Fálkinn - 09.04.1943, Qupperneq 6

-<i
F ÁLKINN
- LITLfí 5fiBTin -
Philip Ciarke:
„Mjer fanst pað
sto tilgangslanst“
r
UT um gluggann á búningsher-
bergi nautabanans sá yfir hæð-
irnar í NorSur-Mexikó, eins og
krappar öldur, sem gnæfðu við kó-
boltbláan himin. José Martal hall-
aði sjer út í gluggakistuna og horfði
út. -— Hann heyrði þysinn neðan
af leiksviðinu eins og veikan óm.
Hann var snöggklæddur ennþá, en
tilbúinn að ganga inn á liringsviðið
með augnbliks fyrirvara. Gullbryddi
jakkinn hans lá á borðinu og leður-
hylkið með korðunum. Axlaskýlan
hjekk á þilinu.
Það var opnað og Martal vissi að
það var leikstjórninn hans, Hernan,
sem kom inn. „Hvernig líður Rih-
era?“ spurði hann.
Hernan svaraði: „Hann er kominn
á sjúkrahúsið, José. En jeg hefi náð
í annan nautahreili, fyrsta flokks
mann.“
„Fyrsta flokks mexíkanskan nauta
hrelli,“ sagði Martal háðslega.
„Ef hann er duglegur, þá ætti að
standa á sama hverrar þjÓðar hann
er,“ sagði Hernan ergilegur. „Ann-
ars hefi jeg sjeð hann að starfi —
i borgarastyrjöldinni á Spáni.“
Martal horfði á hann um stund
og sagði svo hægt: „Með hvorum
harðist hann? Jeg krefst þess að
jVÍta með hvorum flokknum hann
..barðist.“
„Jeg hefi ekki spurt hann um
stjórnmálaskoðanir hans,“ sagði
Hernan og roðnaði af gremju. „Vor-
uð þið ekki báðir að berjast fyrir
^ættjörðina?" Hann fór út og Mart-
al tók vopn sitt og fór út á eftir.
Þegar kom niður í ganginn sneri
Hernan sjer við og sagði: „Hann
heitir Cliavey og er maður, sem
kann sitt verk. Hann á virðingu skil-
ið fyrir það.“
Martal svaraði ekki. Hann iðraðist
eftir að hafa farið að pexa um þetta.
En hvernig gat hann þagað, þegar
gremjan og sársaukinn nísti hann?
Sú gremja og sársauki, sem aðeins
sigraður maður finnur. Hann hugs-
aði til föður síns, sem hafði fallið
við Guadalajara, og hvernig liann
hafði barist sjálfur eftir að öll von
var úti ......
Þeir komu út í bjart sólskinið og
Martal lieyrði Hernan segja: „Þetta
er Pedro Chavey, nýi nautahrellir-
inn okkar.“ Og nú stóðu þeir augliti
til auglitis — þeir hofðust fast i
augu.
Martal heyrði ekki þysinn frá
hringsviðinu lengur. Hann heyrði
annað hljóð fyrir innri eyrum sjer.
Ausandi skothríðina í Teruel, þar
sem þeir höfðu barist rúst úr rúst
yfir dauðra manna lík. Og hann
mundi langa augnablikið við horn-
ið á einu múrhúsinu. Hann sá augu
andstæðings sins undir rifinni fal-
angistahúfunni .... byssuna, sem
lyft var i hæð við byssuna hans.
Þelta hafði staðið óendanlega langa
sekúndu. Þá lieyrðist livinur í fall-
byssukúlu og múrinn lirundi og alt
var dimt. Hann hjelt að nú væri úti
um sig, en þá lieyrði liann raddir.
Sveitin lians var komin og var að
ryðja grjótinu ofan af honum ....
Hernan hafði litið frá, og Martal
sagði lágt: „Þú þekkir mig aftur,
sje jeg!“
Chavey svaraði: „Já . ... á augun-
um. En þá varstu með skegg.“
„Jeg hafði annað að liugsa um,
en að raka mig,“ sagði Martal stutt.
„Jeg hafði verk að vinna, sem mjer
tókst ekki að Ijúka við.“ Svo sneri
liann sjer pndan. Hann þóttist sann-
færður um, að maðurinn væri njósn-
ari. En hann skyldi sjá honum far-
borða. Hann gat drepið hann með
einu orði.
Fyrsta nautið var erfitt viður-
eignar. Það var lirætt og því hættu-
legt, þvi að ekki var liægt að vega
að þvi á venjulegan hátt. En þessi
viðureign sýndi, að það var ekkert
oflof, sem Hernan liafði sagt um
Cliavey. Maðurinn var ágætur nauta-
hrellir, liðugur, viss og leikinn. Og
svo var hann hógvær og reyndi ekki
að trana sjer fram. Hann gerði ekki
annað en æsa nautið upp, undir
viðureignina við Martal ....
