Fálkinn - 19.05.1944, Blaðsíða 8

8
F Á L K I N N
FANGELSISBARNIÐ
SAGA FRÁ FRÖNSKU STJÖRNARBYLTINGUNNI
Sumarið 1792 kom ung ekkja
af pólska háaðlinum til París.
Það varð aldrei fyllilega ljóst,
hvað það var, sem svo ómót-
stæðilega, dró Fanny Lubomirska
furstafrú, til frönsku höfuð-
borgarinnar, að hún þorði að
setjast þar að á sama tíma, sem
annað aðalsfólk flýði þaðan unn-
vörpum, eins fljótt og því var
unnt. Sumir sögðu að óvinátta
við rússnesku hirðina hefði gert
henni dvölina í ættlandi sínu
óbærilega, en aðrir fullyrtu að
hún væri í þjónustu Rússa.
Hvernig sem því var varið,
virtist hún ráða yfir miklum
möguleikum, ljet mikið á sjer
bera og umgekkst alla helslu
stjórnmálamenn borgarinnar.
Kringumstæðurnar rjeðu því
að fjelagslífið var mjög fábreylt
þetta ár. Versailles og Trianon
glitruðu nú ekki lengur i dýrðar-
ljóma. Konungshjónin voru inni
lukt í Tuilerie-höllinni, algjör-
lega á valdi byltingarinnar, og
eftir 13. ágúst voru þau fangar
innan fjögurra veggja.
ETtir það dró furstafrúin sig
mikið í hlje frá umheiminum,
og aðeins nokkrir tryggir vin-
ir ljetu öðru hvoru sjá sig hjá
henni. Hún helgaði allt starf
sitt Mtlu dóttir sinni, yndlslegri
fimm ára gamalli telpu, sem
hjet Rosalie. Pólska þjónustu-
fóllcið sendi hún heim aftur,
nema gamlan og tryggan hirð-
meistara, sem hafði þjónað for-
eldrum hennar. 21. janúar 1793
fjell höfuð konungsins fyrir fall-
öxinni; en 6. apríl var hinni ill-
ræmdu „velferðarnefnd“ hlevpt
af stokkunum undir handleiðslu
þeirra Marat og Dante. Fang-
elsin fylltust og fallöxin hafði
tæplega við að fullnægja dauða-
dómunum.
Síðasta dag ágústmánaðar
komu lögregluþjónar á heimili
furstafrúarinnar, og án þess að
taka nokkurt tillit til útskýringa
hennar handtóku þeir hana og
leyfðu henni ekki þrátt fyrir
angistarfullar bænir hennar, að
kveðja litlu dóttir sína. Hún gat
gat með naumingum hrópað til
gamla, skelkaða þjónsins, um
leið og ekið var af stað: „Gregor
taktu litlu telpuna að þjer og
leyfðu mjer að sjá hana seinna
í dag, ef það er mögulegt.“
Rjettarhöldin tóku ekki lang-
an tíma á dögum stjórnarbylt-
ingarinnar. Furstafrúin var færð
frá höll sinni í hinn hræðilega
biðsal byltingardómstólsins, er
í óhugnanlegu háði var nefndur
„forsalur Paradísar“. Þar var
hún látin bíða þar til bún var
færð fyrir dómarana! Það voru
engar sakir á hendur henni, en
kona af hennar stjett var „sek“,
aðeins vegna þess að hún var
aðalsættar og hafði haft samúð
með hnum hart leiknu konungs-
hjónum. Eftir að dauðadómur-
inn hafði verið lesinn upp var
hún borinn í óviti út úr saln-
um.
Fyrstu orð hennar, þegar hún
kom til sjálfrar sín voru helguð
barninu hennar og síðustu ósk
sína fjekk hún uppfylta, áður
en hún kvaddi lífið, þá að fá að
sjá Rosalíe. Hinum trygga Gre-
gor tókst að koma henni inn í
fangelsið, með því að múta ein-
um fangaverðinum. — Móðirin
fjekk þá sársaukakenndu gleði
að hafa þessa Mtlu yndislegu
veru hjá sjer í hálmbælinu í
Conciergeríinu, sem hafði verið
útbúið sem fjöldafangelsi.
Með birtingu átti vörðurinn
að færa Gregor litlu stúlkuna.
Móðirin beið og beið, en engin
kom til þess að taka barnið
frá henni. Loks kom dómsmála-
ritarinn og las upp nöfn þeirra,
sem áttu að falla fyrir öxinni
þennan dag. Þá fjekk hún að
vita að um nóttina hafði verið
skift um fangavörð.
Hún hafði aðeins tíma til þess
að grátbiðja þjáningarsystur sín-
ar, sem allar voru aðalsáettar,
um að annast litla munaðarlevs-
ingjann, og kyssa Rosalie enn
einu sinni, þegar grófgerð hönd
greip í hana og dimm rödd
sagði: — Áfram, borgari; held-
ur þú að Samson hafi tíma til
þess að bíða eftir þessu?
1 síðasta sinn horfði hún í
spyrjandi, angistarfull barnsaugu
svo var farið með hana, og
klukkustund síðar var hin fagra
frú ekki lengur í tölu lifenda.
Tveimur dögum síðar fór gamli
þjónninn hennar sömu leið.
