Fálkinn - 24.03.1939, Blaðsíða 5

F ALK.I N N
o
Klanda saman í þessu i'relsisslríði
sínu, en svo var ekki. Og sárt þótti
honum að berjast gegn sinni eigin
þjóð. iiauði fáninn var dreginn up]5
gegn hvítbláum fána Finnlands.
Það var dálitlum vanda bundiö
fyrir Mannerheim að koma á aga
hjá sínum eigin mönnum til að
oýrja með, og við einn hátt settan
mann sagði hann þessi minnisstæðu
orð i byrjun stríðsins: —
„Við ættum að skilja það báðir
sem gamlir hermenn, að i stríði geta
komið fyrir skipanir, sem er erfitt
fyrir fjöldann að sætta sig við, en
nauðsyn er þó að hlýða“.
Fyrsta takmark Mannerheims efl-
ir að styrjöldin var skollin á, var að
hrekja óvinina úr Austurbotnum til
þess að hafa samband við Svíþjóð.
Og þessu fyrsta takmarki náði hann
á fáum dögum. Fjell talsvert af
vopnum i hendur hans, sem kom i
góðar þarfir.
Þegar Mannerheim hafði tekið
Austurbotna flýði finska stjórnin til
Vasa frá Helsingfors, sem rauði her-
inn hafði á valdi sínu, eins og alla
stórbæi iandsins, og var Vasa síðan
aðseturstaður stjórnarinnar þangað
lil stríðinu var lokið.
Mikill styrkur var Mannerheim að
því, að allstór flokkur sænskra offis-
era og óbreyttra liðsmanna komu
sem sjálfboðaliðar yfir um til Finn-
lands.
Á striðsárunum, einkuni árin 1915
og 1910 höfðu allmargir Finnar
farið til Þýskalands að tæra þar
hermensku og börðust þeir með
Þjóðverjum gegn Rússum á austur-
vígstöðvunum. Þessir menn (jagai-
bataljohen) kom heim nokkru eftir
að stríðið var skollið á. Þessi flokk-
ur var Mannerheim ómetaniegur
styrkur i frelsisbaráttunni.
Það voru Mannerheim megn von-
brigði þegar allmikill hluti þjóðar-
innar snerist til fylgis við rússnesku
byltinguna. Fyrir honum var stríðið
þjóðernislegt frelsisstríð.
Þegar jágarbataljonen, sem áður
er um getið, kom til Vasa um miðj-
an febrúarmánuð fagnaði Manner-
lieim löndum sínum með stuttri,
snjallri ræðu:
„Jeg býð yður velkomna heim til
ættjarðarinnar. Þegar örlög föður-
landsins virtust myrkust, trúðuð þið,
ungu menn, á framtíð þess. Þið
fórnuðuð heimili, hamingju, öllu,
til þess að tryggja hinu óhamingju-
sama landi voru betri framtið. Og
leiðarstjarna yðar hefir ekki leitt
yður á villigötur. Föðurlandið heils-
at’, þar sem þjer eruð, sínum bestu
sonum. Hinn ungi, uppvaxandi her
Finnlands sjer í yður kennara og
foringja. Nú bíður yðar mikið og
virðulegt verkefni, að skapa uin
endilangt Finnland, lier, sem getur
frelsað Finnland, og gert það að
stóru og voldugu riki.“
Mannerheim sendi siðan þessa
menn víðsvegar út um Finnland tit
að æfa og skipuleggja nýjar her-
sveitir, því að ófriðurinn hafði, er
hjer var komið, breiðst út um gjör-
valt landið.
Það átti svo að heita, að rússnesku
setuliðssveitirnar hefðu verið kait-
að’ar heim, en fjöldi Rússa varð
þó eftir í landinu, og foringjarnir
voru rússneskir, og einn þeirra,
Svetjnikov ofursti, er varði Tammer-
fors, var mjög snjall herforingi.
Strax frá byrjun stríðsins mátti
segja að Mannerheim veitti betur.
Hann sendi herdeild (á ís) til Á-
lands, sem sigraði rússnesku setu-
liðssveitina, er þar var.
