Fálkinn - 29.09.1939, Qupperneq 5

F Á L K I N N
5
viröi. Friðrik bóndi á Hóli, sá er
með mjer er, er allra manna kunn-
astur högum og háttum dýranna á
Vestur- og Brúaröræfum, eða eina
slaðnmn, sem þeau lifa nú á hjer á
landi. Jeg spurði hann, hvort orma-
og bráðapestin vildi ekki liöggva
skörð í hreindýrahópana svo og hor-
fellir eftir harða vetur. Taldi liann
það ekki vera; þau væru að vísu oft
illa undan vetri gengin, en lifðu það
af. En hann kvað það koma fyrir,
að þau hröpuðu fyrir kletta og eitt-
hvað færi að sjálfsögðu í jökulárnar,
en mest væri þeim hætta búin, er
þau leituðu langt niður í bygð.
Jeg hefi nú tekið á mig nokkurn
krók, hvað ferðasöguna snertir. —
WORDAGARNIR Iiðu hver á fætur
öðrum og maí var senn á enda.
Kálfarnir voru hraustir og liafði þeim
farið mjög mikið fram frá því við
náðum þeim. — Bygðarmanna var
nú von á hverri stundu. Við gengum
á hverjum degi með kálfana til þess
að æfa þá undir heimferðina, því að
Jjeir áttu að elta okkur alla leið nið-
ur í hygð. Oft hafði mjer flogið i
hug, hvernig þeim mundi verða við
menninguna og alla nýbreytnina. —
Hunda hræddust þeir ekki, því að
við höfðuni einn með okkur og var
hann orðinn góður kunningi þeirra.
Þritugasti maí er runninn upp, fag-
m og dásamlegur, hjer í ríki öræf-
anna. Kálfarnir eru í tjóð'ri fyrir
utan tjaldið o& jeg heyri að þeir ó-
kyrrast; jeg lít því út og sje að
bygðarmennirilir eru að lialda i
ldað. Það er tekið af hestunum og
þeim gefið hey, en að því loknu
setjumst við inn i tjaldið og spyrj-
um almæltra tíðinda. íslenska gest-
risnin grípur mig nú heljartökum.
Jeg sæki því vatn og fer að hita upp
prímusinn. Komumenn leggja til
kaffið og brauðið, en við vatnið. Það
er mikið drukkið, það er einskonar
kveðjuskál til öræfanna, því að
snemma næsta morgun á að leggja af
stað i bygð.
Burtfarardagurinn er bjartur og
hlýr. Tjaldið og annar farangur er
r,ú búinn í bagga og hafinn til klakks
og síðan er haldið af stað. Lestin
þrammar á undan, heimþráin gerir
hestana ljetta í spori. Þegar komið
er niður í Dysjarárdalinn fer kálf-
unum að leiðast röltið. Þeir leggjast
niður og vilja fá að sofa í friði, enda
er alveg kæfandi hiti. Við tjöldum
þvi og snæðum; eftir tveggja stunda
dvöl er lagt af stað á ný. — Vestan
kaldi fyllir nú dalinn, sem gefur okk-
ur og dýrunum nýjan þrótt. Hressir
og glaðir hugsum við langt til næsta
áfanga og eftir 1G tima tjöldum við
hjá Aðalbóli. Þar sofum við í 4
stundir og síðan leggjum við af stað
á siðasta áfangann til bygða, en það
er Fljótsdalsheiðin. Kálfarnir þurfa
annað veifið að fá að sofa' og hvíla
sig og því verður okkur tafsamt á
Ieiðinni. Eftir 17 tíma komum við
niður að Egilsstöðum í Fljótsdal og
nú þurfum við ekki lengur að hugsa
um að tjalda eða að matbúa, því að
Gurinar Sigurðsson bóndi þar er
maður gestrisinn og veitir vel. —
Kálfarnir fá nú í fyrsta sinn ný-
mjólk og rjóma. Þegar jeg hefi lokið
við að gefa þeim, læt jeg þá í hús
og geng síðan til náða. En mjer verð-
ur ekki svefnsamt nóttina þá, því að
jeg þarf að vitja kálfanna á tveggja
tíma millibili.
