Fálkinn - 08.04.1944, Blaðsíða 6

F Á L K I N N
6
- LITLfl SflGfln -
MANNSLÍF.
Sumsstaðar er sjórinn blár eins
og vorhiminn. — Tær eins og kryst-
all sá er æfintýrin segja að höll haf-
konungsins sje gerð af. — En jeg
hefi líka sjeð hann mórauðan,
eins og öskuvatn. Og þar hefi jeg
sjeð fjallháar öldur falla í algleymis
trillingi á móti striðum straumi,
upp að flúðum og rifum — og boðið
ferðamönnum næturstað.
Jeg man eftir einu kvökli. —
Kolsvörtu haustkvöldi. Allan dag-
inn hafði verið skipað fram og
mennirnir voru orðnir dauðJún;r.
Jeg bjóst við að vinnunni væri hætt;
þvi að mjer sýndist með öHu ófært
vegna brims og myrkurs.
Útlendur stórkaupmaður, sera átti
verslun á staðnum, var með skipiru.
Hafði hann komið til að lita eftir
hag verslunarinnar. Hann var nú
í landi. en heyrst liafði, og hann
ætlaði til skips um kvöldið. En
þar sem lionum hafði dvalist svo
að hann var ófarinn enn; hugðu
menn hann því afhuga.
Siðasti báturinn var lentur og
mennirnir bjuggust til heimferðar.
— Þá kom stórkaupmaðunnn ofan
á sandinn og vðrslunarstjórinn með
honum.
— Getið þið ekki flutt „gross-
erann“ um borð? spurði verslunai-
stjórinn; og bar hann spurninguna
þannig fram, að vel var liægt að
skilja hana sem skipun.
— Mjer líst, satt að segja, illa á
það eins og er,“ svaraði formaður-
inn. -— Brimið er alltaf að auk-
ast, og nú með harðasta útfallinu
er svo strangur straumur í ósn-
um, að hann má heita ódrægur,
þó að við næðum fyrir oddann
á rifinu og gætum tekið hann rjett-
an, sem satt að segja er vafasamt
þegar að skipið liggur svona innar-
lega, og lireinasta hundaheppni að
hitta á svona tæpa leið i þessu
myrkri sem nú er.
— Þið gerið það nú fyrir mig að
fara þessa ferð. Jeg skal láta loga
ljós niður á sandinum. Þið getið
stýrt eftir því, sagði verslunarstjór-
inn, og á meðan liann var að segja
þetta, fór stórkaupmaðurinn út
bátinn; og mennirnir lögðu frá.
Bæði var það að þeir voru orðn-
ir því svo vanir að þeim væri sigað,
og svo þurftu þeir allir — eða flest-
ir — velvild — eða rjettara sagt
náðar verslunarstjórans; og var það
að þakka margra ára óslitinni og
öruggri viðleytni lians til þess að
tryggja hag verslunarinnar.
Þegar báturinn var nýlagður fr;i,
kom kona formannsins ofan að
ánni. Hún kallaði til hans, og bað
hann að fara ekki. En það var um
seinan. Vindurinn flutti hljóð henn-
ar í aðra átt, en báturinn barst með
straumnum út í myrkrið.
Þeir sem á landi voru lögðu af
stað heimleiðis, sinn í hvora áttina.
Kona fbrmannsins var ein eftir.
Starði út í myrkrið--------
Jeg var órór og kvíðinn, og þegar
jeg var kominn heim var jcg alltaf
að fara út að glugganum; eins og
jeg byggist við að verða einhvers
visari. En þaðan sást aðeins maður-
inn sem gekk fram og aftur á sandin-
um og bar ljós. Og livitir kambarnir
á öldunum, sem hrotnuðu við sand-
inn.
Allt í einu heyrði jeg nístandi
óp. Jeg þaut út. í dyrunum mætti
jeg kunningja mínum.
— Þeir eru víst að gleðja sig
í kvöld? sagði hann. — Jeg hefi
aldrei heyrt láta eins hátt i þeim
eins og niðri á sandinum núna.
Jeg þreif í öxlina á lionum og
snjeri honum við. — Þetta eru
eklci drukknir menn, sagði jeg. Það
eru menn að farast.
— Að farast?
— Já, mennirnir, sem var sigað
út á sjóinn áðan.
Við vorum komnir út, og ofan á
sandinn. Þangað voru flestir þorps-
búar komnir. En allar tilraunir til
]>ess að bjarga sýnilega ómögulegar.
Myrkrið huldi þá gersamlega. Að
líkindum höfðu þeir lent á rifinu.
