Fálkinn - 24.03.1939, Síða 13

F Á L K I N N
13

Samtíningur. Eftir ÚLAF FRIÐRIKSSON
a
Búskapur og daglegt líf íslendinga
í Grænlandi hefur aÖ mörgu leyli
verið eins og tíðkaðist hjá íslend-
ingum hjer á landi um sama leyti.
Um stærð búanna í Grænlandi vita
inenn af fjósrústum, er enn standa
þar. Hafa básarnir verið af sömu
slærð og hjer tíðkaðist. Víða hefur
milligerðin milli þeirra verið stórar
hellur, og standa þessar hellur sum-
staðar enn í dag, eins og uppruna-
lega var frá þeim gengið. Um mörg
þessara fjósa má segja að lítið vanti
á að þau sjeu nothæf, annað en efsta
steinlagið og þakið.
A stærstu bæjunum i Eystribygð
hafa verið tíu til tuttugu nautgripir,
en í Vestribygð hafa búin yfirieitl
verið minni. Á biskupssetrinu Görð-
um, er tóft af tveimur fjósum og
hefur þar verið rúm fyrir um hundr-
að nautgripi. Við stærra fjósið var
sambygð lilaða, og er þetta lengsta
húsið sem menn vita um í Græn-
landi. Hefur það verið sextiu og
fjórar stikur á lengd.
Einkennilegt er að fjósrústir eru
miklu greinilegri í Græniandi, en
rústir íbúðarhúsa, sem flest eru ekki
annað en ógreinilegir liaugar. Mun
jietta stafa að þvi, að ineira hefur
verið notað af timbri í íbúðarhúsin,
en meir aftur af grjóti í úthýsi, en
skipulag íbúðarhúsa hefur komið
mjög greinilega i ljós þegar grafið
hefur verið í þessa hauga. Danski
fræðimaðurinn Daniel Brun hefur
sýnt fram á, að byggingarlag hef-
ur fylgst mjög að á íslandi og
Grænlandi, þannig að landnemar á
Grænlandi hafi i fyrstu fylgt ná-
kvæmlega byggingarhætti, eins og
hann tíðkaðist á íslandi. En á sama
tíma og byggingarlag fer að breyt-
ast lijer, frá því að vera skálabygg-
ing, í áttina til bæjarhúsa, eins og
hafa tíðkast frain á vora daga, fara
hyggingar í Grænlandi að breytast í
sömu átt. En þetta skeður aðallega
á tólftu öldinni, og virðist benda á
mjög náið samband milli íslend-
inga hjer og í Grænlandi, því livor
tveggju jiessara byggingaraðferðir
eru sjerkennilegar fyrir ísland, og
þekkjast ekki nema í þessum tveim
löndum.
Elsta hús, sem rannsakað hefur
verið í Grænlandi, er álitið vera
skálinn í Brattalilíð, sem menn ætla
að sje frá dögum Eiríks rauða. Hann
er sextán stikur á lengd og firnrn á
breidd með þykkum grjót- og torf-
veggjum. Hlóðir hafa verið á tveim
lil þrem stöðum á gólfinu. Vatns-
leiðsla hefur verið í skálanum. En
lílil lind, sem kemur upp undir
öðrum hliðarveggnum hefur verið
leidd eftir heilulagðri iokaðri rennu,
' steinsetta þró á miðju gólfi, og síð
an aftur í lokaðri rennu út í vegg
nndspænis, og niður í jörðina. Hef-
ur verið svo vel frá þessu gengið að
vatnið rennur þarna enn í dag, þó
hellurnar sjeu farnar ofan af.
Af rústum í Islendingabygð er
einna greinilegust tvíiyft skemma úr
grjóti, sem er við smáfjörð einn, sem
gengur norður úr Rangafirði í Vestri
hygð, og nú er nefndur Ujaragsuit.
Nokkuð er þó hrunið af efri hæð
hússins. Önnur bygging, sem stendur
vel er Hvalseyjarfjarðarkirkja sem
minst hefur verið á. Er hún múruð
úr kalki, sem hrent hefur verið úr
skeljasandi og hefur verið búið tii
þar á staðnum. Geta niá að græn-
Iensku steinhúsin hafa fæst verið
kölkuð.
I>að er .enginn efi á því, að þorsk-
urinn er lang merkilegasta skepnan,
sem við íslendingar fáumst við, bæði
á sjó og landi. Þrátt fyrir aflaleysið i
fyrra, nam útfluttur þorskur og
þorskafurðir 23 til 24 milj. króna,
en alls fluttum við út fyrir tæpar
58 milj. kr. Fyrir liverjar tíu krón-
ur, sem landið fjekk af erlendum
gjaldeyri, fengum við því fjórar
krónur fyrir þorsk. En rjett er að
geta að það sem við höfum fengið
fyrir útflutta síld, er farið að nálg-
ast mjög það sem við liöfum fengið
fyrir þorskinn.
