Fálkinn - 24.03.1939, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
ÞJÓÐHETJA FINNA -
I.
.leg er staddur á götu í Helsing-
fors ásamt finskum kunningja min-
um. Fólkstraumurinn líöur fram hjá
jafnt og hjett. Andlit koma og hverfa,
án þess eftir þeim verði verulega
tekið, enda mœtti það æra óstöð-
ugan á fjölfarinni götu í stórri borg.
En þarna kemur maður á götunni,
sem athyglin beinist nú öll að. Og
mjer verður að spyrja fjelaga minn
hvort hann þekki manninn. Hann
kveður svo vera. Maðurinn er eng-
inn annar en Mannerheim marskálk-
ur — frelsishetja Finna.
Nú var hepnin með mjer. Hann
var maðurinn, sem jeg þráði mest
að sjá af öllum Finnlendingum.
Hann gengur hægt fram hjá, ljell-
um, taktföstum skrefum, hár, grann-
ur, beinn og tigulegur, þó að kom-
inn sje yfir sjötugt. Augun eru grá-
blá og andlitsdrættirnir iæra vott
um karlmensku og festu. Hann hefir
óræk einkenni hins norræna kyn-
stofns. Það leynir sjer ekki, að það
er enginn meðalmaður' sem gengur
þarna fram hjá. Hvar sem hann
færi mundi verða eftir honum tek-
ið, svo glögg eru aðalsmerki per-
sónuleika hans.
Mannerheim marskúlkur.
í eftirfarandi grein verður rætt
um æfi Mannerlieims og þá þýðingu
sem starf hans hafði í frelsisbaráttu
Finna. Af einstökum mönnum á
hann meiri þakkir skildar fyrir
frelsi þjóðarinnar, en nokkur annar,
enda játað af miklum þorra hennar.
II.
Carl Gustaf Mannerheim, eins og
hann heitir fullu nafni er fæddur
4. júní 1867 á finska aðalssetrinu
Villnas. Sje leitað langt fram í tím-
ann á hann ættir að rekja til Hol-
lánds eða Þýskalands. Á 17. öld var
einn forfeðra hans búsettur í Gavle
í Svíþjóð og var þar aðlaður og
fekk nafnið Mannerheim. Einn af
beslu mönnum ættarinnar, Carl Erik
Mannerheim fluttist til Finnlands á
ofanverðri 18. öld, og hefir ættin
haldist þar við síðan. Faðir Manner-
heims marskálks var kammei'junker
Carl Robert Mannerheim. Árið 1863
giftist hann Helenu von Julin, konu
af tignum ættum. Henni hefir verið
lýst þannig: „Frú H. Mannerheim
var glaðlynd og djúpúðug, elskuð
af háum sem lágum, lofuð af vin-
um og þjónustufólki sem framúr-
skarandi góð og göfug kona“. —
Carl Robert Mannerheim var henni
um margt ólikur. Hann var gáfaður
maður, en mjög orðhvatur. Hann
unni mjög bókmentum og listum.
Hann var mikill ættjarðarvinur og
rekinn úr háskólanum í nolckur ár
fyrir opinbera andúð sina á rúss-
nesku stjórninni. Carl Robert var
maður óstöðuglyndur, og átti erfitt
með lengi fram eftir æfinni að
halda kyrru fyrir á sama stað, held-
ur var hann i sifeldum ferðalögum.
MANNERHEiM
Á efri árum gerðist hann kaup-
sýslumaður í Helsingfors og dó
þar 1914. Kona hans dó miklu fyr.
Þau hjónin eignuðust 7 börn, 4 syni
og 3 dætur og urðu þau öll dugamli
manneskjur, livert á sínu sviði.
Sem harn þótti Carl Gustaf all
uppvöðslusamur. Það eru höfð eft-
ir móður hans þessi orð: „Jeg get
verið fullkomlega róleg um hin
börnin, en hvað verður um Gúslaf?"
Snemma komu í ljós lijá honum
góðar gáfur, og erfði hann flesta
bestu kosti heggja ættanna.
Strax gætti þess hjá honurn sein
unglingi, sem óvanalegt er um þá,
djúprar virðingar fyrir öllum þjóð-
legum einkennum og fornmenjum.
Hann var settur ungur til menta.
Varð hann stúdent í Helsingfors
árið 1887, en hernaðarfræði liafði
jafnan tekið mjög upp hug hans og
var hann útskrifaður af herforingja-
skóla Pjeturshorgar árið 1889. Og
skömmu síðar kvæntist hann rúss-
neskri hershöfðingjadóttur, Anas-
lasia Arapoo að nafni.
Um þessar mundir var samband-
ið milli Rússa og Finnlendinga besl
sem það nokkru sinni var og komst
fjöldi Finna til mikilla metorða í
liernum og þar á meðal Manner-
heim, sem gekk nú i þjónustu rúss-
nesku keisarastjórnarinnar.