Annaðlivort að því að þeir' hafa
ekki dreegið fyrir oddann, eða ljós-
y
Hver samdi leikinn,
og hvert er efni hans?
Butler Yeats.
Fæddur í Dublin írlandi, 1865.
Þegar ljóðleikur þessa höfundar,
Countess Cathleen (eða Greifafrú
Cathleen) var leikinn sem vígslu-
Ieikrit hins nýstofnaða bókmenta
lega leikhúss íra, úrið 1899, er sagt
að „stjórnmálamaður, kardináli og
dagblað" hafi sameinast um að mót-
mæla leikntim, vegna ]jess að hann
væri guðlastandi og níddi írskt þjóð-
erni. Þessvegna þótti ekki annað
þorandi en að senda fjölda lög-
regluþjöna á frumsýninguna, til
þess að taka í taumana,, ef uppþot
yrði í leikhúsinu. F.n nærvera þeirra
dró engan veginn kjarkinn úr þeim
litla hóp leikenda, sem þarna var
að berjast fyrir ]n'í að koma upj)
írsku þjóðleikhúsi, lieldur þvert á
móti örvaði þá til þess að gera sitt
besta. Og það er eigi Iivað sist að
þakka starfi Butler Yeats og lafði
Augustu Gregory, að leikritaskáld
íra uin þessar mundir gatu þrifist
og að skáldið Sean O’Casey varð
kunnur maður. Þessi skáld fengu
öll húsaskjól á Abbey Theater i
Dublin, fyrir forgöngu írska Þjóð-
leikhússfjelagsins og þar Ijeku á-
hugasamir brautryðjendur mörg
irsk leikrit, er síðar urðu fræg
utan írlands.
En ef marka skal gildi leikrits
eftir viðtökunum, sem það fær hjá
fjöldanum, þá er „Land hjartans
þrár“ (Land of Heart Desire) sá
leikur, sem frægastur er til eftir
Butler Yeats. Þetta var fyrsti Ieik-
urinn eftir Yeats, sem komst á léik-
svið — í London 1894 — og sömu-
leiðis fyrsti leikurinn, sem komst á
ið á sandinum, sem var á sífelldri
hreyfingu, hefir villt þeim sýn.
Nú háðu þeir sína síðustu bar-
áttu við æðandi öldur. — —
Brimorgið þrumaði í eyrum okk-
ar, eins og þungur, voldugur gróf-
ur bassi. Háraddirnar voru nistandi
neyðaróp deyjandi manna. Þær
dóu út hver af annari, og nú var
aðeins ein rödd eftir. — Kona for-
mannsins þekkti raddblæinn og
hún spurði enn einu sinni, livort
það væri algerlega ómögulegt að
bjarga;,en svarið var sama og áður
Ópin hjeldu áfram Átakanleg -—
nístandi — ásakandi, og það var
eins og brimbassinn voldugi, gröfi
væri að reyna að yfirgnæfa þau.
Enn eitt skerandi hljóð og svo
aðeins brimhljóð.
Morguninn eftir voru líkin rek-
in. Lik formannsins rak innst. —
Rjett hjá bátnum. Kona lians stóð
yfir líkinu. — Þei, þei, er þetta
brimhljóð — Er það hlátur. —
Þeir hlægja svo að veinið heyrist
ekki.
Þetta skildist af því, sem hún
var að tala. Allt sundurlaust.
svið eftir þennan höfund i Banda-
ríkjunum (New York 1901).
En dramatiskasti leikurinn, sem
Yeats hefir samið, er eigi að siður
Cathleen ni Holilian, þó að liánn sje
ekki nema einn þáttur. Þetta var
fyrsta leikrit hans í órímuðu máli,
og þó einkennilegt megi virðast,
þá þóknaðist það jafnvel gagn-
rýnendum, sem áður höfðu fund-
ið Yeats flest til foráttu og ráðist á
leikrit hans af mikilli harðneskju.
Leikurinn er einskonar draumsýn,
en persónan Cathleen, sem er mið-
depill leiksins, er einskonar ímynd
írlands, og leikurinn er sjálfur i insta
eðli sínu eldheitur ættjarðaróður.
Síðar kom leikritið Stundaglas-
iff, sem er einskonar milliþáttur í
skáldskaparferli Yeats, en eftir hann
hefjast leikir þeir, sem aðallega
eru byggðir á irskum þjóðsögnum.
Þessum leikjum var tekið misjafn-
lega. Og yfirleitt var það mikils-
verðari þáttur í lífi Yeats en leik-
ritaskáldskapur lians, hversu mik-
inn ])átt hann átti í þvi, að hvggja
haldgóðan grundvöll undir irska
þjóðleikhúsið og styðja innlenda
leikment.