Það hafði altaf verið markmið
Mannerheims að vinna stríðið án
erlendrar ílilutunar. En ibúarnir í
suðvestur Finnlandi, sem urðu fyr-
ir þungum búsifjum af hálfu bylt-
ingarmanna, munu ekki hafa treyst
á nálægan sigur Mannerheims, og
sneru sjer þvi lil stjórnarinnar í
Vasa, er siðan bað Þjóðverja um
lijólp. Þýska stjórnin varð við
hjálparbeiðninni og kom þýsk her-
deild til Álands 3. mars og lenti
hún nokkrum dögum seinna i Hangö,
sem er bær á suðurströndinni milii
Helsingfors og Ábo. —
Tók sú hersveit síðan stöðvar
byltingarhersins i Suður-Finnlandi
eina af annari, á skömmum timu.
Þar á meðal Helsingfors 14. apríl.
En áður en hún tók bæinn hafði
þýsk herflotadeild stökt rússneskum
flota burt af höfninni, er legið
hafði þar um skeið. Herdeildin tók
Hetsingfors með mjög litlu blóðbaði.
—í Hörðust urðu átökin i ötlu
stríðinu fyrri part marsmánaðar i
Mið-Finnlandi, og mátti þá ekki á
milli sjá. Um miðjan mars settist
Mannerheim um Tammerfors og
urðu þar liinir grimmustu bardagar.
Talið er, að orustan um Tammer-
fors, er stóð óslitið i 23 daga, hafi
verið hin blóðugasla í allri sögu
Norðurlanda. Það var ekki fyr en
0. apríl að Mannerheim hjelt inn-
reið sína i borgina.
Við það tækifæri hjelt Manner-
heim brennandi hvatningarræðu yf-
ir hersveitum sínum, þar sem hann
sagði m. a.: „Hungraðir og píndir
bræður og systur í Suður-Finnlandi
tengja allar sínar vonir við yður.
En nokkru seinna tóku þýsku
hersveitirnar það ómak af Manner-
heim og her hans, að berjast i
Suður-Finnlandi.
Sjálfsagt hefði Mannerheim unn-
ið alt landið án íhlutunar þeirra.
en það hefði áreiðanlega sókst seint
og haft slæmar afleiðingar fyrir
þjóðina, ef striðsúrslitin hefðu dreg-
ist verulega á langinn.
Þegar Tammerfors var fallin var
Viborg næsta mark Mannerheims,
en hún var sterkasta vígi byltingar-
hersins og ramlega víggirt af Rúss-
um. Fjelli Viborg var striðið unnið,
því að með falli hennar var aðal-
samgönguæðin við Rússland skorín
i sundur, en eftir þeirri æð voru
fluttar í sífellu miklar birgðir vopna
og vista ásamt fjölda hermanna. í
umhverfi borgarinnar höfðu lengi
staðið liarðir bardagar. Þar hafði
finski herforinginn Aarne Sihvo áll
mjög erfiða aðstöðu og átt við ofur-
efli að etja fró byrjun striðsins.
Mannerheim settist um Viborg 24.
aprit, og þrem dögum siðar voru
úrslitin auðsæ. Foringjarnir er stjórn
uðu vörn borgarinnar Svetjnikov
(sem varði Tammerfors) og Kulervo
Manner, einræðisherra borgarinnar.
flýðu til Pjetursborgar og þar með
var Viborg raunverulega fallin.
Mannerheim tók borgina með á-
hlaupi 29. apríl. Fjellu þar G hundr-
uð nianns, en 6 þúsund voru teknir
til fanga.
1. maí ávarpaði Mannerheim her-
sveitirnar á austurvígstöðvunum á
stadion (leikvanginum) í Viborg
með þessum orðum:
— — — „aftur er Viborg orðin
varnargarður vor mót austri, en
ekki eins og áður í hluta af öðru
ríki heldur í stóru, frjálsu, sjálf-
stæðu Finnlandi. Með blóði þinu,
hrausti her, liefir nú Finnland feng-
ið rjettindi til jafns við aðrar þjóð-
ir Evrópu. Djarfur á svip getur
Finninn nú verið húsbóndi í sínu
eigin ríki.“
Með töku Vibórgar var orustun-
um lokið. Og nokkrum dögum seinna
kom þingið saman í Helsingfors eftir
að stjórnin var komin þangað frá
Vasa.
10. maí hjelt Mannerheim inn-
reið sína í borgina. Honum var fagn-
að sem frelsishetju. En herinn sem
hann fór fyrir var lier í löt.’um.