Hann hafði verið handsamaður
kvöldið, sem hann færði móður-
inni barnið, og þegar gamli
maðurinn, sem hataði allt, er
tengt var byllingunni, sýndi stoll
og þrjósku var dóminum full-
nægt fyr en venjulega; eftir
engu var að bíða. Örlög hans
voru þegar ákveðin. Eitt manns-
líf var þá svo lítils virði.
Um litlu prinsessuna liugsaði
enginn, nema hinar óhamingju-
sömu konur í fangelsinu, sem
tóku ástfóstri við hana. Þær
gáfu henni mat og hugsuðu
móðurlega fyrir þörfum henn-
ar. Fangavörðurinn ljet þetta
afskiftalaust, því að jafnvel for-
hertustu hjörtu eiga þó oftast
einhvern neista mannlegra til-
finninga. Hvað átti líka að gera
við þetta vesalings barn, sem
ekkert athvarf átti í þessari
stóru borg?
Rosalie var í fangelsinu, og
þegar fósturmæður hennar voru
hver af annari kallaðar burt
í sína hinstu för, tóku ætíð við
henni arn|ar annara kvenna,
sem gengu lienni í móðurstað
á meðan þeirra naut við. Ætt
hennar og nafn var gleymt. Hún
var aðeins nefnd: „Fangelsis-
bamið“.
Vikur og mánuðir liðu. Þján-
ipgarsystui’ furstafrúarinnar
voru nú allar gengnar sína síð-
ustu göngu. 1 þeirra stað voru
komnar aðrar, ekki lengur að-
alsmannafrúr og greifynjur,
heldur mæður, dætur og eigin-
konur Girondínanna. En það
hafði engin áhrif á líðan Rosa-
lie. Hún var eftirlætisgoð allra.
En nú vissi engin lengur hver
hún var. „Fangelsisbarnið“ átti
enga ætt, ekkert ættarnafn. —
„Rosalie litla“ og „sú foreldra-
lausa“, það voru einu upplýs-
ingarnar, er hinar dauðadæmdu
konur gátu gefið um hana.
Loks komu bjartari dagar
yfir hið óhamingjusama Frakk"
land. 28. júlí 1794 fórnaði fall-
öxin jörðinni Robespierre og
fjelögum hans. Byltingarofviðr-
ið hafði lægt. Fangelsin tæmd-
ust. Hlið Conciergeri-dýflissunn-
ar opnuðust einnig, en konurn-
ar, sem síðast höfðu verið und-
ir sama þaki og Rosalie litla,
höfðu nú um annað að hugsa,
þegar hið gullna frelsi beið
þeirra. Vesalings yfirgefna barn-
ið grjet og barmaði sjer, þegar
nýi umsjónarmaðuriim gaf skip-
un um að fara með hana á mun-
aðarleysingjahæli, ,Hún kunni svo
vel við sig innan þessara veggja
þar sem hún hafði mætt ástúð
margra mæðra, sem höfðu ver-
ið skildar frá börnum sínum.
Þvottakona í fangelsinu kendi
í brjóst um hana og sagði: —
Látið mig fá hana. Jeg skal
reyna að vera henni sem móðir.
Fangavörðurinn hló. — Jeg
man ekki betur en að þú segðir
í gær að þú vissir ekki, hvað
þú ættir að gefa börnunum
þínum að borða. Heldur þú að
þú sjert aflögufær? Konan tók
í hönd Rosalie og sagði: — Ef
jeg á brauð lianda fimin börn-
um, hlýt jeg að geta satt hung-
ur þess sjötta.
Þannig atvikaðist það að Rosa-
lie fór lieim með þvottakonunni
og þar ólst hún upp við þröng-
an kost, en sparsemi og iðju-
semi.
Þegar allt var komið í lag í
Frakklandi, fór Lubomirski-
fjölskyldan sem hafði frjett
um morð furstafrúarinnar, að
grenslast eftir hvað orðið hefði
af dóttur liennar og einkaerf-
ingja. Það eina sem frjettist af
henni var það, að gamli þjónn-
inn hefði farið burt með hana
daginn áður en móðir hennar
var hálshöggvin; síðan hefði
hann verið myrtur og nú væri
engu líkara en að erfingi stærstu
auðæfanna, sem til væru í Pól-
landi, í einstaklingseigu væri
horfinn fyrir fullt og allt. Loks
voru þessi eigandalausu auðæfi
dæmd eign nákomnasta ætt-
ingja þeirra mæðgna.
Árið 1806, meðan Napoleon
var enn vinur Rússalkeisara,
kom nýr rússneskur sendiherra
til París, greifinn Fedor Rzew-
onski. Honum var fengin íbúð
i Hotel Grande Vataliere.
Þegar greifinn 14 dögum eftir
komu sína til París, gekk i
gegnum ganginn á fyrstu hæð,
mætti hann tveimur konum,
sem báru milli sín þvottakörfu.
Þær viku kurteislega úr vegi
fyrir honum, og hann var að
því kominn að ganga frarn hjá.
þegar hann tók eftir því að
önnur þeirra var óvenjulega fal-
leg. Hann nam staðar og liorfði
undrandi á hana. Það leyndi
sjer ekki, hve fögur hún var:
Há og grannvaxin, með fíngert
andlit og óvenjumikið hár. En
fegurst voru samt augun, stór
og dökk með dreymandi blæ,
sem minti hann á bjarma ópal-
steins. Greifanum fannst hann
einhvertíma hafa sjeð þessi