautur-
inn kom aftur að vörmu spori
með dúnklæði, og síðan var
matur fram borinn. Bað Þórar-
inn Aron matast og síðan ganga
til hvíldar. Sagðist liann láta
förunaut sinn vera hjá honum
um nóttina, hvað sem síðar yrði.
Snemma næsta morgun reis
Þórarinn úr rekkju og menn
hans. Tók hann Aron úr stof-
unni, og er Ormur vaknaði
spurði Þórarinn bróður sinn,
hvort liann væri ennþá sama
sinnis, viðvikjandi Aroni, og
kvað liann já við því. Sagði
Þórarinn honum þá, að hann
yrði þá fyrst að vega sig, því
hann ætlaði sjer að verja Aron.
En Ormur svaraði, að hann
vildi ekki vinna til að berjast
við bróður sinn, til þess að gela
komið fram erindi Sturlunga.
Aron hafði hjálm, brynju og
sax er Tumi Sighvatsson bafði
átt. Hafði Aron tekið gripi þessa
i Grímsey, af því enginn annar
biskupsmanna liafði árætt að
nota þá, því þeir óttuðust liefnd
Sturlunga. En biskupsmenn
höfðu haft þá með sjer, eftir
víg Tuma að Hólum. Yildi Orm-
ur að Aron ljeti gripina eftir,
og mun liafa ællað að skila
Sturlungum þeim. Ljet Aron af
hendi hjálminn og brynjuna og
fjekk hjálm og brynju í stað-
inn hjá Ormi, en saxinu lijelt
hann eftir.
Þórarinn fjekk mann þann
til fylgdar við Aron, er Guð-
mundur hjet Ólafsson, og bjó vel
för þeirra. Fóru þeir mest um
nætur og komust vestur að Eyri
við Dýrafjörð, lil Hrafnssona.
Þótti þeim Hrafnssonum vand-
kvæði að taka við Aroni, sök-
um þess hverjir á móti slóðu,
slikir höfðingjar sem Sighvatur
Sturluson og Sturla son lians.
En þeir töldu sjer það skylt,
sökum frændsemi; þeir voru
fjórða og fimta, Hrafnssynir og
Aron. Islendingar vorn frænd-
ræknir þá.
Ekki er getið, að neinn fjand-
skapur yrði milli þeirra bræðra,
Orms og Þórarins, út af þessu,
og hefir framkoma Þórarins
Jjarna á Svínafelli jafnan verið
álitin mesta drengskaparbragð.
Meðal sona Þórarins voru
Jjeir Oddur og Þorvarður. Tal-
ið var að Oddur væri allra
manna vopnfimastur Jieirra er
á hans dogum voru á íslandi.
Er sagt að hann liafi verið með
fríðustu mönnum og segir Sturl-
unga, að hann hafi verið blíður
og góður við alþýðu og örr af
fje. Hann fjell í viðureigninni
í Geldingaholti i Skagafirði 14.
jan. 1255 eftir frábæra vörn.
Var hann J)á ekki fullra 25 ára
gamall. En Þorvarður Þórar-
insson bróðir hans stofnaði til
Þverárbardaga og var aðaltil-
gangurinn að hefna Odds, og
fjell J)ar Evjólfur ofsi. annar
þeirra, er stjórnað höfðu atför-
inni að Oddi, en hefndin kost-
aði alls frarn undir 20 menn
lífið. Það er sumra manna mál,
að Þorvarður Þórarinsson hafi
ritað Njálu, þá Islendingasög-
una, sem frægust er.
Nýjar bækur.
Eirikur Albeútsson:
Maiínús Eiríksson — Guð-
fræði hans og trúarlíf.
Bók hessi er doktorsritgerð höí-
undar og mun hann verja hana við
Guðfræðideild Háskólans i byrjun
næsta árs. Er bókin mikið rit, næst-
uni 400 blaðsiður, í stóru broti.
Flestir íslendingar seni koninir
eru til vits og ára, niunu hafa heyrt
nefndan guðfræðinginn Magnús Ei-
riksson, er lengst af æfinnar var bú-
settur i Kaupmannahöfn. En liinir
munu fáir, sem vita nokkuð gjör
um hann. Sjera Eiríkur Alliertsson
hefir með sínu merkilega riti bætl
úr Jiessu. Því að ekki er það vansa-
laust að vita engin deili á þeim
ntanni, sem var einn kunn-
astur íslendinga erlendis sinna sam-
tíðarmanna. Magnús var mjög frjáls-
lyndur guðfræðingur og hvass penni
og komst fyrir bragðið i ónáð við
marga af sinum samtíðarmönnum.
Þar á meðal flesta kunnustu guð-
fræðinga Dana.
Síra Eiríkur hefir leyst hið mesta
afrek af hendi með þessu verki, þeg-
ar litið er ti.l þeirra aðstæðna, sem
liann á við að búa sem rithöfundur.
Ljeleg húsakynni, lítill bókakostur
og þröngur fjárhagur gerir sveita-
prestum lítt mögulegt að sinna rit-
störfum svo nokkru nemi.
Bókin liefir kostað ritliöfundiriii
margra ára starf, sem nú verður
launað með þeirri viðurkenningu,
er Háskóiinn hefir veitt því.
Margir kunna að halda, þar sem
bókin sje doktorsritgerð, mitni hún
vera þur og ieiðinleg afiestrar. Ep
það er öðru nær. Bókin er mjög
skemtileg og skrifuð á skýru, kraft-
miklu, en þó alþýðlegu máli. Hver
meðalgreindur alþýðumaður hefir
hennar full not og ánægju af að
tesa hana. Og mentamenn, og þá
einkum guðfræðingar, verða að eign
ast hana, hver einasti einn, fyrstu
doktorsritgerðina í guðfræði við
Háskóla íslands.
Sr. Eiríkur skiftir bókinni i tólf
kafla, auk inngangsorða og niður-
tags. Og er efnisskrá sem hjer segir.
I. Bernska og æska Magnúsar. II.
Námsár í Kaupmannahöfn. III. Guð-
fræði og kirkjustefnur í Danmörku
á fyrri hluta 19 aldar. IV. Fyrri rit-
höfundarferill. V. Guðfræðilegar nio-
urstöður M. E. við lok þessa tíma-
bils. VI. Þagnartimabilið. VII. Guð-
fræðilegar stefnur og trúarlegt við-
horf á Þýskatandi á 19. öld. VIII.
Síðara rithöfundarferill. IX. Úrslita-
hríðin á fjórða norræna kirkjuþing-
inu. X. Guðfræði Magnúsar Eiríks-
sonar. XI. Afstaða Magnúsar Eiríks-
sonar til Lúthers og siðbótar hans.
XII. Dómur samtiðarmanna um guð-
fræði Magnúsar Eiríkssonar og sjálf-
an hann.
í Drekkiö Egils-öl J