Hann líktist miklu fremur sigruð-
um en sigrandi her. •— Þarna gengu
öldungar og unglingar hlið við lilið.
Búningarnir voru rifnir og sundur-
leitir og göngutakturinn bar ekki
vott iim að hjer væru langþjálfaðir
hermenn á ferðinni eins og ekki
heldur var* 1.
Þann 18. maí var Svinhufvud
gerður að æðsta ráðsmanni ríkisins
eftir bendingu Mannerheim. En
stjórn var mynduð undir forsæti
Paasikivi.
Það kom brátt til ágreinings miIJi
hennar og Mannerheim. Vildi Mann-
erheim að þýsku hersveitirnar hjeldu
úr landi sem fyrst, en stjórninni
þótti tryggara að þær yrðu kyrrar
i landinu, þar sem svo skamt var
frá stríðslokum, og rjeð vilji stjórn-
arinnar á þessu efni. Fyrir bragðið
sagði Mannerheim af sjer embætti
sem yfirmaður hersins, og hjelt hann
af landi burt og settist að í Svíþjóð
til að byrja með, þar sem honum
var fagnað ineð mestu virktum.
Mannerheim hafði þó ekki yfir-
gefið föðurland sitt að fullu. Af mik-
illi eftirvæntingu fylgdist hann með
rás viðburðanna í Finnlandi, og
vakti hún ugg í brjósti hans með
köflum.
Eitt af þeim spursmálum er snerti
hann mjög var fangaspursmálið.
Stjórnin hafði á valdi sínu eftir
stríðið 90 þúsund fanga. Það var
ætlun Mannerheims að þeir yrðu
látnir lausir að fráteknum nokkr-
um forsprökkum, sem auðvitað yrðu
að dæmast eftir landslögum. En í
staðinn fyrir það var þeim öllum
haldið i fangelsum, þar sem þeir
dóu hópum saman úr sóttum, liung-
ursneyð og af annari illri líðan, auk
þess sem ávalt voru feldir nýir
dauðadómar. Alt þetta varð til þess
að ýfa upp sár þeirra sem undir
höfðu orðið.
Annað var það er heima gerðist,
sem var Mannerheim mikið áhyggju-
efni, og það var að þingið valdi
þýskan prins, Friedrich Ivarl af
Ilessen, mág Vilhjálms keisara, til
konungstignar í Finnlandi.
Mannerheim vissi vel fram, og sá
fyrir úrslit heimsstriðsins á undan
öðrum og þar með hve bágar afleið-
ingar það kynni að hafa fyrir fram-
tíð Finnlands, ef þýskur prins settist
á hinn finska konungsstól. •— Það
gat jafnvel orðið til þess að England
og Frakkland treguðust við að við-
urkenna sjálfstæði Finnlands. En
hitt undraði Mannerheim ekki þó
að finska þjóðin væri þýsksinnuð
um þessar mundir fyrir þá miklu
og drengilegu hjálp sem Þjóðverjar
höfðu veitt henni í frelsisbaráttu
hennar.
Það var Finnlandi til láns, þar
eð lirslit striðsins urðu þau að Þjóð-
verjar töpuðu, að Mannerheim var
ekkert riðinn við konungsvalið. Eftir
stríðslokin var Mannerheim kallað-
ur heim, ekki sem herforingi heldur
sem sjórnmálamaður. Þýsksinnaða
stjórnin víkur fyrir annari nýrri
undir forystu Mannerheim.
Nú tókst Mannerlieim á hendur hina
vandasömu ferð um áramótin 1918
-1919 að tala máli þjóðar sinnar
við stórveldin, England og Frakk-
land. Finnland var i sárum. Þjóðin
leið hungur eftir innanlandsstyrj-
öldina og atvinnuvegirnir voru í
kaldakoli. Nýtt ríki var í fæðingu.
Hið fyrsta sem Mannerheim gerði
var að útvega kornbyrgðir, en tit
þess að fá þær þurfti lán. Lánbeiðn-
um hans i London og París var
kuldalega lekið í fyrstu, en þó hepn-
aðist Mannerheim þessi ferð, sem
allar aðrar, — eins og lífsferðin
sjálf. — Bæði England og Frakk-
laiul viðurkendu sjálfstæði Finn-
lands, en neituðu að samþykkja
konungdóm hins þýska prins.