Annað nautið var djarfara og hóf
atlögu undir eins, og Martal fjekk
tækifæri til að sýna leikni sina með
axlarskýlunni. Síðan tók Chavey við.
Hann gerði nautið ólmt með því að
stappa framan í það og orga. Og
þegar mál var til komið skaut hann
spjóti í það, einmitt þar sem það
átti að vera.
FTIR þessa ógætu framgöngu
fór hann út að sviðgrindunum
og horfði á nautið ólátast á sviðinu.
„Það sækir dálitið til vinstri,“ sagði
hann við Martal, en hann svaraði
stutt: „Jeg hefi sjálfur augu til að
sjá.“
Chavey tók nokkrar örvar í við-
bót, fór út á sviðið og orgaði til
nautsins, sem rjeðst þegar að hon-
um. Þeim lenti saman við grind-
urnar, rjett hjá Martal. Atlagan var
hættuleg, en Chavey tókst snildar-
lega. Martal gat ekki annað en dáðst
að fimi hans.
En þá skeði það að fótur Chaveys
flæktist í lykkju á tjaldsnúru við
grindina svo að hann datt, og þá
var nautið fljótt til bragðs. Martal
hljóp að ólmum griðungnum, alveg
ósjálfrátt. Hann sá Chavey liggja
ósjálfbjarga í sandinum, með svöðu-
sár á lærinu og íiautið beygði haus-
inn til þess að stanga hann.
Martal veifaði axlaskýlunni sinni
með rauða fóðrinu. Alt í einu datt
honum í hug: En hvað það væri
einfalt að fara sjer liægt núna! Ekki
svo hægt að tekið væri eftir því. En
bara svo að nautið gæti stangað!
Chavey lá grafkyr og starði á
hann. Augun voru köld, enginn ótti
í þeim, eða bón um lijálp. En nú
leið óendanlega löng sekúnda, eins
og í Teruel.
Þá vatt Martal sjer að dýrinu og
veifaði skýlunni rjett við nasirnar
á því. Nautið sneri sjer frá Chavey
og fór að elta Martal þvert yfir svið-
ið. Á meðan var Chavey borinn burt.
Martal fór á spitalann eftir atið.
Læknirinn hafði bundið um Chavey
og leyft honum að kveikja í sígar-
ettu.
„Jeg ætla ekki að þakka þjer,“
sagði hann þegar Martel kom inn.
„Þvi að þú niunt ekki vilja þiggja
þakkir minar og minna nóta.“
„Nei, helst ekki,“ svaraði Martal
og bætti við. „Það var ekki af sam-
úð, sem jeg gerði þetta —■ þjer
skiljið það víst.“
Cliavey kinkaði lcolli.
„En mjer fanst þetta svo tilgangs-
laust,“ sagði Martal hægt.
Chavey kinlcaði kolli. „Sama fanst
mjer forðum — í Teruel.“
„Þjer liefði verið hollara að verða
á Spáni,“ sagði Martal án þess að
líta á liann. „Það eru ýmsir hjerna,
sem'vita hevrnig þeir eiga að taka á
ykkur þessum, sem þykjast vera
flóttamenn.“
„Jeg bið yður einskis," sagði Cha-
vey. „En milli okkar, sem báðir
höfum horfst í augu við dauðann,
ælti að vera dálítil hreinslcilni.“
Martal sagði ekki neitt og Chavey
hjelt áfram: „Jeg skifti mjer ekkert
af stjórnmálum framar. — Martal
þagði enn, og Chavey sagði lágt:
„Jeg stóðst ekki kröfurnar — ef
ThEodúr Rrnason:
TÚNSNILLINGAR
LÍFS OG LIÐNIR
CARL TAUSIG
1841— 1871
Trúað gæti maður því, að nokk-
uð hafi til þess þurft fyrir unga
tónsnillinga, að vekja á sjer athygli
og afla sjer liylli í tónlistar-„hreiðr-
inu“ Weimar, um það leyti, sem
Liszt gamli var þar sem sjálfkjör-
inn konungur með hirð sína, hina
fjölhæfutitu og færustu sniílinga
þeirrar tíðar, sein að honum söfn-
uðust hvaðanæfa. Það er viðbúið, að
í þá hirð hafi ekki verið tekinn
hver og einn sem að gerði bar, held-
ur liafi menn þurfl að vera miklum
og óvenjulegum kostum og hæfileik-
um búnir til þess, — jafnvel til þess
að þeim yrði þar vært. Því að ekki
mun Liszt gamli einn. liafa ráðið
um slikt, þó að hann væri hinn tign-
aði konungur. Heldur munu „hirð-
mennirnir“ hafa viljað leggja þar
orð í belg, og vísl verið fullkomlega
eins vandfýsnir og gamli maður-
inn. En mikils þótti ungum tónsnill-
ingum um það vert, að fá að vcra
í þessum hópi og undir vernd og
handleiðslu Liszts.