„LAND OF HEARTS DESIRE“
Samkvæmt gamalli ískri þjóð-
sögn hefir huldufólk eða álfar dul-
arfullan mátt yfir mennskum mönn-
um á Jónsmessunótt. Þá stela huldu-
menn stundum fegurstu stúlkunum,
sem þeir sjá í mannheimum og nema
þær á burt til álfheima og giftast
þeim þar. Meðal þeirra, sem hafa
mikla trú á álfum og þrá að kynn-
ast þeim er Mary, sem er ný gift
bóndanum Shawn Bruin. Hún getur
ekki sjeð að það skaði neitt að trúa
á álfana, og liefir miklu rneira gain-
an af að Iesa huldufólkssögur en
sinna húsmóðurstörfunum. En tengda
foreldrar liennar, Maurteen og
Bridget láta sjer fátt um finanst.
Og ])egar Hart prestur kemur í boð
á heimilið, á Jónsmessunótt hiðja
þau hann um að snúa hug Mary frá
álfasögunum. En hún situr fast við
sinn keip.
Þau fara að rökræða um álfa og
Hart varar Mary við hætlunum, sem
af álfunum geti stafað á Jónsmessu-
nótt. En hún svarar fullum liálsi og
óskar þess jafnvel að álfarnir komi
og kveðst hvergi hrædd. En óafvit-
andi hefir hún stofnað sjer í hættu,
með ])vi að gefa ýmsum einkenni-
legum gestum mat og drykk við
bæjardyrnar. Og loks lætur hún
heillast af söng lítils barns, sem
hún ekki þekkir, og býður þvi i’nn
i eldhús til sín.
Gamla fólkið á lieimilinu heldur
fyrst í stað, að þetta sje barn úr
nágrenninu, sem hafi .villst að lieim-
an frá sjer. En barninu er illa við
krossmarkið á veggnum og biður
um að taka það burt og fara með
það í aðra stofu. Smám saman sann-
færast gömlu hjónin og presturinn
um, að þetta barn hljóti að vera
úr álfheimum. Og undir eins og
krossmarkið er farið getur harnið
farið að beita áhrifum sínum á
Mary. Barnið heillar hana með söng
og dansi, en bændurnir úr nágrenn-
inu verða óttaslegnir og lialda sig
að prestinum. Mary iðrast of seint
ógætni sinnar. Þvi að nú getur ekki
einu sinni jjresturinn hjáljjað lienni
l'ramar, vegna þess að krossmarkið
er ekki nálægt. Andi Mary hefir
verið heillaður til álfheima, en lík-
ami hennar liggur andvana eftir á
leiksviðinu. — —
Eins og sjá má af þessari frásögn
er margt skylt í þjóðtrú íra og ís-
lendinga. Hjá okkur eru völd áll'-
anna mest á nýjársnótt en þar á
Jónsmessu. En þeir láta áll'a lieilla
mennska menn til álfheima alveg
eins og' við, þeir láta álfana liræðast
krossmark'ið, og hjá þeim þarf
mennski inaðurinn helst að gera
álfinum einhvern greiða, alveg eins
og hjá oss. Yfirleitt er margt skylt
með þessum leik og Nýjársnóttinni,
sem samin er um 40 árum á undan
þessum írska leik. Og það sem
skrílnara er: Indriði Einarsson og
Butler Yeats liafa hvor í sínu landi
verið aðalfruinkvöðlarnir að þvi að
koma upp þjóðleikhúsi.
Döinarinn: — Hversvegna börðuð
þjer skrifarann yðar, herra forstjóri?
Gátuð þjer ekki látið duga að gefa
honum ofanígjöf?
Forstjórinn: — Mjer var það al-
veg ömögulegt. Jeg var þegjándi hás.
Læknirinn: —Þjer liafið ákaflega
hægan púls.
Sjúklingur: — Það kemur ekki að
sök. Jeg hefi svo einstaklega litið
að gera.
Hún: — Heldurðu að hann pabbi
hafi ekki orðið glaður þegar jeg
sagði honum, að það væri skrif-
stofumaður, sem jeg væri trúlofnð?
Hann: — Nei, er það satt. Það var
gaman að heyra.
Húnr— .... Því að seinast þeg-
ar ungur maður lieimsótti mig ])á
þorði pabbi ekki að henda honum
út, af því að hann var boxari.
Fyrir rjetti.
— Hvað segið þjer við þessum al-
varlegu ákærum konunnar yðar?
•—Jeg segi bara:-----Æ, fyrirgefðú,
góða tnín.