Fyrir nokkrum árum var sýnd
kvikmynd lijer í Reykjavík er gerð-
ist austur í Bagdad. Sást þar maður
rogast með heljarmikinn þorsk, og
og stóð það atriði leiksins svo lengi,
að auðvelt var að sjá hvaða fisk-
tegund það var. Heyrði jeg þá mann
sem jeg þekti, sem sat fyrir aftan
mig, segja við sessunaut sinn, að
þetta þætti sjer langmerkilegast, að
það skyldi vera þorskur þarna suð-
ur í Bagdad. En ]>arna var skekkja
í myndinni; hún hafði verið leikin
í Englandi, og notaður sá fiskur,
sem auðveldast var að ná í þar.
Heimkynni þorsksins er norðan-
vert Atlanlshaf, bæði að austan og
vestan. Hjerna megin þess, er hann
frá Svalbarða suður undir Spán, en
að vestan er hann frá Grænlandi,
suður fyrir Boston. Aðalheimkynni
lians má segja að sjeu þar, sem eru
aðal-gotstöðvar hans, en það er við
Lófót í Noregi, við suður- og suð-
vesturströnd Skotlands, og vestan hafs
við suðausturströnd Nýfundnalands.
Þorskur er lika í Kyrrahafi norðan-
verðu, og er annarsvegar suður und-
ir Japan, en hinsvegar nokkuð suð-
ur á strönd Bandaríkjanna vestan-
verðra. Þorskur er ekki í miðjarðar-
hafi, og hvergi á suðurliveli jarðar.
Stærsti þorskur, sem mældur hef-
ur verið var um 2 stikur á lengd
og vóg 75 kg., hann veiddist við
Nýfundiialand. Ekki er kunnugt um
að hjer við land hafi verið mældir
þorskar, er voru lengri en 1 Mi stika.
Þorskur sem fjekst vestur á fjörðum
var aðeins 4 kg. ljettari en þessi Ný-
fundnalands-fiskur, en hann var al-
drei mældur.
Þorskurinn er átta ár að verða
kynþroska. Yngsti vertíðarfiskurinn
hjer sunnanlands er því í ár fæddur
1931, og hefur komið i ljós, að af
fiski þeim sem veiðst hefur lijer nú
á vertíðinni, er um fjórði hluti 8
ára, og annar fjórði hluti níu ára.
Það er því um helmingur af þeim
þorski er veiðist nú fæddur árin
1930 og 1931.
Ekki er vitað fyrir víst livað ís-
Iendingar veiða marga þorska á ári,
en það eru að minsta kosti 35 milj.
En alls mun veiðast hjer við land
af íslendingum og útlendingum ekki
minna en 05 milj. þorska, en sumir
áætla þetta 70—80 miljónir, en all-
ur þorskafli lieimsins er talinn af
sömu mönnum 300—400 milj.þorska.
Sagt er að í Noregi hafi fram und-
i>' 120 þús. karlmenn atvinnu við
fiskveiðar, en 03 þús. hafi þær að
aðalatvinnu. Mikill iiluti þessara
manna stunda þó jafnframt einhvern
húnað, en 35 þús. hafa fiskiveiðar
einar að atvinnu.
í Noregi hafa verið miklar um-
ræður um það livort taka skuli upp
botnvörpuveiðar þar i landi, og hef-
ur opinber nefnd liaft málið til
meðferðar. Aðaltillögur nefndarinn-
ar eru þær, að leyft verði að hæta
þremur togurum við þá átta, sem
fyrir eru, þannig að ails verði 11
togarar í landinu. Togarar þessir
eiga þó auðvitað ekki að fá leyfi til
þess að veiða í landhelgi, heldur
eiga þeir að veiða utan við hana,
eins og útlendu togararnir, en það
er talið að 2—3 þús. útlendra tog-
ara stundi veiðar við Noreg.
í Norður-Noregi eru nú um 50
þús. fiskimenn, en tekjur þeirra
injög lágar. Lófót fiskimennirnir
hafa að meðaltali ekki nema 200
kr. fyrir allan sjósóknartímann. En
meðaltal fyrir allan Noreg er 750
kr. og er þetta svo lítið að næstum
er ótrúlegt. Þeir sem vilja togara-
veiðar benda á livað lítið sjómenn
bera úr býtum, með þessum gamal-
dags veiðiaðferðum. En þeir, sem
eru á móti togaraveiðum segja iiins-
vegar, að veiðin á livern mann á
togara nemi 30 þús. kg. á ári ]i. e.