Hann hækkaði í metorðum stig af
stigi eftir því sem árin liðu. Og í
stríðinu milli Rússa og Japana 1904
—1905, sem hann tók þátt í, var
hann gerður að ofursta. Að þvi
stríði loknu kom Mannerheim til
jlelsingfors, en þá hafði hann ekki
komið þar lengi og tók liann sæti
á stjettaþinginu 1906, sem var hið
síðasta í sinni röð. Um alllangt skeið
var Mannerheim í iífverði Rússa-
keisara og má m. a. marka af því
hvaða mætur liafa verið á honum
hafðar í hinum rússneska höfuðstað
En einn allra merkilegasti áfang-
inn á æfileið Mannerheim er þátt-
taka hans í rannsóknarleiðangri
rússneska herforingjaráðsins á ár-
Linum 1908—1910 um alla Mið-Asíu.
Var það ferðalag hin mesta þrek-
raun og við ótal margar torfærur
að stríða. Það er talið að Manner-
heim hafi farið 14 þúsund kílómetra
á hestbaki í þessari för. Loftslagið
var hið óhollasta með köflum, ýmist
steikjandi liitar eða nistandi frost,
og herskáir þjóðflokkar voru á leið-
inni, sem litu þessa ferðalanga,
sumir hverjir að minsta kosti, alt
annað en hýru auga.
Á þessu ferðalagi safnaði Manner-
heim saman óhemju miklum fróð-
leik, bæði frá landfræðilegu, þjóð-
l'L-æðiIegu og sögulegu sjónarmiði.
ÖIl jiau gögn, sem hann safnaði á
ferðalaginu gaf hann finskum vis-
indastofnunum og sýndi með því
hug sinn til Finnlands, þrátt fyrir
langa fjarveru.
Þegar heimsstríðið skall á 1914
var Mannerheim orðinn hershöfðingi
i Varsjá. Hann barðist sem hers-
höfðingi í Rússíandi á árunum 1914
—1917 í Póllandi, Galisíu, Búkóvínu
og Bessarabíu. En nú skall byltingin
á, og olli straumhvörfum í lífi hans.
Heimþráin i brjósti hans hafði æ
betur látið til sín lieyra eftir því
sem hann eltist. „Það er eins og
forsjónin tæki í taumana" á Manner-
heim að hafa sagt. Rjett um þessar
niundir sem byltingin hófst datt
hann af hestbaki og fór úr liði á
fæti. Þarna var tækifærið lagt upp
i hendurnar á honum. íhugunar-
MARSKÁLKUR.
stundin rann upp. Hann gekk í sig.
Hann legst á spitala í Odessa og
sækir um lausn frá embætti og hygg-
ir umsóknina „á stjórnmálalegum á-
rekstri.“ Keisarinn hefir verið rek-
inn frá völdum og því er hann laus
allra mála. Han fekk lausn. Þegar
honum er batnað heldur hann á
leið heim — heim til Finnlands. Þá
var komið fram i desembermánuð
1917 og Lenin hafði náð völdum
víða í Rússlandi.
Það var sannarlega áhættufull
ferð sem Mannerheim tókst ó hend-
ur þvert í gegnum Rússland. Ekki
fekst hann til að dulbúa sig, heldur
klæddist sinum herforingjabúningi.
Einu sinni ætluðu bolshevikkar
að stöðva hann í lestinni, en Mann-
erheim tókst að sleppa áfram, með
naumindum þó. Hann var átta daga
á leiðinni til Pjetursborgar, þar sem
liann dvaldi nokkra daga. „Þeir
mega höggva af mjer hendina, en
að fó liana til að skrifa undir holl-
ustueið þeim til handa kemur ekki
til mála,“ á hann að hafa sagt.
Seint í desember komst svo Mann-
erheim til Finnlands.
III.
Nokkrum dögum áður en Manner-
heim kom til Finnlands höfðu Finn-
ar undir forystu P. E. Svinhufvud
lýst yfir sjálfstæði sínu — það var
6. des. 1917. — Ætla hefði mátt að
öll þjóðin liefði staðið saman um
þessa yfirlýsingu, en það var öðru
nær. Rússneska byltingin hafði þeg-
ar nóð til Finnlands og hún hafði
ekki aðeins gripið um sig meðal
rússnesku setuliðsveitanna þar,
heldur meðal landsbúa sjólfra. —
Hefðu rússnesku sveitirnar verið
einar hefði vandinn verið minni
fyrir stjórnina. En mikil verkföll
höfðu verið í nóvember og það hafði
æst fólkið upp til byltingar, sem
óspart hafði verið alið á af rúss-
neskum sendimönnum.