Eftir miðjan dag 2. júní leggjum
við af stað frá Egilsstöðum út að
Hóli. Þessi einkennilegi leiðangur
þokast bæ frá bæ niður fegursta
dalinn á íslandi. Alstaðar mætir
manni góðvild og greiðasemi. Sú
slund er nú komin, að jeg kveð fje-
laga minn, sem hefir eignast með
mjer ógleymanlegar stundir uppi á
islenskum öræfum. ■— Jeg stend nú
cinn eftir hjá bænum Brekku og
Negrinn, sem svaf á Norðurpólnnm.
býð nýs fjelaga, sem á að flytja mig
og kálfana siðasta áfangann. Hvernig
ætli þeir taki ferðalaginu, sem fer
í hönd?
TEG horfi út yfir Lagarfljótið, ör-
lítill depill sjest bera við Fjarðar-
heiði. Hann stækkar og eftir örlitla
stund er hann orðinn að hávaða-
sömum fugli, sem rennir sjer i fögr-
um boga og sest á Fljótið. Hann
lendir við malarkambinn, þar sem
jeg stend. Út úr honum kemur bros-
hýr maður. Áræði og æska skín úr
augum hans. Við heilsumst. Örn,
það er til valið og stýra „Erninum“.
Það er farið að hvessa. Bárurnar
stækka á Fljótinu. Við holum kálf-
unum í poka og setjum þá siðan út
í flugvjelina. Vjelin er sett í gang.
Kálfarnir brjótast um, en jeg reyni
að lialda þeim föstum og strax og
við losnum við Fljótið spekjast þeir.
Órn eykur hraðann. Höggin á flot-
holtunum verða hörð og tíð, og nú
livílum við á vængjum vindanna. —
Kálfarnir kyrrast og jeg fæ tækifæri
tii að líta út. Jeg sje yfir alt Hjerað-
ið, út yfir Fjarðarheiði og Seyðis-
fjörð. — Hver fjandinn, Örn er þó
ekki farinn að leika listflug með
kálfana? Vjelin hendist upp í loftið,
en hrapar jafn skjótt niður aftur.
Nei, það getur áran ekki verið. Alt
í einu man jeg eftir lægðunum lians
Jóns Eyþórssonar. Þær voru þá til,
já, svo sannarlega var ekki um það
að villast. Og þetta lilaut að vera ein
af þeim verstu. Skyldi hann vita af
þessari, datt mjer í hug. Veðrið ætlum
við að taka í Hornafirði og við bið-
um þess rólegir, livað við heyrum.
Eftir 1.22 mín. lendum við í Horna-
firði. Kálfunum er vitanlega lofað
í land. Bensín er látið á vjelina og
síðan snæðum við. Að lokum er það
svo veðrið, en ekki gat Jón um lægð-
ina. Við pokum kálfana, sem brölta
og brjótast um og síðan er haldið af
stað. Jeg horfi suður með strönd-
inni. Við Ingólfshöfða er gráhvítur
þokubakki. Jeg hefi orð á því við
Örn, sem vitanlega var löngu búinn
að sjá hann á undan mjer. „Ætli
við sullum okkur ekki í hann“, segir
Örn um leið og gráhvít þokan hylur
útsýnið. Við Hjörleifshöfða rennum
við aftur út úr þokunni.
Það er þægilegt ferðalag að sitja
i flugvjel án hreindýrakálfa og
lægða, en þar sem þ’etta hvorttveggja
fylgir mjer er jeg feginn að vera
kominn á leiðarenda. Niður undan
flugvjelinni er nú Þingvallasveitin í
blámóðu hinna fögru fjalla. Flug-
vjelin lækkar flugið og sest á Þing-
vallavatn. Við förum upp að bryggju
og í sömu svifum eru kálfarnir
komnir á land eigandans. — Þess-
ari ferð er lokið, sem er sjerstæð í
sinni röð hjer á landi.
TEG var alllangan tíma með kálfun-
J um eftir að þeir komu í Þingvalla-
sveitina. Þegar þangað kom var
hverjum þeirra gefnir 3 lítrar af
mjólk á sólarhring og þyngdist hver
þeirra að rneðaltali um 450 grönnn á
sólarhring frá því þeir voru teknir
og þangað til jeg skyldi við þá.
Jeg þakka eiganda kálfanna fyrir
framtakssemina í þessu sem mörgu
öðru, fyrir að hafa opnað augu
landsmanna fyrir nýjum möguleikum
tii bættrar afkomu í framtíðinni. —
Uppi á Vestur- og Brúaröræfum
ráfa 500—600 hreindýr ár eftir ár
engum til nytja. Er ekki kominn tími
til fyrir Islendinga að stunda lirein-
dýrarækt?
