Fálkinn - 05.10.1945, Blaðsíða 10

10
FÁLKINN
USTRÆN LIÓSMYNDUN
EFTIR HJÁLMAR
„Þér brýstið á hnappinn, hitt ger-
uin við“, var uin langan aldur slag-
orð Kodaks. Einfaldari gat ljós-
myndunin ekki orðið — og enn
jiann dag i dag gerir fjöldinn all-
ur af áhugaljósmyndurum um allan
heim ekki annað en jjrýsta á hnapp-
inn og láta ijósmyndaverslunina
sjá um framköllun og kopieringu
myndanna. Þessi aðferð er lika
nægilega góð, jjegar um er að ræða
myndir af vinum og vandamönn-
um til endurminningar, en j>að þarf
hundaheppni til, ef ein mynd af
þúsund af j>essu tagi hefir snefil
af iistrænu gildi. Til þess jjarf
nefnilega að hugsa, aðallega áður,
en líka eftir að þrýst hefir verið
á hnappinn.
En einhver kann að spyrja:
Hvernig getur mynd, sem til verður
í myndavél og sérstökum fram-
kölluncrvökva nokkru sinni haft list-
rænt gildi? Þessi spurning er eðli-
leg vegna þess, að aldrei verður
hægt að framleiða list með vélum
einum. List, hvort sem jjað er
myndlist eða annað, lilýtur alltaf
að vera árangur hugsana einstak-
lingsins. Myndliöggvarinn og mál-
arinn gefa í myndum sinum öðrum
kost á að kynnast liugmyndum sin-
um og liugsunum. Sannleikurinn er
sá, að samskonar möguleikar bjóð-
ast ljósmyndara, sem hefir þekk-
ingu á og vald yfir tækjum sínum.
Þótt tveimur jafnvígum ljósmyndur-
um sé fengin sama ljósmyndavél
og sömu tæki að öllu leyti, þá get-
ur árangurinn orðið svo gerólikur
að ómögulegt er annað en að við-
urkenna, að maðurinn að baki vél-
arinnar liafi gagnger áhrif á ljós-
myndina. Þessara áhrifa gætir á
ýmsan hátt, svo sem i lýsingu mynd-
arinnar (rafmagnsljós cða dagsljós)
og skiftinu myndflatarins í rninni
l'leti með línum, svo sem sjóndeild-
arhring, og í „tónfieti" mismunandi
dökka.
Vafalaust vita margir islenskir á-
hugaljósmyndarar góð skil á jjess-
um hlutum, en þó mun lika mörgum
jjykja gaman að heyra, livernig litið
er á þetta hér á hinum Norðurlönd-
unum, t. d. við ljósmyndasamkeppni
milli þeirra landa. (En hingað til
hefir Island vantað í þennan hóp).
Línur og fletir myndarinnar eru
nátengdir hlutir, því að línur eru
(jftast markalínur flatanna, eins og
t. d. sjóndeildarliringurinn, sem
verður lárétt lína, er skiftir milli
lands, hafs og lofts.
Einmitt þessi lína er mjög áhrifa-
mikil í myndinni, og óhjákvæmileg
regla er |jað, að hún megi ekki
skifta myndinni í tvo jafnstóra fleti.
Þá verður myndin Jjunglamaleg og
stirðleg. Sumir telja heppilegast ef
lina þessi er Vx frá efri eða neðri
brún myndarinnar, en l>etta ber
þó ekki að taka sem neina reglu.
Lina, sem sker myndina í tvo Iiuta,
er alltaf óhéppileg, hvort sem hún
er lárétt eða lóðrétt.
Mjög þarf að aðgæta hvernig
línur myndarinnar liggja, miðað við
brúnir myndflatarins, því að lín-
R, BÁRDARSON
urnar hafa mismunandi áhrif el'tir
því hafa stefnu þær hal'a. Láréttar
linur veita kyrrð og ró í mynd.
