Fálkinn - 19.11.1938, Blaðsíða 5

F Á L K 1 N N
5
og þóttist í gegnum liana fá
vissu fyrir því, að einhver ljós-
hærður, glæsilegur maður mundi
steypa sjer af stóli. Byrlaði hann
sjer inn að það mundi vera
Nils Slure eða þá Jóhann bróð-
ir sinn.
Stúrarnir voru geymdir á Up-
salasloti og er þeir höfðu verið
þar skamma liríð rjeðst kon-
ungur inn til þeirra i fullkomnu
brjálæði, drap Nils með eigin
hendi og ljet síðan myrða föður
iians og' hróðir. Þetta var árið
1567, sem Eiríkur kallar „ó-
iieillaárið“ í dagbók sinni, er
gevmst Iiefur. Telur liann að
djöfullinn hafi fengið vald á
sjer til þessara illverka og iðr-
aðist hann fyrir þau síðar og
leitaði sælta við Stureættina.
Yar konungur mjög óttasleginn
eflir þessa atburði og bað bisk-
upa landsins að vernda landið
frá reiði guðs með heitum bæn-
um. Alt árið 1567 var konung-
urinn geggjaður og gat ekki sint
stjórnarstörfum, og fóru ráð-
herrar hans með völd á meðan.
Nú sá Jóhann konungsbróðir
sjer leik á borði. Gekst hann
fyri r uppreisn gegn konungi
með aðsloð Karls lrertoga,
yngsta bróðurins. Hepnaðist
hún svo vel, að Eiríkur konuiig-
ur var dæmdur frá ríki í jan-
úartnánuði 1569. Tók Jóliann þá
við konungdómi. Ljet hánn setja
Eirík í fangelsi, fyrst í Ábo og
siðar á Gripshólmi, og' lifði
liann í fangelsi jiað sem eftir
var æfinnar eða um átta ára
skeið.
Þegar skrifað er um Eirík
kpnung XIV. verður ekki gengið
fram hjá því að minnast á þá
persónu, er hafði meiri þýðingu
fyrir líf hans en nokkur önnur,
þó að ekki megnaði hún að
frelsa sál lians úr myrkri brjál-
seminnar. En þessi persóna var
Karin Mánsdóltir, og er ekki
ofmikið mælt þó fullyrt sje að
hún liafi verið þessum mikla ó-
gæfumanni hinn eini ljósgeisli
i mótlæti lians. Hefur Gústaf
Fröding, frægasta ljóðskáld
Svía reist jiessari ágætu konu
óbrotgjarnan minnisvarða i
kvæðaflokki þeim, er hann lief-
ur ort um Eirík XIV.
Karin Mánsdóttir var fædd
1550. Var faðir hennar korpór-
all í hernum og siðar fanga-
vörðúr. Þegar hún var lítt af
harnsaldri varð hún herbergis-
þerna hjá syslur konungs. Þar
sá konungur hana fyrst og feldi
óðara ást til liennar, þvi að hún
var afburða falleg stúlka. 1565
gerir hann Karin að frillu sinni
og ári síðar elur hún honum
dóttir, og er hún þá aðeins 16
ára. Hjét sú dóttir Sigrid og
giftist síðar finskum aðals-
manni. Tveimur árum siðar ól
hún honum son, er hlaut nafn-
ið Gústaf. Önnur tvö börn, er
hún Ó1 konungi dóu kornung.
Uþphaflega var það ekki æthm
Eiríks að gera Karin að drotn-
ingu sinni, þvi hann var altaf á
biðilsbuxunum. Rjeðist liann
ekki á garðinn, þar sem hann
var lægstur, því hann biðlaði til
Elísabetar Englandsdrotningar
og Mariu Stuart. En þegar hann
hafði fengið hryggbrot hjá báð-
um, gerir hann Karin að drotn-
ingu sinni og lætur krýna liana
1568. En hvorugur bræðra kon-
ungs voru þar viðstaddir og
munu hafa verið mótfallnir
þessari ákvörðun, enda gerðu
þeir uppreisn gegn honum
skömmu síðar.
Sem dæmi um þá miklu fórn-
arlund er Karin sýndi var það,
að hún fvlgdi Eiríki til Ábo og
stundaði hann þar í fangelsinu,
sýndi hún honum meslu ástúð
og dæmafáa trvgð. En þar kom
að þeim var stíað í sundur.
