Fálkinn - 19.05.1944, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
Einar Jónsson sjötugur
Útvarpserindi flutt 11. maí af Hjörvarði Árnasyni
Hver, sem tekst á hendur aS kynna
sjer listaverk Einars Jónssonar, hlýt-
ur ávallt i upphafi að styðjast við
hina ágætu ritgerð prófessors Guð-
mundar Finnbogasonar, sem birtist
í fyrstu útgáfunni af MYNDUM, 1925.
í þessari ritgerð hefir Guðmundur
bent á og fært rök að skyldleika
Einars við dróttkvæðaskáldin ís-
lensku. Hann hefir, með skilgrein-
ingu sinni á nokkrum mikilshátar
verkum Einars, sýnt okkur inn í
hugarheim myndasmiðsins; og hann
hefir lagt áherslu á það, að Einar
er óháður beinum áhrifum eldri
myndlistar.
Því verður auðvitað ekki neitað
á missir sjerhver tilraun til þess að
skýra inyndlist hans, sem framhald
eldri höggmyndalistar marks.
En eitt má þó segja, og þaðerþetta:
Að list Einars Jónssonar er ákaf-
lega rökrjett þróun úr erfðavenjum
og náttúru íslands, föðurlands hans.
Með þessu á jeg ekki aðeins við
það, að viðfangsefni og margar fyrir-
myndir sem listamaðurinn notar
sjeu sprottnar úr þekkingu hans á
landinu og sögu þess, heldur að list
hans verður samstundis skiljanlegri
þegar haft er í huga, að ísland á
mikinn samsvarandi bókmentaarf en
ekkert samsvarandi í höggmynda-
list. Sú staðreynd, að íslendingar
Nitttröllið.
að þótt Einar sje einhver frum-
legasti snillingurinn í sögu högg-
myndalistarinnar, þá má þó rekja
áhrif og benda á áþekka hluti hjá
öðrum í efnisvali, tækni, og stund-
um jafnvel liugmyndum þeim, sem
myndir hans tjá. Það er blátt áfram
æfaforn sannleikur, að enginn lista-
maður hefir nokkru sinni verið ó-
háður eldri iist.
Myndin, sem kölluð er Fornlistin,
er af ásettu ráði gerð í griskum stíl.
Sú notkun línunnar og áhersla á
útlínur, sem við finnum í Engli lífs-
ins og mörgum síðari myndum Ein-
ars, er, að þvi er sögu höggmynda-
listarinnar snertir, gotnesk að upp-
runa; og það dylst ekki að myndin
Konungur Atlantis og margar húsa-
teikningar listamannsins minna mjög
á egypzka list.
Að rekja þessháttar áhrif, sem
listamaðurinn hefir orðið fyrir vit-
andi eða óafvitandi, og benda á á-
þekka hluti, hefir þó ekkert annað
gildi en það, að sýna fram á færni
hans að færa sjer i nyt reynslu lið-
inna alda og er fjarri því að skýra
sjereinkenni hans eða mikilvægi
listagáfu hans. Hin frjósama, frum-
elga, og í rauninni, einstœða sköp-
unargáfa hans er ótrúleg, og eins og
Guðmundur Finnbogason hefir bent
liafa í þúsund ár tjáð hugsanir sín-
ar með orðsins list en ekki í mótuð-
um myndum, veldur auðvitað þeirri
lineigð listamannsins að nota það
listform, sem hann hefir valið sjer,
til tjáningar margþættum og flókn-
um viðfangsefnum. En það nægir
ekki að segja bara að Einar sje
myndaskáld, og beina allri athygl-
inni að bókmenntalegri túlkun á
viðfangsefnum hans. Þótt þess hátt-
ar skýringar sjeu nauðsynlegar til
þess að skilja listamanninn til hlít-
ar, getum við aldrei gleymt því,
þegar við metum verk hans, að hann
er myndasmiður, og sem mynda-
smið verður' að dæma hann.
Það er örðugt að finna nokkurn
myndasmið áþekkan honum í sögu
höggmyndalistarinnar, Umhverfið,
sem list lians og persónuleiki hafa
þróast úr er svo einstætt. Verkum
hans hefir oftast verið jafnað til
verka Rodins, en þrátt fyrir það,
að nokkurn skyldleika megi finna
þar i einstökum atriðum, þá eiga
þeir i rauninni mjög lítið sameigin-
legt. Þrátt fyrir þau gífurlegu áhrif
sem Rodin hefir liaft á nútíma list,
og þau tímamót sem hann hefir
markað i sögu höggmyndalistarinn-
ar, þá er honum, að minni skoðun,
skorinn miklu þrengri stakkur sem
Hjörvarður Árnason listfrœðingur.
listamanni en Einari Jónssyni. —
Rodin hefir oft verið kallaður mik-
ill og tjáningarauðugur listamaður
fyrir ákaft og ofsafengið látbragð
mannamynda hans og brotna fleti
og impressjónistiska meðferð þeirra.
Hann var mikilhæfur og þróttmikill
raunsæismaður, djarfur brautryðj-
andi um form og tækni í höggmynda
smiði, en honum voru raunar langt-
um þrengri takmörk sett en flestir
gera sjer ljóst, að því er varðar tján-
ingu merkra hugmynda. Þvi ítar-
legar, sem verk Rodins eru rann-
sökuð, því ljósara verður að við-
fangsefnin eru tekin lausatökum, og
að undanteknum ef til vill fáeinum
erótiskum viðfangsefnum eiga þær
sjer ekki rætur i neinni innilegri
sannfæringu.
Miklu heldur væri að jafna Einari
við Michelangelo, að þvi er snertir
viðhorf hans til alheimsins, og það
sem hann er að reyna að gera úr
listformi sínu og efni. Og að minni
hyggju mun samanburður á Michel-
angelo og Einari verða til þess að
varpa ljósi á heimspeki Einars og
liugmyndir um form. Báðum er þess-
um listamönnum fyrst og fremst um-
hugað um að tjá hugsjónir í list-
fórmi höggmyndanna, og það má
jafnvel finna nokkurn skyldleika
milli þeirra hugsjóna, sem mest
hafa ráðið í verkum beggja.
Alla æfi sina var Michelangelo
kristinn Platons-sinni, og það er
nauðsynlegt að gera sjer þetta ljóst
til þess að skilja höggmyndir hans
tilhlýtar. Eins og kunnugt er, var
nokkrum af kenningum Platons
breytt svo, að þær urðu næstum ó-
Vr álögum.