Frúin: — Hvers vegna komstu
ekki þegar jeg hringdi?
Vinnukonan: — Jeg heyrði það
ekki.
Frúin: — Næst þegar jeg hringi
og þú heyrir það ekki, verður þú
að koma og segja mjer þð.
Blaðamaður frá sænska Aftonblað-
inu, sem staddur var í New York
síðastliðið ár, hefir skrifað eftir-
farandi grein:
Fyrir rjettum 30 árum síðan lá
negri á sjálfum Norðurpólnum og
steinsvaf. Biksvartur var hann reynd-
ekki, en dökkbrúnn, svo að hann
stakk verlega í stúf við hið hvíta
umhverfi. Aðeins í þetta eina sinn
hefir negri fengið sjer blund á þess-
um slóðum.
Negrinn hjet Alexander Matthew
Henson og tók hann þátt í svo að
segja öllum þeim leiðangrum, sem
ameríkumaðurinn Peary fór til Norð-
urpólsins. Hann var einnig með lion-
um, þegar liann að lokum náði því
langþráða takmarki að komast til
Norðurpólsins, þann 6. apríl 1909.
Sagan um Henson er ekki alveg eins
æfintýrakend, eins og svörtu ná-
grannarnir hans í New York vildu
vera láta. Þeir sögðu að svertinginn
hefði lagt sig til svefns í snjókofa
kvöld eitt, og svo morguninn eftir,
þegar hann vaknaði, varð hann þess
áskynja að hann var á miðjum Norð-
urpólnum. Nei, — svona greiðlega
gekk honum ekki að komast þangað.
Hann þurfti fyrst að yfirvinna ótal
erfiðleika, og að því loknu gat hann
lagst rólegur til svefns.
í fyrra frjetti jeg fyrst um Henson
í New York, svona aðeins af til-
viljun. Jeg var þar í alþjóðlegum
fielagsskap. Ivvöld eitt var verið að
tala þar um menn, sem liefðu orðið
mjög frægir ■— jafnvel heimsfrægir
— en sem síðar háfa svo horfið í
skúmaskot veraldarinnar og gleymst
fyrir fult og alt. Einn af slíkum
mönnum var negrinn, sem hafði sofið
á Norðurpólnum. Hann átti einhvers-
staðar heima í New York, en hvar,
það vissi enginn af þeim, sem þarna
var.
Þenna eina mann sem ennþá er
lifandi af þeim, er fundu Norður-
pólinn varð jeg að hafa tal af.
Jeg leitaði og leitaði og loks kom
jeg að þessu óhreina húsi, sem mjer
hafði verið vísað á. Jeg liringdi dyra-
bjöllunni og Ijósbrúnn karlmaður
opnaði dyrnar. Hann leit út fyrir að
vera miðaldra. Jeg var nærri búinn
að koma mjer i bobba, með því að
spyrja, hvort faðir hans væri heima,
því jeg hjelt nefnilega að sá, sem jeg
leitaði að, hlyti að vera mjög full-
orðinn maður. En til allrar ham-
ingju tók jeg mig á og spurði: „Eruð
þjer Mr. Henson?“ „Jú, svo er það,“
var svarað.
Nýtísku húsgögn voru í liverju
herbergi, miklu fínni en jeg hafði bú-
ist við að sjá hjá rjettum og sljett-
um tollþjóni, sem ekki hjelt heimili.
Til að byrja ineð var mjög erfitt
að fá hann til að segja frá ferðinni
norður eftir. Það var svo að heyra,
sem hann liefði ekki í mörg ár verið
spurður um neitt viðvíkjandi henni.
Heimurinn hefir gleymt Mr. Henson
og hann hefir verið svo óheppinn
að búa í landi, þar sem agnúast er
við kynflokki hans.
Smátt og smátt lifnaði þó frásögn
hans og að lokum var svo að sjá,
sem hann væri hugfanginn af að
segja frá liinni æfintýralegú sleða
ferð frá Gap Columbia til Norðúrpóls-
ins og þaðan heim aftur.
Já, við komumst heim heilu og
höldnu og alt var það þvi að þakka,
live veðrið var gott. Einn af eski-
móunum orðaði Jjetta þannig: Það
er óliugsandi að við hefðum fengið
svona gott veður, ef þessi djöfull,
sem ísnum stjórnar, hefir ekki fengið
sjer svefn, eða lent í liörku rifrildi
við kérlinguna sína.