Og skömmu síðar var hún svift
einkasyni sínum, Gúslaf. Hann
fór siðar til Rússlands, gerðist
þar æfintýramaður og dó í fá-
tækl og volæði og auðnaðist
móður hans aðeins einu sinni
að sjá liann eftir að hann var
frá henni tekinn.
Eftir dauða Eiríks var brevtt
allsæmilega við Karinu, fekk
hún til umráða kommgsjörðina
Liuksiala i Finnlaiuli, þar sem
hún bjó til dauðadags 1612 og
er hún grafin í hinum fræga
helgidómi, dómkirkjunni í Ábo;
kemur fjöldi ferðalanga að
kistu liennar á hverju ári.
í Karin fann Eiríkur „síðustu
huggunina", eins og Fröding
lætur liinn ógæfusama konung
•egja. Hvort heldur hamingjan
var honum meðlát eða mótdræg
var hún góður engill hans, og
mun hún hafa gert það sem i
valdi hennar stóð til að draga
úr grimd hans.
Eiríkur XIV. var einkar vin-
sæll af alþýðu manna og voru
gerðar tilraunir til að ná hon-
um úr íangelsi og gefa honum
frelsi. Og þvi var það, að Jó-
liann konungur þorði ekki að
hafa hann lengi á sama stað, og
var hann fluttur úr einu fang-
elsinu í annað. Síðasti dvalar-
staður hans var á Örbyhus sloti
í Upplöndum og leikur sterkur
grunur á um það að honum hafi
verið byrlað inn eitri með vit-
und Jóhanns konungs. Og full-
víst er talið að fangaverðirnir
hafi íengið skipun um það frá
konungi, hvernig taka ætti Eirik
af lifi, ef reynt yrði að ná hon-
um burt úr fangelsinu.
I hinni löngu, leiðu fangelsis-
vist stytti Eiríkur sjer stundir
með því að fást við rilstörf, en
inegnið af þeim er nú glatað fyr-
ir löngu. Þó hefur geymst ein
hók eftir hann, þar sem hann
ver gjörðir sínar og heldur
sterklega fram rjetti sonar síns
til ríkiserfða. I bók þessari gef-
ur og allglögga innsýn i sál liöf-
undarins, og levnir sjer ekki að
liann er sálsjúkur maður á háu
Vorregn og haustregn
„Biðjið drottinn um regn.
Hann veitir vorregn og
liauslregn á rjettum tíma;
helliskúrir og steypiregn
gefur hann þeim, hverri
jurt vallarins". — Sak. 10,1.
Gróðrarskúrir falla ekki yfir
jörðina, þegar kalt er i lofti.
Vorregnið kemur fyrst þá, er
blýna tekur.. Kuldanum fylgir:
hagljel og hríðarbyljir, ís og
gróðurleysi. Endurlífgandi
andlegar vakningar fást ekki
l eldur þar, sem kuldi lijartn-
anna ríkir. Andlegt líf er þar
jafn dautl og þróttlaust.
Hinn fyrsti óður þess andlega
vors, er gróðursetti Guðs kristni
á jörðu, hófst með orðum Meist-
arans: „Himnáriki er i nánd,
takið sinnaskiftum.“ — Með
Kristi var ríki kærleikans —
guðsríkið -— komið í nánd við
merinina. En guðsríkið er mönn-
unum lokað meðan hjörlu
þeirra eru lokuð hinum milda
og lilýja anda kærleikans. Læri-
sveinar Ivrists þráðu rikið, og
þeir vildu fá guðsrikið, en þeir
vildu lengi vel ekki fara Guðs
veg inn í „ríkið.“ Þeir vildu fara
sínar leiðir. Hjá þeim var flokka
dráttur, engu síður en lijá oss.
Ef til vill er erfitt að segja i
livaða flokki Júdas hefir verið.
Hann fór með pyngjuna og tal-
aði djarflega um sparnað. En
Pjetur var hreinræktaður bylt-
ingamaður upphaflega. Hann
ætlaði ekki að fara hina löngu
leið þjónustu og fórnfýsi inn í
guðsríkið, og þess vegna kall-
aði hann Meistarann afsíðis, tal-
aði um fyrir lionum og sagði:
„Slíkt má alls ekki verða.“
Hann hafði líka sverðið á lofti,
á sínum tíma og var reiðubúinn
til að berjast.