1 V> milj. smálesta á þessi 50 þús.
menn. En allur afli þeirra er nú 100
—200 þús. smálestir. Spyrja þeir
hvað eigi að gera við allan þennan
afla. Hinir halda aftur á móti fram
að það sje nú ekki strax búið að
konni togurum undir þessa 50 þús.
sjómenn, og að þeir eigi að fá al-
vinnu við að gera aflann verðmætari
en hann er gerður nú.
í sambandi við þetta togaramál
Norðmanna, hei'ir þingnefndin, sem
með það fór iátið athuga hvar þorsk-
stóðið í sjónum, væri svo mikið að
það þyldi togaraveiðarnar. Hefur
fiskifræðingurinn Gunnar Rollefsen
liaft þá rannsókn til meðferðar. Hef-
ur hann meðal annars stuðst við
hvað mikið hafi fiskast af þorsk
sem merktur hefir verið. Iiefur hann
komist að þeiri niðurstöðu að þorsk-
ur sá, sem komi á hverjum vetri á
Lófót og Vesturál -— en þar eru
helstu fiskmið Norðmanna nemi al-
drei minna en 200 miljónum fiska,
en sje þegar mest er 700 miljónir.
Otbreiðið Fálkann!
„Hvað hefir orðið af Ahtee?“ spurði
Cleeve.
„Hann hefir farist. Og Maims líka, er jeg
hræddur um. Eldurinn hefir víst komið
upp í þeirri álmunni. Verst að jeg skyldi
ekki taka með mjer ullarbrekán. Komið
þjer, Barton, við verðtun að flýta okkur.
Náið í allar niðursuðudósir sem þjer sjáið.“
, Það er merkilegt að garðyrkjumaður-
inn og rafmagnsmaðurinn skuli ekki sjást
hjerna,“ sagði frú Cleeve, sem sat ásamt
barnabarnabörnum sínum og Erissu og
horfði á eldinn eyða húsinu og hinu dýr-
mæta innbúi. „Þokan felur líklega eldinn
fvrir þeim sem eru á megirilandinu, en þeir
tveir ætlu að sjá liann.“ Hún starði töfruð
á trylta logana. Þeir liöfðu gleypt all verð-
mæti sem hún átti, fjögur hundruð dollar-
ana frá Weld og öll ’nýju fötin liennar
Phyllis. Fjölskyldan varð að byrja nýtt líf
á náttfötunum.
Cleeve greip um hendina á Erissu, en
hún dró hana að sjer. ,Þú hlýtur að lita á
mig öðrum augum nú, er þú veist hvernig
hanri faðir minn er.“
„Jeg elska þig altaf,“ sagði liann ein-
læglega.
„Faðir minn hefir sagt, að jeg mundi
verða einskis virði i þinum augum, ef þú
vissir ...... “
„Vissir hvað, elskan mín?“
„Um móður mina,“ svaraði hún.
„Hvað kemur það málinu við nú, þegar
hún er dáin. Og liann sennilega lika. Nú
getur þú byrjað á nýjan leik.“
„Þú gleymir, að nú kemur yfirheyrsla
og almenningur fær að vita alt. Kansko
lendi jeg i fangelsi. Hugh segir, að þessi
Anthony muni sverja, að jeg sje sek.“
„Hlustaðu ekki á þann þöngulhaus. Jeg
iullvissa þig um, að Anthony Trenl er einn
af mestu mönnum í heimi. Swithin W,eld,
frændi minn trúir á hann. En við skulum
nú g'leyma öllum öðrum, jeg veit að þú ert
saklaus og þú veist að jeg elska þig. Erissa,
elskar þú mig ekki framar?“
„Þú veist að jeg geri það, Cleeve," hvísl-
aði lmn, ,,en mjer er svo órótt að jeg get
ómögulega liugsað um framtíðina. Sáslu
augnaráðið hans þegar liann var að tala
um, að jeg hefði snúist gegn sjer? Jeg hefi
altaf verið hrædd við augun í honum. Jafn-
vel þó þú sjert ungur og hraustur geturðu
ekki tekið upp baráttu gegn honum fremur
en nokkur annar.
„Jeg er viss um að Trent ræður við
hann,“ sagði Cleeve.
„Hann yrði eins og barn í höndunuin á
honum föður mínum. Jeg hefi sjeð hluti,
sem jeg þori ekki að segja frá. Hann er
svo grimmur. Mamma sagði að hann væri
brjálaður.“
Trent og Davne koriau slyppir úr mat-
vælaför sinni.
„Engu hægt að bjarga,“ sagði Trent.
„Jeg skil ekki hvernig eldurinn hefir getað
breiðst svona út, án þess að við tækjum
eftir. Jeg ætla að fara til Briggs og reyna
að fá kaffi hjá honum.“