Fálkinn - 05.10.1945, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Samson Júgóslava
Sundrung í stjórnmádum oy rígur milli ólíkra þjóða hefir
verið einkenni Júgóslavíu, síðan Serbía var endurreist og
stækkuð urnlir því nafni, eflir fyrri heimsstyrjöldina. —
/ byrjun síðustu styrjaldar reis upp „sterkur maður" í land-
inu, og þóttist berjast gegn Öxulveldunum. Það var Mihailo-
vitj. Síðar þótti sannað, að hann væri á vegum Hitlers. —
Hann hvarf af sjónarsviðinu, en annar miklu sterkari kom
í staðinn: Tito marksálkur. Segir frá þessum mesla valda-
manni Júgóslava í þessari grein.
AÐFARANÓTT 23. mars 1941
LJL sýndu Júgóslavar svo að
ekki var um villst, að þeir
vildu ekki láta gera úr sér tagl-
hnýtinga öxulveldanna. Verka-
menn í Belgrad og bændur úr
Serbíu, Montenegro og Slóveníu
gripu til vopna og afi'éðu að nú
skyldi aflokið hlýðnisstefnu
stjórnarinnar við öxulveldin.
En fyi'sta stríðárið hafði Hitler
haft júgóslavnesku stjórnina í
vasanum.
Tveim döguin áður en þjóðin
greip til vopna hafði stjórn
Cvetkovics og Matjeks skrifað
undir þríveldasáttmálann. Júgó-
slavía átti að vei'ða leppríki, og
þaðan áttu herrarnir í Berlin
að stjórna Balkanskaganum.
Það átti að samræma utani’íkis-
mála- og verslunarmálastefnu
Júgóslavíu við það, sem öxul-
veldunum væri hagfeldast, en til
endurgjalds fyrir þessi fríðindi
áttu Júgóslavar að fá grísku
verslunarliöfnina og' borgina
Saloníki.
Júgóslavar eru fi-elsiselskandi
þjóð og voru ekki hlytnir þess-
ari í'áðahrej'tni. Fólkið gerði
uppreisn og liinni auðsveipu
stjórn og -Páli piins var hrund-
ið frá völdum í blóðugri bylt-
ingu. Páll ríkisstjóri var iiáð-
ur Þjóðverjum. Nú var hinn
ungi konungur, Pétur, sonur
Alexanders þess, sem myrtur
var í Mai'seille forðum, kvadd-
ur til í'íkisstjórnar og stjórn
mynduð undir forustu Simovics
hershöfðingja. En þessi nýja
stjórn reyndist ekki stai'fi sínu
vaxin og tókst elcki að friða
landið. Þegar Þjóðverjar réðusl
inn í landið, ásamt liði frá
öllum nági'annalöndunum nema
Grikklandi, varð stjórnin að
flýja til útlanda, á náðir Breta,
en óvinirnir lólcu liver sinn
slcekil af undirokuðu landinu.
IJessi herferð til Júgóslaviu
stóð aðeins tíu daga. Slóveníu
var skift í tvennt — norður-
hlutinn innlimaður i Þýskaland,
en suðurhlutinn í Italíu. Ung-
verjar innlimuðu þrjú héruð
við landamæri sín, ítalir tólcu
sér yfirráð yfir Dalmatíu og
Montenegro, en Búllcarar tólcu
Suður-Serbíu undir „verndar-
væng“ sinn.
Slciftingunni Iaulc með því að
Króatía varð „hið frjálsa og ó-
hóða konungsríki Króatía“. Þar
komst til valda stórbófinn
Ante Pavelitj og stjórnaði með
svo mikilli harðneskju, að slíkt
ógnarveldi hefir varla átt sinn
líka í öðrum hernumdum lönd-
um, og er þá mikið sagt. Les-
andinn minnist eflaust örlaga
tjeklcneska bæjarins Lidice, sem
Þjóðverjar eyddu (sjá mynd).
En það eru margir bæir i Kró-
atíu, sem fengu sömu útreið.
En nú fóru liópar borgara að
grípa til vopna og heyja reglu-
legan skæruhernað og gerðu ó-
vinum landsins margar alvar-
legar skráveifur. Gísl voru skot-
in til hefnda, en svo skeði það
alvarlegasta: skæruliðar urðu
ósáttir og fóru að berjast hvor-
ir við aðra.