Samanber kyrrt vatn eða hvílandi
mann. Lóðréttar linur tákna líka ró,
oft hátíðleika, mikilleika, svo sem
kirkjuturnar, kirkjugluggar og háar
byggingar. Skálínur tákna liraða og
kraft. Þegar um hreyfingu i mynd
er að ræða, t. d. gangandi mann,
fer vel á að leið hans sé á ská inn
í myndina. Z-lína er samsett af ská-
línum og er þessvegna óróleg, sam-
anber eldingu. S-lína táknar líka
hreyfingu, en er jjó þýðari en Z.
hægt að bera saman við skoppara-
kringlu, eða dansmey, sem stendur
á tánum.
Mismunandi dökkir l'letir liafa þó
á mörgum myndum meira gildi en
línurnar. Svo er t. d. um þokumynd-
ir. Sem aðalreglu skal liér nefna,
að áhorfandinn lítur alltaf fyrst
þaiigað í myndinni, þar sem mest
ur ér niunur á dekkt flatanna, t. d.
svartklæddur skíðamaður þar sem
snjór er bak við. Þessvegna verður
dekktarmunurinn að vera mestur
þar sem aðalinnihald myndarinnar
er.
I svo stuttu máli er því miður
ekki hægt að gefa nema nasasjón
af grundvallaratriðunum i uppbygg-
ingu mynda. Þess ber nefnilega
að gæta, að mynd er næstum alltaf
sett saman af mörgum gerðum af
línum og flötum. Þessvegna er eng-
in ein „regla“ einhlít og sannleikur-
inn er sá, að myndirnar verða best-
ar, jjegar ljósmyndarinn þekkir regl-
staðir á myndinni vekja jafnmikla
athygli áhorfandans. Ljósmyndarinn
verður því að ieggja áherslu á aðal-
innihald myndarinnar. Allt annað
verður á einhvern hátt að vekja
minni athygli. Hugsum okkur til
dæmis mann, sem situr og bætir
net. Tveir aðrir eru á myndinni.
Ef þeir liorfa á Ijósmyndarann er
myndin eyðilögð, því sá sem sér
myndina horfir strax til þeirra.
Ef þeir aftur á móti horfa á mann-
inn við vinnu sína, þá lítur áhorf-
andi myndarinnar undir eins þang-
að líka. Yfirleitt verða slíkar mynd-
ir bestar, þegar enginn virðist liafa
hugmynd um nærveru IjóSmyndar-
ans.
Hér hefir eingöngu verið rætt um
listræna ljósmyndun, og það kynni
að geta skilist þannig, að ég væri
andvígur annari Ijósmyndun, en þvi
fer fjarri. Endurminningamýndir og
blaðamyndir (Reportage) hafa vissu
lega mikið og þarflegt verk að vinna
og í sérfræðigrein minni, skipa-
verkfræðinni eru mikil not fyrir ljós
myndun t. d. við rannsóknir á raf-
suðu og þ. h. enda hefi ég með at-
hygli fylgst með fyrirlestrum í ljós-
myndun á verkfræðiháskólanum
hér. 'Ástæðan til að ég tek listræna
Ijósmyndun til umtals hér er sú, að
mér þætti vænt um að sjá myndir
íslenskra ljósmyndara með í þeim
fjölda samkeppna, sem hin Norður-
löndin efna til sín á milli. Annars
er hætt við að Einbúinn i Atlants-
hafi gleymist í þessu efni, eins og
stundum verður á öðrum sviðum
hér ytra.
En hvað eiga þá íslenskir ljós-
myndarar að gera? í fyrsta lagi að
gera sér far um að taka myndir
sem ekki aðeins sýna hvernig land-
ið og þjóðin lítur út, heldur myndir,
]>ar sem ljósmyndarinn að baki vél-
arinnar sýnir hvers hann er megn-
ugur. Þetla þurfa ekki að vera stór-
brotnar fjallamyndir. Oft er það ó-
merkilegastu og mest lítilsvirtu hlut-
ir, sem geta gefið bestu verðlauna-
myndirnar. í upphafi þessarar grein-
ar stóð, cð líka þyrfti að hugsa
eftir að þrýst hefði verið á hnapp-
inn. Ástæðan er sú, að mjög oft
batnar mynd gífurlega, ef allt ó-
viðkomandi er skorið burt, þannig
að aðeins sá hluti myndarinnar,
sem aðalefnið er, er stækkaður. Eg
veit með vissu, að margir íslensk-
ir áhugaljósmyndárar eiga í fórum
sínum filmur, sem með stækkun
mundu geta Verið bæði þeim sjálf-
um og landi og þjóð til sæmdar hér
á hinum Norðúrlöndunum. Sérstak-
Iega vil ég nefna sænska blaðið
Foto, tidskrift för foto och film i
Skandinctvien; Dox 450, Stockholm í.