Það var erfið aðstaðan hjá Svin-
hufvud stjórnarforseta, rússneskur
her i landinu, er naut hylli nokkurs
liiuta þjóðarinnar. l
Stjórnin hafði ekkert herlið að
styðjast við nema skotfjelög á víð
og dreif um landið — og sem lier-
lið má nærri geta hvernig þau voru
útbúin — þó að síðar meir yrðu
])au nokkur uppistaða í her Mann-
erheims. Og það sem verst var var
að fjelögin höfðu enga sameigin-
lega yfirstjórn. — Það vantaði for-
ingjann sem fjelögin bæru traust til.
Sjálft þingið var máttlaust, því
áð fulltrúar sosialista voru mjög
margir og stóðu i nánu sambandi
við bolshevikkastjórnina rússnesku.
Svona er nú óstandið, þegar Mann-
erheim kemur til Helsingfors í miðj-
um desember 1917.
Þó að Mannerheim hefði reynst
keisarastjórninni trúr, þá hafði hann
þó verið tengdur trygðaböndum við
ættland sitt og óskaði einskis lieit-
ar en að Finnland mætti verða
friálsl og fullvalda ríki, er losaði
sig undan yfirráðum Rússa. Þegar
Bobrikoff uppþotið varð 1906 liafði
rússneska stjórnin rekið hróður
lians, háttseltan fjármálamann i
Helsingfors, úr landi. Þetta sveið
Mannerheim mjög sórt, þó að ekki
gæti hann að gert.. Á leið sinni
gegnum Rússland hafði liann sjeð
eyðileggingarstarfsemi bolslievikka
og langaði að firra land sitt henni
ef unt væri. — Það var því fullkom-
in nauðsyn að losna undan Rússum
áður en byltingin breiddist veru-
lega út til Finnlands. Það þoldi ekki
bið. Hann sá strax af stjórnmála-
legri glöggskygni sinni, að stjórn-
leysið var yfirvofandi og það varð
að girða l'yrir það í tíma. Hann sá
að sjálfstæðisyfirlýsingin frá 6. des.
var aðeins nafnið eitt, ef ekki var
til vopnað herlið 1 i 1 að halda vörð
um hana.
Stjórn Svinhufvud hafði vilja til
þess að halda uppi aga, en vantaði
máttinn. Hún hafði að vísu setl
gamlan herforingja, er verið hafði
í þjónustu Rússa, yfir skotfjelögin,
en hann dró sig í hlje, þegar Mann-
erheim kom til sögunnar.
Mannerheim tókst að sannfæra
stjórnina um það, að koma yrði
upp herliði í hjeraði, þar sem mætti
treysta fólkinu til hollustu við hana,
en það var í Austurbotnum að hans
hyggju.
Óeirðum og uppþotum fjölgajði
dag frá degi í landinu. Stóðu sosial-
istar að þeim með sluðningi Rússa.
Og stjórninni var ekki unt að halda
uppi reglu. Það kom æ betur í ljós
livað bjó að baki þessum uppþotum.
Það var hugmyndin um „alræði ör-
Svinhufvud fgrv. forseli.
eiganna“ að rússneskri fyrirmynd.
8. j;in. 1918 tilkynnir Svinhufvud
stjórnarforseti ó þingi, að nokkur
ríki, þar á meðal sum stórveldin,
liafi viðurkent sjálfstæði Finnlands.
Þann sama dag taka byltingarmenn
landstjórahúsið í Helsingfors og
aðrar opinberar byggingar. Sem svar
við þessu samþykkir þingið með
97 atkvæðum gegn 85, „að gera alt
sem liægt er til að skapa sterka
stjórn og lialda uppi aga og reglu í
landinu". Og felur Svinhufvud nú
Mannerlieim að hafa á hendi yfir-
stjórn lögreglumálanna. Plaggið, sem
Svinhufvud sendi Mannerheim 27.
jan., síðasta þingfundardaginn, er
enn til. Svinhufvud behdir ó livorl
ekki muni rjett að fá hjálp erlendis
frá til að halda uppi reglu í landinu,
en því er Mannerheim algjörlega
mótfallinn.
Mannerlieim liafði mikla reynslu
sem herforingi eins og sjá má af
því sem áður hefir verið um liann
sagt, en hann liafði hingað til stjórn-
að stórum hersveitum vel búnum að
vopnum og vistum með nýtisku
hernaðarlega þjálfun. Nú átti hann
að bæla niður uppþot og reka
hernað með litt æfðum her, ósam-
æfðum skotfjelögum, sem vantaði
nauðsynlegustu vopn, gegn skipu-
lögðum hersveitum. Hann gerði sjer
von um vopnasendingar frá Svi-
þjóð, en sænska stjórnin bannaði
vopnasölu til Finnlands. Herdeild-
in, sem hann byrjaði með saman-
stóð aðallega af bændum og var
langsamlega verst út húni herinn,
sem hann hafði nokkru sinni stjórn-
að, þó að livorki skorti hann lireysti
nje eldmóð. — Það hafði verið von
Mnnnerheim, að öll ]jjóðin mundi