Þessi ferð hafði mikla þýðingu
fyrir Peary, því að með henrii tókst
honum að ná því takmarki, sem
hann liafði verið að keppa að í 23
ár. í 12 ár stóð barátta hans i ís-
hafinu. En að lokum gat hann skrif-
að í vasabókina sína: „Jeg er á-
r;ægður“.
Norðurheimskautsleiðangur Pearys
byrjaði eiginlega í júlí 1908, en þá
fór hann á skipinu „Roosevelt" með
frarn austurströnd Grænlands og kom
við á Kap York og tók þar heilan
hóp af eskimóum.
í febrúarmánuði fór fyrsti hópur-
inn af stað norður eftir og siðan hver
smáflokkurinn á fætur öðrum með
fárra daga millibili, og stjórnaði
Peary siðasta hópnum. Alls voru í
leiðangrinum G hvitir menn 1 negri
og 19 eskimóar.
Fjórum sinnum varð Peary að
neyðast til að senda menn heim-
leiðis frá sjer aftur. í síðasta sinn
var hópur sendur af stað heim á
leið 2. apríl, en þá voru ekki eftir
nema 22 mílur að takmarkinu. Sein-
asta hópnum, er var sendur til baka,
stjórnaði Bartlett, sá maðurinn, sem
Peary hafði mestar mætur á.
Hversvegna var nú ekki negrinn
sendur heim í hans stað? Þessu
svaraði negrinn á þá leið, að hann
hafi verið með í öllum leiðangrum
Pearys til lieimskautsins, nema þeim
fyrsta og altaf verið í þeim hópn-
um, sem lengst liafði komist. Þar að
auki liafði hann stálvilja og Peary
leit svo til, að hann væri bestur að
stjórna hundunum með sleðana, auk
eskimóanna. Að lokum er til ein
skýring ennþá, sem Henson reyndar
ekki nefndi, en lnin er sú, að Peary
hafi ekki árætt að senda negrann
sem foringja fyrir flokk og því hafi
Bartlett verið látinn fara. Þegar
Peary náði loksins hinu langþráða
takmarki, að komast til Norðurpóls-
ins, var hann eini hvíti maðurinn i
hópnum, því að auk Hensons voru
aðeins 4 eskimóar. Þetta var meðal
annars ástæðan lil þess, að menn ef-
uðúst um að hann hefði nokkurn
tíma komisl til heimskautsins.
f lok ferðarinnar var ísinn okkur
ekki mjög til trafala og þann 6. apríl
komum við á sjálfan Norðurpólinn.
Fimm fánum var komið fyrir á ísn-
um: Amerikanska herflotafánanum,
Rauða kross fánanum, fánum tveggja
fjelaga, er stutt höfðu Peary í leið-
angrum hans, og loks það sem eftir
var af ameríkanska silkifánanum,
sem Peary hafði haft með sjer í
15 ár og sem hann hafði tekið af
pjötlur, til þess að setja niður, þar
sem hann hafði orðið að hætta í
fyrri ferðum sínum.
Ferðin heim gekk vel. Við fórum
sömu leið og við komum og gát-
um þvi náttað í snjókofunum, sem
við höfðum gert á leiðinni norður
eftir. Þann 23. apríl — eftir 53. daga
ferð — höfðum við aftur fast land
undir fótum. En þá vorum við svo
þreyttir, að við fleygðum okkur nið-
ur í einum snjókofanum og sváfum
þar samfelt í tvo sólarhringa. Að því
búnu hjeldum við svo ferðinni áfram,
þar til við komum um borð i „Roose-
velt“. —
Þegar Henson liafði lokið frásögn
sinni, spurði jeg livort hann, svo
lítill og renglulegur eins og liann
væri, hefði ekki átt erfitt að fylgja
hinum eftir á svo erfiðu ferðalagi.
Jeg stóð mig alveg eins vel og
hinir, sem voru stærri og þrekmeiri.
A slíku ferðalagi láta kraftarnir fljótt
undan óg þá er það viljinn sem.ber
manri. Minsta kosti var Peary vanur
að segja það.
Þéssi litli maður, sem einu sinni
var nafnfræg hetja, lítur út fyrir að
vera rösklega fimtugur — en er samt
Framh. á bls. ik.