En allir þeirra vegir enduðu
i vegleysu, og þá kusu þeir að
fara veg Krists. Þeir sameinuðu
sálir sínar og hjörlu og sam-
stiltu sálir sinar hjarta Guðs.
Þeir lifðu upp frá þessu lífi bæn
arinnar í innilegu nánu samfje-
lagi við Guð kraftarins og kær-
leikans. Nú var breyting orðin
á. Nú voru hjörtu þeirra orðin
hlý. Þeir höfðu tekið „sinna-
skiftum," — breytt til um liug-
arfar, og nú kom „vorregn“
kristnirinar andi Guðs yfir
alt líf þeirra og samfjelag. Nú
var guðsríkið ekki lengur að-
stigi, og þjáist mjög af ofsókn-
arbrjálæði.
Líf Eiríks XIV. og Iíarinar
Mánsdóttur hefur orðið mörg-
um sænskum skáldum og lista-
mönnum yrkisefni. Hann er að
vísu stórgallaður maður, en
hefur þó yfir sjer vissan ljóma.
Og Karin Mánsdóttir er ein af
þessum góðhjörtuðu og glæsi-
legu konum sögunnar, sem hlýt-
ui hylli allra alda.
kristninnar.
eins í nánd við þá. Nú höfðu
þeir gengið inn í guðsríkið, og
þannig var guðsríkið komið lil
þeirra, því guðsríkið er „hið
innra“ i manninum, þegar hið
innra mannsins er komið í sam-
ræmi við hið góða og guðlega
orðið liæfur hústaður Guðs.
„Marmarans Iiöll er sem
moldarlirúga, musteri Guðs eru
hjörtun, sem trúa“, hefir skáld-
ið E. B. svo fallega sagt.
Dásamleg þróun: Hjörtun
verða hlý og hljúg, bænin ber
vott um hungiir sálarinnar eftir
Guði, og þá kemur liinn guð-
legi kraftur eins og dögg af
himni yfir hin meðtækilegu
hjörtu. Það er „vorregnið,“ og
þar með hefsl sönn blómaöld
guðs kristni á jörðu gullöld
guðsbarna. Hetjur hennar voru
guðsmenn, sigursælir og ósigr-
andi.
„Haustregnið.“
„Biðjið drottin uin regn,“
segir spámaðurinn. Ilvers vegna
slíka bæn? Þarf að minna drott-
inn á? Nei. En bænin er jáyrði
sálarinnar — opnun hjartans.
Hinir fyrstu lærisveinar Krists
opnuðu sálir sinar fyrir inn-
streymi kraftarins, og fengu
„endurlífgunartíma frá Guði.“
Er ekki þörf fvrir slíka endur-
lifgunartíma nú? Eigum vjer
ekki að biðja um „haustregnið “
Enn er himnaríki í nánd,
enn þurfa menn að taka sinna-
skiftum, enn þrá menn guðs-
ríkið, þrá hetri tíma, og eru
jafnvel reiðubúnir til að berjast
íil þess að fá betri tíma. En þeir
fara skakkar leiðir. Samt munu
þeir fara allar hugsanlegar
leiðir áður en þeir fara Guðs
vegi. En allar þeirra leiðir
munu enda í vegleysu.
Þótt menn umturni öllu, bylti
hlutunum við og skipuleggi alt
á ný, fá þeir samt aldrei það
sem þeir jirá góða tima og
bræðralag á jörðu, fyr en þeir
stíga jjetta stóra spor, sem skil-
ur þá frá guðsríki fyr en
þeir taka „sinnaskiftum“. breyta
til um liugarfar. Aldrei verður
lil manna farsælt fyr en allur
fjöldinn breytir til frá þeim
hugsunarhætti, sem nú ríkir al-
ment i viðskiftum, fjelagslifi,
stjórnmálum og öllu athafnalífi
manna. Vjer þurfum að fá and-
lega byltingu „haustregn“
yfir Guðs kristni á jörðu. Kær-
leiki Guðs verður að sigra kulda
hjartnanna og vekja þar fals-
lausan mannkærleika, hugar-
farið að mýkjast, samlífið við
Guð að eflast, bænalífið að
verða hróp sálarinriar eftir
Guði, eins og gratur ungbarns-
ins lýsir þrá eftir svölun við
móðurbrjóstið.
Menn kvarta vfir köldu, daufu
og dauðu fjelagslífi, en biðja
Framh. á l>ls, 13.