Þegar Mannerheim kom heim úr
liessari för var hann hyltur inni-
lega af þjóðinni. Hann sendi nú út
plagg mikið sem ríkisstjóri og bað
þjóðina að sameinast um bráða
endurreisn finska ríkisins.
í marsmánuði 1919 fóru fyrstu rík-
isdagskosningarnar fram. Af 200
þingsætum fengu sósíalistar 80.
Borgaraflokkar ríkisdagsins skift-
ust í konungssinna og lýðveldis-
sinna. Með fylgi sósialistanna urðu
lýðveldissinnar ofan á og Finnland
varð lýðveldi eins og það er enn
i dag.
Við forsetakosninguna 25. júlí, þar
sem þeir Mannerheim og Stáhlberg
keptu skeði það undarlega að Mann-
erheim fjell. Vakti það mikla gremju
víðsvegar um Finnland, og þótti
sumum sem Mannerheim hefði átt að
vera sjálfkjörinn forseti. Mun Mann-
erheim hafa orðið úrslit kosningar-
innar megn vonbrigði. En hjer fór
sem oflar, að heimsins laun eru van-
þakklæti.
Að aflokinni forsetakosningunni
hjelt Mannerheim til útlanda. Hafði
hann þá á tímabili mikinn hug á að
Finnar gripu inn í stríðið við bol-
shevikka og kæmu finskum inger-
mannlendingum til hjálpar. Skrif-
aði hann stjórninni um þetta, en
hún sinti því ekki, sem sennilega
var hið eina hyggilega.
IV.
Síðustu árin hefir Manner-
heim dvalið heima í Finnlandi og
gefið sig mikið að mannúðarmálum.
Hann gekst fyrir stofnun barnavernd
arsambands Finnlands og gaf til
þess stórfje. Hefir hann verið for-
maður þess árum saman. Árið 1921
varð hann formaður finska Rauða
krossins og er hann það enn í dag.
Mannerheim hefir hlotið marga
heiðurstitla og nafnbætur um dag-
ana. En virðulegastur þeirra allra er
sá, þegar Svinhufvud forseti hinn
gamli samverkamaður hans í frelsis-
baráttu Finnlands, gerði hann að
marskálki árið 1933.. Það er vegs-
auki, sem enginn Finnlendingur hef-
ir hlotið nema hann.
Seinustu árin hefir Mannerheiin
látið einskis færis ófrestað að hvetja
þjóðina til samheldni, eins og
best kom fram í ræðu þeirri, er
hann hjelt á Stórtorginu í Helsing-
fors' 16. mai 1933, á 15 ára afmæli
innreiðar hans i borgina:
„Styrkur lítillar þjóðar liggur i
samliéldninni. — Vjer skulum þvi
gleyma sundrung og tortryggni og
eyða ekki framar orku þjóðarinnar
i aukaatriðin. Vjer þurfum á hjálp
hvers annars að halda. Guð gefi að
við börn Finnlands sjeum nógu
styrk til að hjálpa hvert öðru.“
Ekki er því að leyna að sjálfsagt
eru þeir allmargir meðal finsku
þjóðarinnar, sem bera beiskju í hug
til Mannerheims frá dögum styrj-
aldarinnar. En enginn hefir orðið ti1
að efast um það að í öllu sínu starfi,
í friði og ófriði, hafi hann fyrst
og fremst haft hag ættjarðarinnar
fyrir augum. Og í augum alls þorra
Finna er hann þjóðhetja Finnlands,
er þjóðin litur upp til og dáir og
þakkar frelsi sitt.
Tom Mix.
Tom Mix, kvikmyndaleikarinn
frægi, er að verða sextugur, en
samt er liann enn einn af tekju-
hæstu leikurunum. Árið sem leið
er sagt að hann hafi grætt upp
undir liálfa miljón dollara.
Náttúrufræðingur einn settist nið-
ur og fór að reikna út hve margar
mismunandi dýrategundir væru til
i lieiminúm. Og hann komst að
þeirri niðurstöðu að þau væru 365
þúsundir: 200 spendýr, 12,500 fugla-
tegundir, 4400 skriðdýr og froskar,
12,000 fiskátegundir, 50,000 lindýr,
20,000 skeldýr, 100,000 köngulóar-
tegundir, 230,000 skordýr, 6000 orm-
ar og 20,000 óæðri dýr.