Tito kemur til sögunnar.
Það eru tvö nöfn, sem þeg-
ar í byrjun gnæfa liátt yfir öll
önnur í stjórnmálaheimi Júgó-
slava: skæruliðaforingjarnir Mih
ailovitj og Tito. I lyrstu studdi
stjórnin i London aðeins Mih-
ailovitj, en það var látið heita
svo sem Tito væri foringi lítils
en afar atliafnamilcils minni-
hluta stækra kommúnista.
Á árunum 1941 -42 voru liðs-
menn Mihailovitjs gallharðir
gegn Þjóðverjum, en líka and-
vígir Rússum. Þeir voru úr
hópi þjóðernissinnaðra Serba
og fengu marga æfða liðsfor-
ingja úr liinum upprætta her
Júgóslavíu.
Þess varð ekki langt að bíða
að andúðin gegn Rússum bæri
óvildina til nasismans ofurliði,
og þeir skæruliðar, sem þannig
var ástatt um, fóru smámsam-
an að ybbast við lierlið Titos.
Til þessa fengu þeir, er fram
í sótti, hjálp frá Þjóðverjum, er
sáu þeim fyrir mikluni birgðum
af vopnum og skotfærum.
Þessir and-rússnesku her-
flokkar voru kallaðir tjetniki,
og væntu Þjóðverjar sér mikils
af þeim. Ef svo færi að Rússar
réðust inn í Serbíu og Króatíu,
áttu tjetnikarnir að halda uppi
skæruhernaði gegn þeim í fjöll-
unum, og gereyða þeim. Þessir
skæruliðar voru þaulæfðir i
fjallahernaði á Ballcanslcaga,
þeir liöfðu ágæt þýsk vopn, þeir
voru liðsterkir og voru taldir
svo vel vígir að þeir gætu ráð-
ið úrslitum ef til rússneskrar
innrásar kæmi.
En nú er orðið liljótl um
Miliailovitj og tjetniki hans. Það
er Tito, sem nú hefir völdin í
Júgóslavíu. Vísnasöngvarar kyr-
ja ljóð til vegsemdar honum.
Eftirfarandi hendingar úr kvæð
inu „Hver er Tito?“ eftir Svarl-
fjallaslcáldið Rodovan Zechevíc
lýsa talsvert tilfinningum þjóð-
arinnar gagnvart þjóðhetjunni:
Goebbels spyr — Hver er Tito?
Dyssan min svarar — við erum allir
Tito.
Tito er i okkur öllum, og styrkur
hans er vor.
Hver er Tito, og hvað vill hann?
Josef Broz Tito er fæddur rétt
fyrir aldamótin i Klanyetsþorpi
skamt frá Zagreh. Faðir hans
var smiður og mjög fátælcur.
En Tito var lcappsamur inaður
og viljasterlcur og tólcst að kom-
ast yfir erfiðustu árin. Vann
hann við smíðar húsa og verlc-
smiðja, og Jiegar fyrri heims-
styrjöldin hófst var liann orð-
inn smiður i Zagreh, höfuðstað
Króatíu, sem þá lá undir keis-
aradæmið Austurriki.
Tito er tæplega meðalmaður
á hæð, eða álíka og Churchill og
Stalin. Hann er með þétt, skol-
litað hár og loðnar augnabrún-
ir. Króatíska er móðurmál hans,
en hann lalar liana með sló-
venskum hreim. Ennfremur tal-
ar hann rússnesku og þýslcu
reiprennandi og frönsku særni-
lega. Hann lifir mjög óhrotnu
lífi. Ameríkanskir stríðsfrétta-
ritarar, sem hafa lieimsótt hann
talca til þess live hlátt áfram
og látlaus hann sé i framgöngu.
Enda er hann í inilclu uppá-
lialdi hjá liermönnunum i þjóð-
arhernum fyrir það live kump-
ánlegur liann er. Ilann er i
miklu áliti meðal borgarastétt-
arinnar og eins hjá prestunum
í þjóðarráðinu — vetaja.
Tito var kvaddur í austur-
ríslca herinn. Ásamt þúsundum
annara slavneskra manna gelclc
hann sjálfviljugur á vald Rússa,