Um það leyti, sem Tausig bar þar
að garði, voru þarna fyrir nokkr-
ir þeirra manna, sem þá þegar og
í flokki tónsnillinga sinnar tiðar,
einkum síðar voru taldir fremstir
svo sem Hans v. Biilow, Prukner,
Bronsart, Joseph Joakim (sem var
forystumaður fiðlaranna í hljóm-
sveit Liszts, eða ,,konzertmeister“),
Joakim Raff (sem var staðgengill
Liszts), og fleiri slíkir. Árin 1850
—58 var Weimar einskonar miðstöð
„tónlistar framtíðarinnar", eins og
þeir nefndu það sjálfir, þessir menn,
svo má komast að orði. Maður í lier-
sveitinni minni kærði mig fyrir að
hafa vanrækt að skjóta andstæðing.“
„Jæja.“
„Það skeði í Teruel. Andstæðing-
ur minn hafði hálfrotast af spreng-
ingu, og rnjer fanst ómenska að
skjóta hann, þegar hann gat ekki
varið sig.“
Hann þagði og horfði á reykinn,
sem lagði upp frá sígarettunni.
„Það var ekki af samúð sem jeg
gerði þetta heldur," sagði Chavey.
En mjer fanst það svo tilgangslaust.“
— — Þeir sátu þegjandi um
stund. Svo hjelt Chavey áfram: „En
nú veit jeg, að við sem börðumst
fyrir Franco þá vorum afvegaleiddir
og fávísir. ViS skildum ekki að rjett-
urinn var þjóðarinnar megin, og að
borgarastyrjöldin á Spáni var und-
irbúin af nasistum og fasistum, svo
að þeir gætu reynt morðvopnin sín.
En nú veit jeg hvar jeg á heima ..“
Enn varð hljótt.* Reykinn lagði
liægt til lofts, og tveir menn sem
ekki voru óvinir lengur, horfðu á
hann.
þvi að Liszt lagði þá mikið starf í
það, að koma á frainfæri verkum,
sem ekki höfðu fengið áhern, svo
sem ,Tannhauser“ og „Lohengrin"
Wagners, „Benvenuto Cellini“ Berli-
oz, „Alfonso und Estrella“ SchuberL
og fleiri slík snildarverk, sem síð-
ar hafa orðið heimsfræg. Hann var
þá að semja sjálfur liin symfónisku
„Ijóð“ sín (Poémes symphoniques),
endurskoða eldri tónsmiðar sinar,
aulc þess, sem hann ritaði mikið í
blöð og tímarit um tónlist og tón-
listarmenn. Einn dag í viku hverri
hafði hann „opið hús“ fyrir aðsloð-
armenn sína og dáendur, sem nefnt
var „kenslustund" og þó öllum ó-
keypis, sem á annað borð höfðu
verið teknir gildir í „klíkuna“. -jj-
Hverjum, sem eitthvað hafði farm
að flytja: nýja tónsmið eða nýæfða
tónsmíð, var frjálst að láta ljós sitt
skina. Gerði Liszt þá ýmist að gera
við slíkt athugasemdir, eða lofa það,
sem hann áleit, að ætti hrós skilið,
— en hinir stungu saman nefjum,
og liöfðu margt um hvert einstakt
atriði að segja. En þessum samfund-
um lauk venjulega með því, að Liszt
settist við hljóðfærið sjálfur, og
hljóðnaði þá alt skraf. í þennan hóp
vandlátra snillinga kemur svó einn
góðan veðurdag roskinn maður með
fjórlán ára gamlan drengsnáða sjer
við hlið. Voru þetta feðgar, Aloys
og Carl Tausig, báðir píanóleikarar
og komnir alla leið frá Varsjá i Pól-
landi. Ekki ætlaði þó nema annar
þeirra að ganga undir dóm Liszts
klikunnar, og það var sá yngri þeirra
eða drengurinn Carl Tausig. Komst
það í hámæli, að drengurinn hefði
alveg gengið fram af þeim Liszt og
hinum ungu fjelögum hans, á þess-
um fundi. „Mjer datt i hug, hvort
þarna væri kominn Satan sjálfur,“
er haft eftir einum þeirra fjelaga.
„Hann hikaði ekki við að bregða sjer
á leik í Asdúr-pólónesu Cliopins,
og löðrungaði hann okkur svo, að
við roti lá, með áttundahlaupunum.“
Og það er skemst frá því að segja,
að upp frá því, varð drengur þessi
uppáhald og augasteinn Liszts gamla
enda lýsti liann honum svo, að hann
væri „óskeikull snillingur með stál-
fingur.“
Frh. d bls. 11.