Mánaðarblað þetta er keypt mikið
á öllum hinum Norðurlöndunum.
og það liefir næstum í hverju hefti
greinar og myndir frá Noregi, Finn-
landi og Danmörku — en ísland
vantar í hópinn. Nú hefir ritstjórn
blaðsins snúið sér til mín og beðið
mig að setja sig í samband við ís-
lenska áhúgaljósmyndara og ljós-
myndara til að fá myndir. Það er
gefið mál, að ekki verða allar mynd-
ir prentaðar sem til Foto eru send-
ar, en hinsvegar þykir það sæmd að
eiga myndir þar. Myndirnar þurfa
helst að vera ca. 18x24 cm. að stærð
þær verða endursendar ef alþjóða-
svarmerki eru send með. Það er
alltaf þannig með stærstu ljósmynda-
blöðin, að heiðurinn einn að fá
mynd prentaða er talín næg borgun.
Blað þetta hefir Ijósmyndakeppni
urnar um áhrif hinna einstöku flata,
en þekkir þær svo vel, að hann er
ekki þræll þeirra. Þegar myndin
er tekin, hugsar hann ekki alltaf
um hvort að þetta verði góður
þríhyrningur eða ekki, en reglurn-
ar eru honum liinsvegar ósjálfrátt
til stuðnings, alveg eins og þær eru
við ljós-
flelir, en
sem heild
Túknmynd. Fyrir þessa mynd hlaut Hjálmar R. Bárðarson broncemed-
alíu á dönsku landsýningunni 1944.
Þríhyrningar eru mjög mikið not-
aðir við uppbyggingu mynda. Sum-
ir segja jafnvel að ef skifta megi
myndfletinum i þríhyrninga l>á sé
myndin góð.
Þetta þurfa ekki beinlínis að vera
strjk í eiginlegri merlcingu þess
orðs. Ef maður á myndinni lítur
i ákveðna átt, þá hefir sjónarstefna
hans sömu áhrif og lina. Hugsum
okkur t. d. þrjár persónur á sömu
mynd. Tvær sitjandi og ein stand-
andi á bak við. Jafnvel þótt per-
sónurnar ekki horfi livor á aðra,
þá myndast hugstæður þrihyrning-
ur með höfuðin sem liorn. En lika
er allmikill munur á þríhyrning-
um innbyrðis. Á framangreindri
mynd „hvílir“ þríhyrningurinn á
einni hliðinni, af því að tvær af
persónunum sitja. Þríhyrningurinn
er þá í jafnvægi og rólegur. Hefði
aftur á móti einn setið og tveir stað-
ið bak við, þá hefðu höfuðin mynd-
að þríhyrning standandi á einu
horninu. Slíkur þríhyrningur er ekki
í jafnvægi og myndin verður þess-
vegna óróleg. Slika uppbyggingu er
stuðningur dómnefnda
myndasamkeppnir.
Þetta voru línur og
,,jafnvægi“ myndarinnar
er líka mikils virði. Þungi í mynd
eru hinir mismunandi dökku fletir.
í mynd sem aðallega er ljós, verður
dökkur flötur t. d. í hægri hluta
myndarinnar „þungi“, sem eins og
reynir að halla myndinni. Ef annar
jafnstór og jcfndökkur flötur er í
vinstri hluta myndarinnar jafnlangt
frá miðju, þá er jafnvægið í lagi.
á þcnnafa hátt verður myndin bara
þunglamaleg, stirðleg. Betra er að
liafa lítinn dökkan flöt lengra til
vinstri en hinn er lil hægri. Þá er
jnfnvægi samt vegna þess að arm-
urinn er lengri, samanber vog.
Það er alltaf óheppilegt, ef tveir